Morgoth
New member
Hüseyin Alagöz’e, bir iki ay evvel, “Burayı kebapçı yapanları asla sevmeyeceğim” demişim. Alagöz bu sözümü, kebapçıda karşılıklı otururken hatırlattı bana. O, kızgın değildi bana niyetimin farkındaydı zira. Benim sitemim de şahsi ve Alagöz’e yönelik değildi aslına bakarsanız. Kızgınlığım ya da ıstırabım, bir sokağın değişiyor olmasıyla ilgiliydi.
Kelamını ettiğim, Suriçi’ndeki Demirciler Sokağı. Yolu Diyarbakır’a düşen herkes, Sülüklü Han’da bir kahve içmek için bile olsa, geçmiştir bu sokaktan. Kesilen demirlerin, örse inen çekiçlerin sesleri sokağın öbür bütün seslerini bastırır. Çekiç sesleri Sülüklü Han’ın kapısından girdikten daha sonra yerini hoş müziklere bırakıyor. Fakat bilinir ki sokağın ortasında hâlâ çekiç sesleri yankılanıyordur.
Klasik demircilik, neredeyse tarih öncesi bir iş kolu üzere görülmeye başladığından, sokaktan her geçen fotoğraf çekmek istiyor. Kimi demirciler, oburlarının toplumsal medya hesaplarında fotoğraflarının paylaşılmasından pek hoşnut değil şüphesiz. Bu niçinle “Fotoğraf çekmek yasaktır” üzere yazılar asmak zorunda kalanlar bile olmuş.
KENTİN DEĞİŞİMİNE ŞAHİT OLMAK
“Xançepek Cigercisi” işte bu sokağın girişinde açıldı. Üç demirci kepenkleri indirince Hüseyin Alagöz ve ortağı aldı bu dükkanları ve üçünü birleştirerek kebapçı yaptılar.
aslına bakarsan son senelerda biroldukça tarihi han, mesken ve hatta hamam restore edilerek restoran ya da kafeye dönüştürüldü Suriçi’nde. Bu tarihi yapılar, kimse el atıp aslına göre restore etmediği için el değiştiriyor ve öteki bir fonksiyon kazanıyor.
Bu düzgün bir şey mi? İnsan burada duraksıyor işte. Kimi esasen harabe ya da harabeye dönüşmek yolunda olan yapılar, restore edilip mesela kafeye dönüştürüldüğünde, bazalt taşı güya bir daha ömür buluyor ve değer kazanıyor. Bu, sonunda güzel bir şey zira eski Diyarbakır mimarisi, her şeye karşın ve ‘modernleşerek’ Suriçi’nde ömür bulmaya devam ediyor.
Eski yapılara bu türlü ticari yer fonksiyonu kazandırmak, bir modaya dönüştü. Zira hem Diyarbakırlılar tıpkı vakitte dışarıdan gelenler bu yerlere ilgi etti. Bir vakitler kıymetsiz ve atıl durumda olan eski yapılara artık kıymet biçilemiyor.
İşte Suriçi, bu ilgi niçiniyle, bir taraftan da temel kimliğini kaybediyor ve yeni bir kimlik ediniyor kendisine.
Hüseyin’e, “Burayı kebapçı yapanları asla sevmeyeceğim” dememin altındaki niye de buydu işte. Hayat değişiyor, kent değişiyor, Suriçi değişiyor. Bunun önüne geçmek, siyasal, toplumsal ve kültürel ortam düşünüldüğünde pek mümkün görünmüyor. On yıldır yaşadığım kentin geçirdiği değişim, önüne geçilmez bir tasa sebebi oluyor. Tek teselli kalıyor geriye: Kelam konusu değişimin işin ehli ve kentin değerini bilenlerin eliyle gerçekleşebilmesi.
TEŞEBBÜSÇÜ GEDÊ BAJÊR
Bunu anlatıyorum Hüseyin’e. Hüseyin de kendisini ve Suriçi’nde, bu sokakta geçen hayatını anlatıyor bana.
Okulla pek ortası olmamış Hüseyin’in. Babası kulağından tutup Demirciler Sokağı’na bitişik Yoğurtçular Sokağı’na getirmiş, amcasının yanına çırak vermiş. Bundan daha sonra Hüseyin, liseyi bitirinceye kadar hem okumuş hem çalışmış. Bütün çocukluğu ve ilkgençliği bu iki sokak içinde geçmiş.
Esnaf olmanın inceliklerini çocuk yaşta çözdüğü için ve olağan olarak teşebbüsçü ruhu niçiniyle, bir şarküteri dükkanı açmış ve batırmış. Fakat o denli çabucak vazgeçecek insanlardan olmadığı için bir dükkan daha açmış ve işleri yoluna koymuş.
Diyarbakır’da en düzgün yoğurt, peynir nereden gelir, nerede satılır bilen Alagöz’ün kebapçılık merakı nereden geliyor? “Gedê bajêr (şehir çocuğu) işsiz kalınca ya çay satar ya da ciğer” diyerek esprili bir karşılık veriyor Alagöz. Kentte sayısız seyyar çaycı, çay ocağı ve kahvehanenin yanı sıra bir daha sayısız seyyar kebapçının mevcut olduğunu düşününce, Alagöz’ün söylemiş olduklerinde haklılık hissesinin yüksek olduğunu söylemek mümkün oluyor. olağan olarak seyyar çaycı ile kebapçıların işlerinin hakkını verdiğini de belirtmek gerekiyor.
MARGOSYAN’IN ÇIRAKLIK YAPTIĞI DÜKKAN
Xançepek ya da başka ismiyle Gavur Mahallesi, 2015’te başlayan çatışmalar ve daha sonrasında yıkıldı. Yıkılan mahallenin yerine TOKİ tarafınca yeni konutlar yapıldı.
Bunları hatırlatan Alagöz, “Bizim de orada bir meskenimiz vardı” diyor ve şöyleki devam ediyor: “Eski konutumuzun bulunduğu sokağa bakmaya gittim. Mahalleyi etaplara ayırmışlar, 1’inci, 2’inci etap diye gezdiriyorlar. bu biçimde anladım ki artık Xançepek kalmadı. Bu dükkanı açarken mahallenin ismi yaşasın diye, ismi Xançepek olsun istedik.”
Bilinen Xançepek ya da Gavur Mahallesi kalmadı. Etaplarla tanım edilen yeni bir yer inşa edildi. Fakat bu mahallede yaşayanlar, arkadaşlık kuranların hafızalarından çıkacak üzere değil. Öte yandan Mıgırdiç Margosyan’ın “Gavur Mahallesi” kitabını okuyanların da aklından çıkmayacaktır.
Margosyan demişken, Alagöz şunları söylüyor: “Bu dükkanlardan biri Margosyan’ın dayısına aitmiş evvelden. Margosyan da dayısının yanında çıraklık yapmış çocukluğunda. Kitabında ve ömrünü anlatan belgeselde kendisi de söylüyor. Dükkanı açmadan evvel onu aradık. O da sizin üzere dükkanın kebapçı bulunmasına üzüldü ve ‘Keşke sokak eskisi üzere kalsa’ dedi. Ancak yolu Diyarbakır’a düştüğünde bize uğrayacak, onu en hoş biçimde ağırlayacağız.”
ÇEKİÇ SESLERİ VE LEZZETLİ KEBAPLAR
Xancepek Cigercisi’nin masaları alçak ve sandalye yerine kûrsîlerde oturuluyor. Gösterişten uzak bir esnaf kebapçısı görünümünde. Demirciden kalan örs, çekiç üzere aletleri atmamışlar, camlı masalara takviye olarak kullanmışlar. “Bu aletleri satabilirdik lakin burası evvelden demirci dükkanıydı, gelen müşterilere bunu hatırlatmak istedik” diyor Alagöz.
Kebaplara gelince; Çekiç sesleri içinde kebapların tadına baktım ve bir defa daha, “Gedê bajêr asla makûs kebap yapmaz” dedim. Zira Alagöz’ün sunduğu kebapların hepsi hoştu.
Xançepek ya da Gavur Mahallesi’nde yalnızca konutları yıkmadılar bir yaşama biçimini, mahalle dokusunu da yıktılar. Ancak Margosyan o denli bir kitap yazdı ki ne yapsalar mahalleyi akıldan çıkaramayacaklar. Hüseyin Alagöz ve ortağı yere Xançepek ismini vererek hem mahallenin ismini yaşatmayı tıpkı vakitte yıkım takımına itirazlarını lisana getirmeyi deniyorlar.
Kelamını ettiğim, Suriçi’ndeki Demirciler Sokağı. Yolu Diyarbakır’a düşen herkes, Sülüklü Han’da bir kahve içmek için bile olsa, geçmiştir bu sokaktan. Kesilen demirlerin, örse inen çekiçlerin sesleri sokağın öbür bütün seslerini bastırır. Çekiç sesleri Sülüklü Han’ın kapısından girdikten daha sonra yerini hoş müziklere bırakıyor. Fakat bilinir ki sokağın ortasında hâlâ çekiç sesleri yankılanıyordur.
Klasik demircilik, neredeyse tarih öncesi bir iş kolu üzere görülmeye başladığından, sokaktan her geçen fotoğraf çekmek istiyor. Kimi demirciler, oburlarının toplumsal medya hesaplarında fotoğraflarının paylaşılmasından pek hoşnut değil şüphesiz. Bu niçinle “Fotoğraf çekmek yasaktır” üzere yazılar asmak zorunda kalanlar bile olmuş.
KENTİN DEĞİŞİMİNE ŞAHİT OLMAK
“Xançepek Cigercisi” işte bu sokağın girişinde açıldı. Üç demirci kepenkleri indirince Hüseyin Alagöz ve ortağı aldı bu dükkanları ve üçünü birleştirerek kebapçı yaptılar.
aslına bakarsan son senelerda biroldukça tarihi han, mesken ve hatta hamam restore edilerek restoran ya da kafeye dönüştürüldü Suriçi’nde. Bu tarihi yapılar, kimse el atıp aslına göre restore etmediği için el değiştiriyor ve öteki bir fonksiyon kazanıyor.
Bu düzgün bir şey mi? İnsan burada duraksıyor işte. Kimi esasen harabe ya da harabeye dönüşmek yolunda olan yapılar, restore edilip mesela kafeye dönüştürüldüğünde, bazalt taşı güya bir daha ömür buluyor ve değer kazanıyor. Bu, sonunda güzel bir şey zira eski Diyarbakır mimarisi, her şeye karşın ve ‘modernleşerek’ Suriçi’nde ömür bulmaya devam ediyor.
Eski yapılara bu türlü ticari yer fonksiyonu kazandırmak, bir modaya dönüştü. Zira hem Diyarbakırlılar tıpkı vakitte dışarıdan gelenler bu yerlere ilgi etti. Bir vakitler kıymetsiz ve atıl durumda olan eski yapılara artık kıymet biçilemiyor.
İşte Suriçi, bu ilgi niçiniyle, bir taraftan da temel kimliğini kaybediyor ve yeni bir kimlik ediniyor kendisine.
Hüseyin’e, “Burayı kebapçı yapanları asla sevmeyeceğim” dememin altındaki niye de buydu işte. Hayat değişiyor, kent değişiyor, Suriçi değişiyor. Bunun önüne geçmek, siyasal, toplumsal ve kültürel ortam düşünüldüğünde pek mümkün görünmüyor. On yıldır yaşadığım kentin geçirdiği değişim, önüne geçilmez bir tasa sebebi oluyor. Tek teselli kalıyor geriye: Kelam konusu değişimin işin ehli ve kentin değerini bilenlerin eliyle gerçekleşebilmesi.
TEŞEBBÜSÇÜ GEDÊ BAJÊR
Bunu anlatıyorum Hüseyin’e. Hüseyin de kendisini ve Suriçi’nde, bu sokakta geçen hayatını anlatıyor bana.
Okulla pek ortası olmamış Hüseyin’in. Babası kulağından tutup Demirciler Sokağı’na bitişik Yoğurtçular Sokağı’na getirmiş, amcasının yanına çırak vermiş. Bundan daha sonra Hüseyin, liseyi bitirinceye kadar hem okumuş hem çalışmış. Bütün çocukluğu ve ilkgençliği bu iki sokak içinde geçmiş.
Esnaf olmanın inceliklerini çocuk yaşta çözdüğü için ve olağan olarak teşebbüsçü ruhu niçiniyle, bir şarküteri dükkanı açmış ve batırmış. Fakat o denli çabucak vazgeçecek insanlardan olmadığı için bir dükkan daha açmış ve işleri yoluna koymuş.
Diyarbakır’da en düzgün yoğurt, peynir nereden gelir, nerede satılır bilen Alagöz’ün kebapçılık merakı nereden geliyor? “Gedê bajêr (şehir çocuğu) işsiz kalınca ya çay satar ya da ciğer” diyerek esprili bir karşılık veriyor Alagöz. Kentte sayısız seyyar çaycı, çay ocağı ve kahvehanenin yanı sıra bir daha sayısız seyyar kebapçının mevcut olduğunu düşününce, Alagöz’ün söylemiş olduklerinde haklılık hissesinin yüksek olduğunu söylemek mümkün oluyor. olağan olarak seyyar çaycı ile kebapçıların işlerinin hakkını verdiğini de belirtmek gerekiyor.
MARGOSYAN’IN ÇIRAKLIK YAPTIĞI DÜKKAN
Xançepek ya da başka ismiyle Gavur Mahallesi, 2015’te başlayan çatışmalar ve daha sonrasında yıkıldı. Yıkılan mahallenin yerine TOKİ tarafınca yeni konutlar yapıldı.
Bunları hatırlatan Alagöz, “Bizim de orada bir meskenimiz vardı” diyor ve şöyleki devam ediyor: “Eski konutumuzun bulunduğu sokağa bakmaya gittim. Mahalleyi etaplara ayırmışlar, 1’inci, 2’inci etap diye gezdiriyorlar. bu biçimde anladım ki artık Xançepek kalmadı. Bu dükkanı açarken mahallenin ismi yaşasın diye, ismi Xançepek olsun istedik.”
Bilinen Xançepek ya da Gavur Mahallesi kalmadı. Etaplarla tanım edilen yeni bir yer inşa edildi. Fakat bu mahallede yaşayanlar, arkadaşlık kuranların hafızalarından çıkacak üzere değil. Öte yandan Mıgırdiç Margosyan’ın “Gavur Mahallesi” kitabını okuyanların da aklından çıkmayacaktır.
Margosyan demişken, Alagöz şunları söylüyor: “Bu dükkanlardan biri Margosyan’ın dayısına aitmiş evvelden. Margosyan da dayısının yanında çıraklık yapmış çocukluğunda. Kitabında ve ömrünü anlatan belgeselde kendisi de söylüyor. Dükkanı açmadan evvel onu aradık. O da sizin üzere dükkanın kebapçı bulunmasına üzüldü ve ‘Keşke sokak eskisi üzere kalsa’ dedi. Ancak yolu Diyarbakır’a düştüğünde bize uğrayacak, onu en hoş biçimde ağırlayacağız.”
ÇEKİÇ SESLERİ VE LEZZETLİ KEBAPLAR
Xancepek Cigercisi’nin masaları alçak ve sandalye yerine kûrsîlerde oturuluyor. Gösterişten uzak bir esnaf kebapçısı görünümünde. Demirciden kalan örs, çekiç üzere aletleri atmamışlar, camlı masalara takviye olarak kullanmışlar. “Bu aletleri satabilirdik lakin burası evvelden demirci dükkanıydı, gelen müşterilere bunu hatırlatmak istedik” diyor Alagöz.
Kebaplara gelince; Çekiç sesleri içinde kebapların tadına baktım ve bir defa daha, “Gedê bajêr asla makûs kebap yapmaz” dedim. Zira Alagöz’ün sunduğu kebapların hepsi hoştu.
Xançepek ya da Gavur Mahallesi’nde yalnızca konutları yıkmadılar bir yaşama biçimini, mahalle dokusunu da yıktılar. Ancak Margosyan o denli bir kitap yazdı ki ne yapsalar mahalleyi akıldan çıkaramayacaklar. Hüseyin Alagöz ve ortağı yere Xançepek ismini vererek hem mahallenin ismini yaşatmayı tıpkı vakitte yıkım takımına itirazlarını lisana getirmeyi deniyorlar.