Undertaker
New member
Fulden Ergen*
Kolay erişilebilen ve suratı çok yüksek olan dijital bağlantı teknolojileri, bilgiye nasıl ulaştığımızı, toplumsallaşma biçimlerimizi, alışveriş yapma alışkanlıklarımızı, kendimizi nasıl tanımladığımızı ve sunduğumuzu; özetlemek gerekirsesı tüm ömrümüzü dönüşürdü. Dijital irtibat teknolojilerinin yarattığı esaslı değişimin kıymetli bir kısmı de, cinselliğin bilgisini edinme formlarımızda ve cinselliği deneyimleme biçimlerimizde yaşandı. İnternetle bir arada patlayan porno sanayisi gözümüzü çevirdiğimiz her yerde cinselliğin temsiliyle karşılaşabilmemizi sağladı. Bu da, ortasında yaşadığımız çağda cinselliğin manasını değiştirdi.
Pornografi çoğunlukla hazza ulaşma aracı olarak görülse de, cinselliğin neye benzediğinin izlenebildiği, hiç cinselliği deneyimlememiş bir kişi için cinselliğin bilgisine sahip olabileceği bir kaynaktır. Hatta cinsellikten beklentimizi oluşturan bir referans noktası, cinselliğin nasıl algılanacağını şekillendiren bir kültürdür. O denli ki, medya çalışmaları, bilhassa pornografi alanında çalışmalarını sürdüren akademisyen Linda Williams, pornografiyi “hazzın bilgisi” olarak tanımlar. Foucault da emsal bir biçimde, pornografinin sadece haz verme aracı olmadığını, daha da ötesinde “cinselliğin hakikatini” ürettiğini tez eder.
Pornografinin bilinen tarihi 19. yüzyıla kadar dayansa da, her insanın içerik üretmesini ve birbiriyle etkileşime geçmesini sağlayan web 2.0 teknolojileri porno bölümünde büyük bir patlama yaşanmasına vesile oldu. Bu patlama kararı büyüyen kesimin tesirini, birkaç bilgiye bakarak da anlayabiliriz. Porno siteleri sırf 2020 yılında, Google, Twitter, Instagram, Netflix, Zoom, Pinterest ve Linkedin’in toplamından daha epeyce ziyaret edildi. aslına bakarsanız dünyanın en epey ziyaret edilen birinci 10 websitesinin 2’si porno sitesi.
Artık, gözümüzü çevirdiğimiz her yerde pornografiyle karşılaşıyoruz, gündelik hayatımızda gitgide daha epeyce pornografiye referans veriyoruz, hatta yaptıklarımızı pornoya benzetiyoruz. Medya teorisyeni Brian McNair, pornonun, pornografik olmayan sanatta ve kültürde kendini temsil etmesini, pornoya öykünme ve parodisi olmayı “pornografikleşme” olarak tanımlıyor. Pornografikleşmeyi ise, dileklerimizin demokratikleşmesine imkân veren bir gelişme olarak görüyor. “Striptease Culture: Sex, Media and the Democratization of Desire”, Striptiz Kültürü: Seks, Medya ve Dileğin Demokratikleşmesi” başlıklı kitabında McNair, medya ve bağlantı teknolojilerinin erişilebilir olması ve gündelik ömrün bir modülü haline gelmesiyle “gerçek” ve “temsilî” içindeki aranın git gide azaldığına, hatta belirsizleştiğine dikkat çekiyor. McNair’e göre bu aralığın azalmasının en değerli niçini, çevrimiçi alanlarda kendimizi sergileyip teşhir etmemizi onaylayan “striptiz kültürü”nün varlığı. Striptiz kültürü bir oldukcaları tarafınca felaket olarak nitelendiriliyor. McNair ise tam tersine, striptiz külçeşidini farklı cinsellik temsili ve sözlerinin popülerleşmesi ve bunlara erişimin kolaylaşmasıyla, patriarkal kapitalizmin altında ezilen cinsel azınlıkların özgürleştiren ve çoğulcu bir kültür yaratımını mümkün kıldığı için striptiz külçeşidini kutluyor.
İçinde yaşadığımız dünyada pornografi ve tesirine açılan alan çoğalsa da, hâlâ pornografi hakkında rahatça konuşamıyoruz. Türkiye’de ‘müstehcen içerikli siteler’ 2000’li yılların ikinci yarısından bu yana yasaklı. Pornografikleşmenin önünü kesen ya da en azından yavaşlatan devletin bu müdahalesi kararı, kamusal alanda cinsellik temsillerine ise gitgide daha az rastlıyoruz. Pornografiye erişimin yasaklanması, hayatlarımız üstündeki direkt ya da dolaylı tesirini yok ediyor mu? olağan olarak hayır. Hatta Foucault’ya göre pornografinin kriminalleştirilmesi, cinselliğin tüm toplumsal bağlar için tehdit haline gelmesine sebep olarak bizleri tesirinden yoksun bırakmıyor. Bu tehdidi ortadan kaldırmak ise, fakat pornografi üzerine konuşabilmekle mümkün.
Pekala konuşmaya nereden başlayabiliriz? Şimdiye dek konuşanlar neler söylemiş? Konuşamayanlar artık neleri konuşmak istiyor? Bu soruların izini sürmeye, 1980’lerde başlayan feminist tartışmadan, nam-ı öteki Seks Savaşları’ndan başlayabiliriz.
PORNO AYKIRISI VE PORNO SAVUNUCUSU FEMİNİSTLERİN ‘SEKS SAVAŞLARI’
Pornografi aykırısı feministler ile pornografi savunucusu feministleri karşı karşıya getiren “Seks Savaşları”, 1980’lerde başlıyor. Savaşın birinci cephesi 1982 yılında, New York’taki özel bir üniversite olan Barnard Üniversitesi Bayan Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği “Towards a Politics of Sexuality” başlıklı konferansında açılıyor. Konferans, pornografi üzerine düşünürken şiddet ile münasebetinin ötesine geçerek, cinselliği üremeden ibaret olmayan geniş ve kapsamlı bir tartışma alanı açmayı hedefliyor.
Hali hazırda 1960’lı ve 70’li senelerda örgütlenmiş olan “Women Against Pornography”, özetlemek gerekirse WAP, konferansın düzenlenmesine karşı çıkan ve Seks Savaşları’nın fitilini ateşleyen küme oluyor. WAP, 70’lerde başlayan ve “cinsel devrim” olarak anılan hareketin, cinselliğin özgürleşmesi ismi altında erkek egemenliğine hizmet eden ve bayana yönelik şiddeti normalleştirdiğini savunuyor. Hareket, Andrea Dworkin, Catharine MacKinnon, Robin Morgan ve Susan Brownmiller üzere periyodun tesirli feministlerini de ortasında barındırıyor. Porno aksisi feministler, porno sanayisinin kâr gayesiyle, bayanların erkekler için bir seks nesnesi olarak sunulduğu bir seri üretim olduğuna dikkat çekiyor. Pornodaki bayanların acıdan ve aşağılanmaktan, tecavüze uğramaktan zevk alarak, itaat ederek ve taarruza uğrayarak temsil edilmesinin, bayanın küçük düşürülmesine ve toplumsal statüsünün düşmesine sebep olduğunun altını çiziyorlar.
Pornografi aykırısı feministlerin bir öteki argümanı ise, pornografinin gerçek olanı ve gerçek bayan cinselliğini yansıtmaması. Sırf temsil seviyesinde değil, sette çalışan bayanların şahsen şiddet gördüklerini, izlediğimiz şiddetin gerçek olduğuna sık sık değiniliyor. MacKinnon, pornografideki bayan ve bayan cinselliği temsilini gördükçe, Pavlov’un köpekleri üzere bayanın aşağılanmasına koşullandığımızı söylüyor. bununla birlikte, pornoda şahit olunan bayan cinselliğinin fazla sert olduğunu, erkek cinselliğinin “pornografik”, bayan cinselliğinin daha “erotik” olduğunu bir fazlaca porno aykırısı feministin savunduğu çoğunlukla lisana getiriliyor. Nihayetinde pornonun yasaklanması, porno aksisi feministlerin ortaklaştığı bir talep oluyor.
Öte yandan, konferansla birlikte bir ortaya gelen ve on yıllar geçtikçe güçlenen karşı kamp olan porno savunucusu feministler, pornografi aykırılığının cinselliğin kendisini anormalleştirdiğini öne sürüyor. Bilhassa Gayle Rubin, devletin hazlara polislik etmesinin “makbul olan”, “iyi” cinsellik ile “kabul edilemez”, “kötü” cinsellik hiyerarşisini oluşturduğuna dikkat çekiyor. Çünkü düzgün cinsellik, normatif olanla eş paha hale gelir. Makûs cinsellik ise heteroseksüel, tek eşli, sert olmayan cinsellikten uzaklaşan “sapkın”ları meydana getirir.
Porno savunucusu feministlerin dikkat çektiği bir diğer mevzu ise, bayan cinselliğinin bir özü olduğu savının hakikati yansıtmaması. Temelinde porno savunucusu feministler, 1970’lerin özcü ve seks-negatif feminizmine karşı bir başkaldırı olarak da okunabilir. Porno savunucusu feminizmin ‘savunuculuğu’ ise, ana akım pornoya karşı alternatif porno örneklerini kutlamasından gelir. Lezbiyen, dyke, queer, feminist üzere alternatif porno tiplerinin, temsil ettiği cinsellik bakımından çeşitlilik sağlayacağını ve normatif olmayan cinselliklere alan açarak özgürleştirici olabileceğini sav eder.
Seks Savaşları’nın etkisi on senelerca sürüyor. Hatta o kadar tesirli oluyor ki, pornografi, üzerine konuşmak için uğranması neredeyse zarurî bir durağa dönüşerek, mirasını bugüne dek hissettiğimiz hâkim paradigma haline geliyor. Savaşın kararı olarak, pornoyu ya lanetliyoruz ya da kutluyoruz. Ancak savaşın ağır da bir faturası var; o da temsil etrafında dönüp duran tartışmaların pornografide emeği ıskalaması.
DİJİTAL EMEĞİN GÖRÜNÜRLÜĞÜ (YA DA GÖRÜNMEZLİĞİ)
Seks Savaşları ile bir arada, porno bağlamında emeğin ıskalanmasının bir diğer müsebbibi ise dijital emeğin geç kavramsallaşması. Konu bahis internet ortamındaki porno olduğunda, emek uzun yıllar görünür olmadı. On yıllardır bir fazlaca ülkede kriminalleştirilen seks personelliği dijital alanda değişik bir tehlikeyle, varlığının kabul edilmemesiyle karşı karşıya kaldı. Birçoğumuzun algısında olduğu üzere, uzun yıllar sanal ortam ve gerçek ortam birbirinden farklı, hatta zıt olarak görülüyordu. ötürüsıyla dijitalleşen emek, 21. yüzyıl online işgücünde önemli bir yer kaplasa da uzun mühletler ‘gerçek’ bir emek kategorisi olarak dahi algılanmadı.
Kültürel çalışmalar alanında çalışan Feona Attwood, sanal olanı gerçek saymayan algının yanı sıra, internet pornosundaki emeği görünür kılmanın önündeki en büyük pürüzlerden birinin, “emek” ile “oyun” ya da “keyif” içindeki farkı çizememek olduğunu argüman ediyor. Çünkü seks personelliği, hele ki dijital ortam için üretilen amatör porno, iş sayılmak için fazla eğlenceli, şahısların kendi isteklerini keşfetmeleri için keyifli bir vesile olarak yansıtılır.
2013’te yayımlanan “The Feminist Porn Book” (Feminist Porno Kitabı), pornodaki emeğin konuşulması istikametinde kıymetli bir adım atılmasına vesile oldu. Başlarda etik porno kavramı, feminist queer pornonun “iş yapma biçimi” ve vazgeçemeyeceği bir prensip olarak ortaya çıksa da, vakit içinde başlı başına bir janra haline gelecek ölçüde kendi telaffuzunu oluşturdu. 2010’lu yılların ikinci yarısında gelişen “İzlediğin porno için para öde” (#payforyouporn) hareketi, emeği pornonun ana odağı yapma istikametinde büyük yol kat etti. Artık, “feminist” ve/ya “queer” pornoya değinilmeden de etik porno kavramı tartışılmaya başlandı.
PORNO ETİK OLUR MU?
Son senelerda sanayiden yükselen bir ses var; tüketicinin izlediği porno için para ödemesini talep ediyor ve bunun karşılığında üretim etabının etik olduğunu garanti ediyor. “Etik porno” olarak anılan bu porno çeşidi, yapım ve dağıtım süreçlerinde yer alan her insanın hakkının korunmasını, oyuncuların sıhhat hakkının gözetilmesini, çalışma ortamının tüm set çalışanları için rahat ve inançlı olmasını sağlamayı kendine keder ediniyor. Ücretsiz içerik sunan ve çalışma şartlarına dair hiç bir bilginin verilmediği “Tube” sitelerinin inhisarında olan kesimde, kimsenin sömürülmediğini, isteği olmayan kimsenin pornoda zorla yer almadığını, insan kaçakçılığı ve çocuk sömürüsünden uzakta öbür bir pornonun mümkün olduğunu tez ediyor. Etik porno, şu üç özellik etrafında tanımlanıyor:
Tüketici tükettiği porno için para öder. İçerikleri korsan olarak çalan ya da amatör içerikler için üreticilere neredeyse hiç bir fiyat ödemeyen “tube” siteleri dev reklam gelirleriyle dalı domine ederken, tüketicinin para ödediği model alternatif bir iktisat oluşturuyor. Ödeme talebi sıradan bir alışverişten öte, tüketicinin kendisine de bir sorumluluk yükleyerek onun da sürecin bir aktörü olmasını sağlıyor.
Fair-trade iş modeli: Pekala tüketici niye para ödesin? Daha da kıymetlisi ödediği para ne işe yarayacak? Fair-trade iş modeli, yerelde sürdürülebilirliği sağlamak üzere eser ve/ya hizmetler için “adil ücretler” talep eder ve bunun karşılığında üreticilerin “adil maaşlar” almasını garanti eder. Üreticilerin gelirini sağlamanın yanı sıra, işin devamı ve yerelde toplumsal, ekonomik ve ekolojik şartları güzelleştirecek bir gelir yaratır. Fair-trade iş modelinin porno bölümündeki yansıması ise, çocuk istismarı ve insan ticareti ile anılan pornografide her insanın isteğiyle yer aldığının garanti edilmesidir.
Hak temelli üretim ve dağıtım süreci: İstek kavramını merkeze koymakla birlikte, etik porno üretim ve dağıtım sürecinin tamamında, her insanın haklarının gözetilmesini savunur. Bilhassa, oyuncuların kondomsuz performansa zorlandığı kesimde, sıhhat hakkına vurgu yapar. Bunun için sıklıkla oyuncuların üretim sürecini anlattığı kamera gerisi sahneleri de pornografik içerikle birlikte sunulur.
Pornografide etik kavramını, sırf teorinin pratikteki izini sürerek ve bağlamından kopararak düşünmek kısır ve iki boyutlu bir tartışma yaratma riskini taşıyor. Bilgiyi sunuş biçiminden içerik kategorilerine, imal sürecinin şeffaflığını sağlamasından tüketici ile münasebetine, ortaya koyduğu anlatıdan estetiğine, bütüncül bir etik anlayışına gereksinimimiz var. tıpkı vakitte, pornografide etiği sırf anlatı ve estetikte aramak da başlı başına bir zorluk, hatta kaçınılması gereken bir tuzak. Çünkü cinselliğin tekil bir hakikati yok. Öncelikli emeli uyarmak olan ticari bir malzemesi, pornonun kendisini, etik olup olmadığı üzerinden kıymetlendirmek de sosyo-ekonomik bağları ve güç eşitsizliklerini görmemizi zorlaştırıyor.
Bugünlerde pornografide etik tartışması gelişmeye ve çeşitlenmeye devam ediyor. Etik porno temsil ettiği içerikten bağımsız mıdır, ana akım estetiğe ve anlatıya sahip pornoların yalnızca üretim ve dağıtım sürecine bakarak etik olup olmadığına karar verebilir miyiz, etik üretimi kanıtlama gayesiyle üretilen kamera ardı sahneleri güç bağlantılarını gölgeler mi, üzere yeni sorulara odaklanıyor. Bu soruların tümüne, hele de işin öznelerine kulak vermeden, cevap bulmak güç. Porno tüketelim ya da tüketmeyelim, pornografide temsil edilenin cinselliğimizin bilgisini etkilediğini biliyoruz. Fakat üzerine daha fazla konuşarak ve öznelerle birlikte tartışma alanını büyüterek, kendimizi ve cinselliğimizi hapsettiğimiz yerden kurtarabiliriz.
*Akademisyen
Bu yazı, Duvar Medya Vakfı ve Ankara Dayanışma Akademisi işbirliğiyle hazırlanan Kültürel Çalışmalar Atölye Programı kapsamında sunuldu. Kültürel Çalışmalar Atölye Programı 5 Ocak 2021’de başladı ve 7 farklı atölye 6-8 hafta devam etti.
Kolay erişilebilen ve suratı çok yüksek olan dijital bağlantı teknolojileri, bilgiye nasıl ulaştığımızı, toplumsallaşma biçimlerimizi, alışveriş yapma alışkanlıklarımızı, kendimizi nasıl tanımladığımızı ve sunduğumuzu; özetlemek gerekirsesı tüm ömrümüzü dönüşürdü. Dijital irtibat teknolojilerinin yarattığı esaslı değişimin kıymetli bir kısmı de, cinselliğin bilgisini edinme formlarımızda ve cinselliği deneyimleme biçimlerimizde yaşandı. İnternetle bir arada patlayan porno sanayisi gözümüzü çevirdiğimiz her yerde cinselliğin temsiliyle karşılaşabilmemizi sağladı. Bu da, ortasında yaşadığımız çağda cinselliğin manasını değiştirdi.
Pornografi çoğunlukla hazza ulaşma aracı olarak görülse de, cinselliğin neye benzediğinin izlenebildiği, hiç cinselliği deneyimlememiş bir kişi için cinselliğin bilgisine sahip olabileceği bir kaynaktır. Hatta cinsellikten beklentimizi oluşturan bir referans noktası, cinselliğin nasıl algılanacağını şekillendiren bir kültürdür. O denli ki, medya çalışmaları, bilhassa pornografi alanında çalışmalarını sürdüren akademisyen Linda Williams, pornografiyi “hazzın bilgisi” olarak tanımlar. Foucault da emsal bir biçimde, pornografinin sadece haz verme aracı olmadığını, daha da ötesinde “cinselliğin hakikatini” ürettiğini tez eder.
Pornografinin bilinen tarihi 19. yüzyıla kadar dayansa da, her insanın içerik üretmesini ve birbiriyle etkileşime geçmesini sağlayan web 2.0 teknolojileri porno bölümünde büyük bir patlama yaşanmasına vesile oldu. Bu patlama kararı büyüyen kesimin tesirini, birkaç bilgiye bakarak da anlayabiliriz. Porno siteleri sırf 2020 yılında, Google, Twitter, Instagram, Netflix, Zoom, Pinterest ve Linkedin’in toplamından daha epeyce ziyaret edildi. aslına bakarsanız dünyanın en epey ziyaret edilen birinci 10 websitesinin 2’si porno sitesi.
Artık, gözümüzü çevirdiğimiz her yerde pornografiyle karşılaşıyoruz, gündelik hayatımızda gitgide daha epeyce pornografiye referans veriyoruz, hatta yaptıklarımızı pornoya benzetiyoruz. Medya teorisyeni Brian McNair, pornonun, pornografik olmayan sanatta ve kültürde kendini temsil etmesini, pornoya öykünme ve parodisi olmayı “pornografikleşme” olarak tanımlıyor. Pornografikleşmeyi ise, dileklerimizin demokratikleşmesine imkân veren bir gelişme olarak görüyor. “Striptease Culture: Sex, Media and the Democratization of Desire”, Striptiz Kültürü: Seks, Medya ve Dileğin Demokratikleşmesi” başlıklı kitabında McNair, medya ve bağlantı teknolojilerinin erişilebilir olması ve gündelik ömrün bir modülü haline gelmesiyle “gerçek” ve “temsilî” içindeki aranın git gide azaldığına, hatta belirsizleştiğine dikkat çekiyor. McNair’e göre bu aralığın azalmasının en değerli niçini, çevrimiçi alanlarda kendimizi sergileyip teşhir etmemizi onaylayan “striptiz kültürü”nün varlığı. Striptiz kültürü bir oldukcaları tarafınca felaket olarak nitelendiriliyor. McNair ise tam tersine, striptiz külçeşidini farklı cinsellik temsili ve sözlerinin popülerleşmesi ve bunlara erişimin kolaylaşmasıyla, patriarkal kapitalizmin altında ezilen cinsel azınlıkların özgürleştiren ve çoğulcu bir kültür yaratımını mümkün kıldığı için striptiz külçeşidini kutluyor.
İçinde yaşadığımız dünyada pornografi ve tesirine açılan alan çoğalsa da, hâlâ pornografi hakkında rahatça konuşamıyoruz. Türkiye’de ‘müstehcen içerikli siteler’ 2000’li yılların ikinci yarısından bu yana yasaklı. Pornografikleşmenin önünü kesen ya da en azından yavaşlatan devletin bu müdahalesi kararı, kamusal alanda cinsellik temsillerine ise gitgide daha az rastlıyoruz. Pornografiye erişimin yasaklanması, hayatlarımız üstündeki direkt ya da dolaylı tesirini yok ediyor mu? olağan olarak hayır. Hatta Foucault’ya göre pornografinin kriminalleştirilmesi, cinselliğin tüm toplumsal bağlar için tehdit haline gelmesine sebep olarak bizleri tesirinden yoksun bırakmıyor. Bu tehdidi ortadan kaldırmak ise, fakat pornografi üzerine konuşabilmekle mümkün.
Pekala konuşmaya nereden başlayabiliriz? Şimdiye dek konuşanlar neler söylemiş? Konuşamayanlar artık neleri konuşmak istiyor? Bu soruların izini sürmeye, 1980’lerde başlayan feminist tartışmadan, nam-ı öteki Seks Savaşları’ndan başlayabiliriz.
PORNO AYKIRISI VE PORNO SAVUNUCUSU FEMİNİSTLERİN ‘SEKS SAVAŞLARI’
Pornografi aykırısı feministler ile pornografi savunucusu feministleri karşı karşıya getiren “Seks Savaşları”, 1980’lerde başlıyor. Savaşın birinci cephesi 1982 yılında, New York’taki özel bir üniversite olan Barnard Üniversitesi Bayan Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği “Towards a Politics of Sexuality” başlıklı konferansında açılıyor. Konferans, pornografi üzerine düşünürken şiddet ile münasebetinin ötesine geçerek, cinselliği üremeden ibaret olmayan geniş ve kapsamlı bir tartışma alanı açmayı hedefliyor.
Hali hazırda 1960’lı ve 70’li senelerda örgütlenmiş olan “Women Against Pornography”, özetlemek gerekirse WAP, konferansın düzenlenmesine karşı çıkan ve Seks Savaşları’nın fitilini ateşleyen küme oluyor. WAP, 70’lerde başlayan ve “cinsel devrim” olarak anılan hareketin, cinselliğin özgürleşmesi ismi altında erkek egemenliğine hizmet eden ve bayana yönelik şiddeti normalleştirdiğini savunuyor. Hareket, Andrea Dworkin, Catharine MacKinnon, Robin Morgan ve Susan Brownmiller üzere periyodun tesirli feministlerini de ortasında barındırıyor. Porno aksisi feministler, porno sanayisinin kâr gayesiyle, bayanların erkekler için bir seks nesnesi olarak sunulduğu bir seri üretim olduğuna dikkat çekiyor. Pornodaki bayanların acıdan ve aşağılanmaktan, tecavüze uğramaktan zevk alarak, itaat ederek ve taarruza uğrayarak temsil edilmesinin, bayanın küçük düşürülmesine ve toplumsal statüsünün düşmesine sebep olduğunun altını çiziyorlar.
Pornografi aykırısı feministlerin bir öteki argümanı ise, pornografinin gerçek olanı ve gerçek bayan cinselliğini yansıtmaması. Sırf temsil seviyesinde değil, sette çalışan bayanların şahsen şiddet gördüklerini, izlediğimiz şiddetin gerçek olduğuna sık sık değiniliyor. MacKinnon, pornografideki bayan ve bayan cinselliği temsilini gördükçe, Pavlov’un köpekleri üzere bayanın aşağılanmasına koşullandığımızı söylüyor. bununla birlikte, pornoda şahit olunan bayan cinselliğinin fazla sert olduğunu, erkek cinselliğinin “pornografik”, bayan cinselliğinin daha “erotik” olduğunu bir fazlaca porno aykırısı feministin savunduğu çoğunlukla lisana getiriliyor. Nihayetinde pornonun yasaklanması, porno aksisi feministlerin ortaklaştığı bir talep oluyor.
Öte yandan, konferansla birlikte bir ortaya gelen ve on yıllar geçtikçe güçlenen karşı kamp olan porno savunucusu feministler, pornografi aykırılığının cinselliğin kendisini anormalleştirdiğini öne sürüyor. Bilhassa Gayle Rubin, devletin hazlara polislik etmesinin “makbul olan”, “iyi” cinsellik ile “kabul edilemez”, “kötü” cinsellik hiyerarşisini oluşturduğuna dikkat çekiyor. Çünkü düzgün cinsellik, normatif olanla eş paha hale gelir. Makûs cinsellik ise heteroseksüel, tek eşli, sert olmayan cinsellikten uzaklaşan “sapkın”ları meydana getirir.
Porno savunucusu feministlerin dikkat çektiği bir diğer mevzu ise, bayan cinselliğinin bir özü olduğu savının hakikati yansıtmaması. Temelinde porno savunucusu feministler, 1970’lerin özcü ve seks-negatif feminizmine karşı bir başkaldırı olarak da okunabilir. Porno savunucusu feminizmin ‘savunuculuğu’ ise, ana akım pornoya karşı alternatif porno örneklerini kutlamasından gelir. Lezbiyen, dyke, queer, feminist üzere alternatif porno tiplerinin, temsil ettiği cinsellik bakımından çeşitlilik sağlayacağını ve normatif olmayan cinselliklere alan açarak özgürleştirici olabileceğini sav eder.
Seks Savaşları’nın etkisi on senelerca sürüyor. Hatta o kadar tesirli oluyor ki, pornografi, üzerine konuşmak için uğranması neredeyse zarurî bir durağa dönüşerek, mirasını bugüne dek hissettiğimiz hâkim paradigma haline geliyor. Savaşın kararı olarak, pornoyu ya lanetliyoruz ya da kutluyoruz. Ancak savaşın ağır da bir faturası var; o da temsil etrafında dönüp duran tartışmaların pornografide emeği ıskalaması.
DİJİTAL EMEĞİN GÖRÜNÜRLÜĞÜ (YA DA GÖRÜNMEZLİĞİ)
Seks Savaşları ile bir arada, porno bağlamında emeğin ıskalanmasının bir diğer müsebbibi ise dijital emeğin geç kavramsallaşması. Konu bahis internet ortamındaki porno olduğunda, emek uzun yıllar görünür olmadı. On yıllardır bir fazlaca ülkede kriminalleştirilen seks personelliği dijital alanda değişik bir tehlikeyle, varlığının kabul edilmemesiyle karşı karşıya kaldı. Birçoğumuzun algısında olduğu üzere, uzun yıllar sanal ortam ve gerçek ortam birbirinden farklı, hatta zıt olarak görülüyordu. ötürüsıyla dijitalleşen emek, 21. yüzyıl online işgücünde önemli bir yer kaplasa da uzun mühletler ‘gerçek’ bir emek kategorisi olarak dahi algılanmadı.
Kültürel çalışmalar alanında çalışan Feona Attwood, sanal olanı gerçek saymayan algının yanı sıra, internet pornosundaki emeği görünür kılmanın önündeki en büyük pürüzlerden birinin, “emek” ile “oyun” ya da “keyif” içindeki farkı çizememek olduğunu argüman ediyor. Çünkü seks personelliği, hele ki dijital ortam için üretilen amatör porno, iş sayılmak için fazla eğlenceli, şahısların kendi isteklerini keşfetmeleri için keyifli bir vesile olarak yansıtılır.
2013’te yayımlanan “The Feminist Porn Book” (Feminist Porno Kitabı), pornodaki emeğin konuşulması istikametinde kıymetli bir adım atılmasına vesile oldu. Başlarda etik porno kavramı, feminist queer pornonun “iş yapma biçimi” ve vazgeçemeyeceği bir prensip olarak ortaya çıksa da, vakit içinde başlı başına bir janra haline gelecek ölçüde kendi telaffuzunu oluşturdu. 2010’lu yılların ikinci yarısında gelişen “İzlediğin porno için para öde” (#payforyouporn) hareketi, emeği pornonun ana odağı yapma istikametinde büyük yol kat etti. Artık, “feminist” ve/ya “queer” pornoya değinilmeden de etik porno kavramı tartışılmaya başlandı.
PORNO ETİK OLUR MU?
Son senelerda sanayiden yükselen bir ses var; tüketicinin izlediği porno için para ödemesini talep ediyor ve bunun karşılığında üretim etabının etik olduğunu garanti ediyor. “Etik porno” olarak anılan bu porno çeşidi, yapım ve dağıtım süreçlerinde yer alan her insanın hakkının korunmasını, oyuncuların sıhhat hakkının gözetilmesini, çalışma ortamının tüm set çalışanları için rahat ve inançlı olmasını sağlamayı kendine keder ediniyor. Ücretsiz içerik sunan ve çalışma şartlarına dair hiç bir bilginin verilmediği “Tube” sitelerinin inhisarında olan kesimde, kimsenin sömürülmediğini, isteği olmayan kimsenin pornoda zorla yer almadığını, insan kaçakçılığı ve çocuk sömürüsünden uzakta öbür bir pornonun mümkün olduğunu tez ediyor. Etik porno, şu üç özellik etrafında tanımlanıyor:
Tüketici tükettiği porno için para öder. İçerikleri korsan olarak çalan ya da amatör içerikler için üreticilere neredeyse hiç bir fiyat ödemeyen “tube” siteleri dev reklam gelirleriyle dalı domine ederken, tüketicinin para ödediği model alternatif bir iktisat oluşturuyor. Ödeme talebi sıradan bir alışverişten öte, tüketicinin kendisine de bir sorumluluk yükleyerek onun da sürecin bir aktörü olmasını sağlıyor.
Fair-trade iş modeli: Pekala tüketici niye para ödesin? Daha da kıymetlisi ödediği para ne işe yarayacak? Fair-trade iş modeli, yerelde sürdürülebilirliği sağlamak üzere eser ve/ya hizmetler için “adil ücretler” talep eder ve bunun karşılığında üreticilerin “adil maaşlar” almasını garanti eder. Üreticilerin gelirini sağlamanın yanı sıra, işin devamı ve yerelde toplumsal, ekonomik ve ekolojik şartları güzelleştirecek bir gelir yaratır. Fair-trade iş modelinin porno bölümündeki yansıması ise, çocuk istismarı ve insan ticareti ile anılan pornografide her insanın isteğiyle yer aldığının garanti edilmesidir.
Hak temelli üretim ve dağıtım süreci: İstek kavramını merkeze koymakla birlikte, etik porno üretim ve dağıtım sürecinin tamamında, her insanın haklarının gözetilmesini savunur. Bilhassa, oyuncuların kondomsuz performansa zorlandığı kesimde, sıhhat hakkına vurgu yapar. Bunun için sıklıkla oyuncuların üretim sürecini anlattığı kamera gerisi sahneleri de pornografik içerikle birlikte sunulur.
Pornografide etik kavramını, sırf teorinin pratikteki izini sürerek ve bağlamından kopararak düşünmek kısır ve iki boyutlu bir tartışma yaratma riskini taşıyor. Bilgiyi sunuş biçiminden içerik kategorilerine, imal sürecinin şeffaflığını sağlamasından tüketici ile münasebetine, ortaya koyduğu anlatıdan estetiğine, bütüncül bir etik anlayışına gereksinimimiz var. tıpkı vakitte, pornografide etiği sırf anlatı ve estetikte aramak da başlı başına bir zorluk, hatta kaçınılması gereken bir tuzak. Çünkü cinselliğin tekil bir hakikati yok. Öncelikli emeli uyarmak olan ticari bir malzemesi, pornonun kendisini, etik olup olmadığı üzerinden kıymetlendirmek de sosyo-ekonomik bağları ve güç eşitsizliklerini görmemizi zorlaştırıyor.
Bugünlerde pornografide etik tartışması gelişmeye ve çeşitlenmeye devam ediyor. Etik porno temsil ettiği içerikten bağımsız mıdır, ana akım estetiğe ve anlatıya sahip pornoların yalnızca üretim ve dağıtım sürecine bakarak etik olup olmadığına karar verebilir miyiz, etik üretimi kanıtlama gayesiyle üretilen kamera ardı sahneleri güç bağlantılarını gölgeler mi, üzere yeni sorulara odaklanıyor. Bu soruların tümüne, hele de işin öznelerine kulak vermeden, cevap bulmak güç. Porno tüketelim ya da tüketmeyelim, pornografide temsil edilenin cinselliğimizin bilgisini etkilediğini biliyoruz. Fakat üzerine daha fazla konuşarak ve öznelerle birlikte tartışma alanını büyüterek, kendimizi ve cinselliğimizi hapsettiğimiz yerden kurtarabiliriz.
*Akademisyen
Bu yazı, Duvar Medya Vakfı ve Ankara Dayanışma Akademisi işbirliğiyle hazırlanan Kültürel Çalışmalar Atölye Programı kapsamında sunuldu. Kültürel Çalışmalar Atölye Programı 5 Ocak 2021’de başladı ve 7 farklı atölye 6-8 hafta devam etti.