Midnight Mass ya da ilahın unuttuğu yerde tövbe istiğfar

Morgoth

New member
Yakın devir Amerikan doğaüstü dehşet çeşidinin değerli isimlerinden Mike Flanagan bu kere “Midnight Mass” (Gece Yarısı Ayini) ile çıkıyor karşımıza. Çoklukla kentten uzak köşkleri, konakları yer tutan ve buralarda yaşayan ailelere cin-peri musallat eden direktör daha evvelden de işlediği dini bu defa dolgu materyali olarak kullanmanın ötesine geçip anlatısının merkezine taşıyor. Mistik hikayelerde, özellikle bir standartlaşma üzerinden ilerleyen Amerikan doğaüstü anlatılarında dinin hali hazırda yaslanacak duvar fonksiyonu gördüğünü öne sürebiliriz lakin Flanagan bu ittifakı bir adım öteye taşıyarak “Midnight Mass”i tamamıyla kilise üzerinde yükseltiyor.

İZOLE BİR KASABADA DİNDAR VE KİNDAR BİR HAYAT

Malum, Amerikan dehşet anlatıları genelde bir yabancının gelişiyle başlar ve doğrusu çeşit ayırt olmaksızın insanlık tarihi boyunca tüm hikayelerin birkaç tetikleyici noktasından biridir “dâhil olan yabancının varlığı”… “Midnight Mass”te de kente gelen kişi bir rahiptir. Bir rahatsızlık geçirdiği için tedavi bakılırsan emektar rahibin yerine gelir. Kasaba ana karadan yalıtık, sadece 128 kişinin barındığı, kilise, kültür merkezi ve okul üzere ufak tefek toplumsallaşma imkanları haricinde tüm geçimini balıkçılıktan sağlayan, fırtınalara açık, türlü etraf felaketlerinden mustarip bir adada.

Kente yalnızca yeni rahip gelmez olağan olarak. Gençliğinde rahip yardımcılığını bırakıp sıkıldığı adayı terk ederek kolay yollardan süratli ve güçlü bir yaşama dalan Riley Flynn da bir süre evvel sarhoş olup lüks aracıyla bir bayanı ezmiştir. Cezasını tamamlayan Riley (Zach Gilford) yaşadığı travmanın tesiriyle “aydınlanıp” doğduğu kasabaya, ailesinin yanına döner ve alkolizm sorununu çözmeye çalışır. Riley, ailesi ve eski sevgilisi Erin (Kate Siegel) ile bir daha bağlantıya geçerken yeni rahip Paul de tek toplumsallaşma fırsatı kilise ayinlerine katılmak olan kasaba halkı üzerinde hâkimiyet kurmaya başlar. En büyük yardımcısı ise dindar ve bir o kadar karanlık Bev Kean’dir. Bev (Samantha Sloyan) kasabada pek tutulan biri değildir lakin Paul (Hamish Linklater) bir mucize gerçekleştirip tekerlekli sandalyeye mahkûm Leeza’yı iyileştirince, Leeza’nın babası da belediye lideri olunca bu hırslı ve dindar ikili planlarını devreye sokar.

“Midnight Mass”, politik tansiyon muhtaçlığını ise kasabanın Müslüman şerifinden karşılamakta… Şerif Hasan (Rahul Kohli) 11 Eylül daha sonrası yükselmesine karşın büyük kentlerdeki (dizide ülkenin geri kalanı ana kara biçiminde anılıyor) ırkçılığa ve ötekileştirmeye dayanamayarak kabahat dahi işlenmeyen bir kasabaya çekilmiş, oğlu Ali’yle yaşamaktadır. halbuki bu küçük kasabada dahi seveni kadar sevmeyeni vardır ve başta Bev olmak üzere çok dindarların sıkı nezareti altındadır. “Midnight Mass” işte bu tansiyonu daima kaşıyarak temel çatışmasının yanında bekletiyor.

KİLİSEYİ RESTORE EDİP 11 EYLÜL TRAVMASINI AŞMAK

Kelamı buradan sürdürebileceğimizi düşünüyorum. “Midnight Mass”i Flanagan’ın öbür doğaüstü hikayelerinden ayıran noktaların altını çizmek isabet olacak. Direktör “Gece Yarısı Ayini”nde evvelki imallerinde vurguladığı ailevi sıkıntıları, irtibat sorunlarını bu sefer tam manasıyla duygusal bir çerçeveye oturtmuş ve daha olgun işlemiş diyebiliriz. Üstelik baştan sona din eksenli ilerleyen, tüm yükünü kilise ve etrafına veren, kelam gelimi okuldan yahut toplumsal hayattan kayda kıymet bir yan hikaye almayan bir dizide başarmış bunu. Muhtemelen dinin açtığı tinsel saha duygusal geçişlere de fırsat tanımış. Örnek verirsek vefat anının tanım edildiği sahne his yoğunluğu oluşturuyor. tıpkı vakitte Flanagan işin ehli bir anlatıcı olduğundan dizinin finaline yakın ailevi ilgilerin durağan havasını dağıtarak bir daha ayin psikolojisine sokabilmiş kasabayı ve hikayenin gidişatını o tarafta toparlamış. tekrar alışageldik, “geçmişte yarım kalan aşk” üzere şematik bir duygusallığa dönen Flanagan olağanüstü şartları ortadan kaldırarak sonlandırmış anlatısını. Öte yandan ise politik tansiyon dikkat çekiyor. Nedir ki burada duygusal dokunuşları kadar başarılı bir Flanagan yok. İslamofobi eleştirisi ve dizideki elle tutulur tek okul sahnesinde -ki onda da sıkıcı veli toplantısını izliyoruz- karşımıza çıkan örtük laiklik ile inanç özgürlüğü söylemi temel tansiyonun yanında sönük kalıyor. Biz diziyi izlediğimizde son senelerda çoğunlukla duyduğumuz bir duayı kazıyoruz aklımıza. “Dark” dizisinde de geçmişti: “Tanrım, bana değiştiremeyeceğim şeyleri kabul etmek için sabır; değiştirebileceğim şeyleri değiştirmek için yürek ve ikisi içindeki farkı anlayabilmem için akıl ver.”

Bu dua seyirciyi abir daha ortak eden yaklaşımın eseri olarak kıymetlendirilebilir. Tüm dünyaya, tüm dinlerin mensuplarına ve olağan olarak dinsizlere seslenen dizi baştan sona İncil referansları ve Hristiyanlık adetleriyle bezense bile ortak bir bildiri sunuyor. Bu duayı tüm dinlere bir biçimde uyarlayabiliriz zira bir cins kanun, bir istikrar sağlayıcı görevi görmekte… İsyanı durduran, aklı muhakkak bir forma sokup dizginleyen ve “değiştirilecek şeyler” vasıtasıyla mevcut sistemi ayakta tutmaya, bir daha hamaseti evcilleştirmeye yarayan bir dua… Dizide tekraren işitiyoruz. “Midnight Mass”, kiliseyi istismar eden, manipülasyona açık köktenci tavır karşısında seçimini, denetlenen bir dindarlık ve ilahi sistemin sorgulanamazlığı tarafında yapıyor. Ancak bu tercihi baş karıştırıcı bulanlar çıkacaktır. “Midnight Mass” art planda toplumsal kaynaşma (dayanışmayı değil) fikrini çalıştırırken nasıl baskın olanın propagandasına kayıyor? Veyahut bir endişe anlatısında dinin hudutları (dini telaffuzun, işleyişin esnetilmesi biçiminde değilse de anlatıya iştirak bağlamında) fazlaca evvelinde çizilmişken bu dizi nasıl tüm yükünü dinden devşirebiliyor? Biraz çok bir tavır değil mi? Bu sorunun yanıtı elbet Amerikan kültür sanayisinin günümüzdeki tavrında yatmakta…

Amerika, 11 Eylül taarruzları daha sonrası uzun müddet çaba ettiği toplumsal ezayı atlatarak öfke, hayal kırıklığı üzere hislerle başa çıkmaya çalışıyor ve son senelerda arkası gerisine çocuk tacizi skandallarıyla prestiji sarsılan, bir manada popülerliği aşınan Hristiyanlık bir daha inşa ediliyor. ötürüsıyla dizide 11 Eylül göndermesinin İslam-Hristiyanlık tabanına basması sürpriz sayılmaz. Üstelik Amerikan kaygı anlatılarının büyük ölçüde kasaba kültüründen biçimlendiğini, sinemalardaki o meşhur katliamların kuş uçmaz kervan geçmez diyarlarda yaşandığını unutmayalım. Kasabanın ve temsil ettiği kültürün ise yabancı düşmanlığından beslendiği, insanların dine daha sıkı sarıldığı görülüyor. aslına bakarsanız “Midnight Mass” de tek toplumsallaşma yerini kilise olarak çiziyor hatta kasabanın iki Müslümanını da çeşitli vesilelerle buraya sokabiliyor. Toparlarsak, Flanagan’ın bu son dizisinde kasabanın kültürel kodlarını hatırlamaya çalıştığını görüyoruz.

FİNALE YANLIŞSIZ ARTI VE EKSİLER

“Midnight Mass”te finale hakikat yükselen tempoya rağmen bariz bir ivme kaybı kelam konusu. Hikaye “korku” niteliğine kavuşmak için dindar kasaba argümanına dayalı toplumsal gerecini sıradanleştirmek dahası gülünçleştirmek zorunda kaldığından merkez-taşra çatışmasını ve izole kasabanın bağlara yansıyan tüm o özgün dinamiklerini boşa düşürüyor. En başından itibaren ne görsellik ne metin açısından seyirciyi korkutamayan dizi bir anda vites yükseltince geriye haliyle sakatlanmış bir anlatı kalıyor. Tansiyonun doruğa çıktığı gece yarısı ayininde son deva grotesk bir üsluba başvuruluyor. Lakin bu sahneyi olumlu bulmak mümkün. Kilise terörize edilmiş bir yer olarak çıkıyor karşımıza ve fare zehrini kutsal şarap niyetine içen kasaba halkı kan kusarak dehşeti, ibreti yaşıyor. Ölenler kısa mühlet ortasında tek tek ve adeta törensel bir edayla dirilirken bir bozukluğun modülü biçiminde işaretleniyorlar. Sabah güneşin birinci ışıklarıyla yanıp kül olmaları beraberinde toplumsal nizamın bozulmasını ve bu bozulmanın “kavmi felakete sürüklemesini” tabir ediyor. “Vampir mümin” fikri inandırıcı bir noktadan seslenmiyor ancak dinler tarihli lanetlenen “sapkın topluluk” profili de karşılanıyor.

Dizinin artı-eksilerini değerlendirirken olay örgüsünde tuzağa düştüğünü ve işlediği temel materyale (dine) emsal biçimde, seyirciyi korkmaya zorlamakla hür bırakmak içinde salınarak güç yitirdiğini söyleyebiliriz. Buna rağmen ayin sahnesindeki çılgınlığın tansiyon ögesinden bağımsız olarak ibreti teşkil etmekte muvaffakiyet sağladığını ve zehre sembolik bir mana verilişini artı haneye yazabileceğimizi düşünüyorum.

* *

“Midnight Mass”, Mike Flanagan’ın bilhassa “The Haunting” serisinde yer yer küme terapisini andıran usulünden ödün vermezken dini motiflere daha fazla eğildiği bir üretim olmuş. Tüm doğaüstü tanımını çarpık bir kilise yorumundan alan ve “vampir tarikat” üzere bir karikatüre istek edilen dizide törensel şiddet sahneleri öne çıkıyor. Tehlikeli dindarın beden bulduğu Bev Kean üzere fanatik karakterler ise seyirciyi bir türlü korkutamayan dizinin tek kozu… Biraz 11 Eylül, biraz izole kasaba, biraz da şefin (Flanagan’ın) Amerikan mutfağında ne var ise!
 
Üst