Muhabir
New member
EPA
Afganistan iktisadı “kırılganlık ve yardımlara bağımlılık ile şekilleniyor”.
Dünya Bankası Taliban’ın Afganistan’da denetimi ele geçirmesinden birkaç ay evvel yayımladığı notta ülkenin ekonomik görünümünü bu biçimde değerlendiriyordu.
Bugün ise, Afganistan’a yapılacak yardımların geleceği belirsizliğini korurken ülkenin ekonomik görümü daha da kırılgan.
Afganistan birtakım temel mineral kaynaklara sahip olsa da siyasi durum bu kaynakların kullanılmasını engelledi.
Ülkenin dış yardımlara olan bağımlılığı da had safhada.
Dünya Bankası datalarına bakılırsa kalkınma yardımları, ülkenin gayrisafi ulusal gelirinin (gayrisafi yurtişi hasıla ile birebir değil fakat hayli yakın) yüzde 22’sine muadil.
Bu, yüksek bir oran olsa da Dünya Bankası’nın 10 yıl evvel paylaştığı data olan yüzde 49’un da çok altında.
Afganistan’a yapılacak ekonomik yardımlarla ilgili de büyük bir belirsizlik var.
Almanya Dışişleri Bakanı Heike Maas da ZDF kanalına geçen hafta yaptığı açıklamada, Taliban ülkede denetimi eline aldığı ve şeriat kanunları getirdiği takdirde “bir sent bile” yardım yapmayacaklarını söylemişti.
Diğer ülkeler de gelişmeleri dikkatle izliyor.
YOLSUZLUK
Dünya Bankası’nın “kırılganlık” vurgusu, ülkede Taliban’ın gücü eline geçirmesindilk evvel güvenliğe ayrılan kaynakların yüksek olması ile temaslı. Düşük gelirli öbür ülkelerde ortalama yüzde 3 iken Afganistan’ın güvenliğe ayırdığı bütçe, iktisadının yüzde 29’unu oluşturuyor.
Güvenlik ve yolsuzluk telaşları da, bir öteki esaslı meseleye yol açıyor: Yabancı yatırımların zayıf olması.
Birleşmiş Milletler datalarına nazaran son iki yılda yabancılar tarafınca bir tane bile yeni “sıfırdan” yatırım yapılmadı. 2014’ten beri de açıklanan sıfırdan yabancı yatırımların sayısı 4 ile hudutlu.
Daha düşük nüfuslu öbür Güney Asya ülkelerine bakarsak , tıpkı periyotta Nepal’de bunun 10 katı, Sri Lanka’da ise 50 katı sıfırdan yatırım yapılmış.
Dünya Bankası, Afganistan’da özel kesimi dar olarak niteliyor. İşgücü düşük verimli tarım faaliyetlerine dayanan ülkede, hanelerin yüzde 60’ı hayvancılıktan belirli bir gelir elde ediyor.
Ülkede yasadışı madencilik ve elbette afyon üretimi fazla olduğu üzere, kaçakçılık ve gibisi olaylar da yaygın. Taliban için uyuşturucu ticareti değerli bir gelir kaynağı.
MİNERAL KAYNAKLAR
birebir vakitte, Afgan iktisadı ABD liderliğindeki koalisyon güçlerinin 2001’de ülkeyi işgal etmesi daha sonrası büyüdü.
Afganistan’ın resmi bilgileri epey sağlam olmasa da, Dünya Bankası’nın aktardığı bu datalara göre 2003’ü takip eden 10 yıllık periyotta iktisat yılda ortalama yüzde 9’dan fazla büyüdü. Bunu takip eden senelerda (yardımların azalmasının da etkisiyle) büyüme suratı yavaşladı ve 2015-2020 yılları içinde yıllık ortalaması yüzde 2.5’e düştü.
Ülkede var olan kaynaklar güvenlik durumunda ilerleme kaydedilir ve yolsuzlukların önüne geçilirse yabancı yatırımcılar için cezbedici olabilir.
EPAUyuşturucu ticareti Taliban’ın değerli bir gelir kaynağı
Bakır, kobalt, kömür ve demir cevheri üzere değerli ölçüde mineral kaynağı olan ülkenin, petrol, doğalgaz ve kıymetli taş üzere diğer kaynakları da var.
Cep telefonu ve elektrikli otomobilin bataryalarında da kullanılan bir metal olan lityum, bu kaynaklar içinde öne çıkıyor. Sıfır karbon ulaşım araçlarına geçişte elektrikli araçların kritik bir rolü var.
ABD’de yayımlanan New York Times gazetesine 2010’da bir röportaj veren ABD’nin bir üst seviye askeri yetkilisi, Afganistan’ın mineral potansiyelinin “çekici” olduğunu lakin bir sürü “soru işaretini” de ortasında bulundurduğunu söylemişti. Gazete, ABD Savunma Bakanlığı’nın Afganistan’ın “Lityumun Suudi Arabistan’ına” dönüşebileceği yorumuna yer veren kayıtlarına ulaşmıştı.
Buna karşın mineral kaynakları işlenemediği üzere, Afgan halkı da bu kaynaklardan neredeyse hiç çıkar sağlayamadı.
YABANCI GÜÇLER
Çin’in bölgede bir oyuncu olmak istediğiyle ilgili bir epeyce haber var. Taliban ile Batılı güçlere kıyasla daha güzel bağlantıları olduğu anlaşılan Çin, şayet örgüt gücü elinde tutmayı başarırsa bundan fayda sağlayabilir.
Öte yandan Çinli şirketler daha evvel bakır ve doğalgaz operasyonları yürütme maksadıyla birtakım kontratlar imzalamış olsa da, pek bir gelişme olmadı.
İki ülke içindeki hududun kısa olduğu da düşünülürse, eldeki fırsatlar Çin’in ilgisini çekecektir.
Çin’in özel ya da devlet tüm kurumları, Afganistan’da başarılı olacağından emin olmak isteyecektir. Güvenlik korkusu ve yolsuzluk üzere ögelerin bu kaynaklardan gereğince çıkarabilmelerine mahzur olacağını düşünürlerse , rastgele bir vaatte bulunmaktan kaçınacaklardır.
Çin ya da öbür ülkelerden potansiyel yatırımcıların aklındaki soru, Taliban’ın onların muhtaçlık duyduğu şartları yaratma konusunda daha evvelki Afgan idarelere göre daha esnek olup olmayacağı.
Afganistan iktisadının geleceğini etkileyecek bir öteki öge da, bayanların çalışma hayatına iştiraki.
Geçtiğimiz on yılda 15 yaş üstü bayanların işgücüne iştirak oranı önemli bir artış gösterse de, 2019’da yayımlanan datalara bakılırsa yüzde 22 olan bu oran, milletlerarası standartların hala altında.
Taliban idaresi altında bu kazanımların kaybedilmesi ihtimali yüksek. Bu da ekonomik görünüme daha epeyce ziyan verir.
Kısa vadede, ekonomik istikrar konusundaki belirsizlik fazlaca baskın. Çok sayıda insanın bankalara koşup paralarını çekmeye çalıştığı bildiriliyor.
Taliban, banka yöneticileri, dövizciler ve dükkan sahiplerinin can ve mal güvenliğini koruyacaklarını söylüyor. Lakin güvenliklerinin soru işareti yaratıyor olması bile şok edici. Yatırımcıların Afganistan iktisadının çalışmaya devam edeceğine, müşterilerin de paralarının inançta olduğuna güveniyor olması gerek. Bu da çabucak olmayacak.
Afganistan iktisadı “kırılganlık ve yardımlara bağımlılık ile şekilleniyor”.
Dünya Bankası Taliban’ın Afganistan’da denetimi ele geçirmesinden birkaç ay evvel yayımladığı notta ülkenin ekonomik görünümünü bu biçimde değerlendiriyordu.
Bugün ise, Afganistan’a yapılacak yardımların geleceği belirsizliğini korurken ülkenin ekonomik görümü daha da kırılgan.
Afganistan birtakım temel mineral kaynaklara sahip olsa da siyasi durum bu kaynakların kullanılmasını engelledi.
Ülkenin dış yardımlara olan bağımlılığı da had safhada.
Dünya Bankası datalarına bakılırsa kalkınma yardımları, ülkenin gayrisafi ulusal gelirinin (gayrisafi yurtişi hasıla ile birebir değil fakat hayli yakın) yüzde 22’sine muadil.
Bu, yüksek bir oran olsa da Dünya Bankası’nın 10 yıl evvel paylaştığı data olan yüzde 49’un da çok altında.
Afganistan’a yapılacak ekonomik yardımlarla ilgili de büyük bir belirsizlik var.
Almanya Dışişleri Bakanı Heike Maas da ZDF kanalına geçen hafta yaptığı açıklamada, Taliban ülkede denetimi eline aldığı ve şeriat kanunları getirdiği takdirde “bir sent bile” yardım yapmayacaklarını söylemişti.
Diğer ülkeler de gelişmeleri dikkatle izliyor.
YOLSUZLUK
Dünya Bankası’nın “kırılganlık” vurgusu, ülkede Taliban’ın gücü eline geçirmesindilk evvel güvenliğe ayrılan kaynakların yüksek olması ile temaslı. Düşük gelirli öbür ülkelerde ortalama yüzde 3 iken Afganistan’ın güvenliğe ayırdığı bütçe, iktisadının yüzde 29’unu oluşturuyor.
Güvenlik ve yolsuzluk telaşları da, bir öteki esaslı meseleye yol açıyor: Yabancı yatırımların zayıf olması.
Birleşmiş Milletler datalarına nazaran son iki yılda yabancılar tarafınca bir tane bile yeni “sıfırdan” yatırım yapılmadı. 2014’ten beri de açıklanan sıfırdan yabancı yatırımların sayısı 4 ile hudutlu.
Daha düşük nüfuslu öbür Güney Asya ülkelerine bakarsak , tıpkı periyotta Nepal’de bunun 10 katı, Sri Lanka’da ise 50 katı sıfırdan yatırım yapılmış.
Dünya Bankası, Afganistan’da özel kesimi dar olarak niteliyor. İşgücü düşük verimli tarım faaliyetlerine dayanan ülkede, hanelerin yüzde 60’ı hayvancılıktan belirli bir gelir elde ediyor.
Ülkede yasadışı madencilik ve elbette afyon üretimi fazla olduğu üzere, kaçakçılık ve gibisi olaylar da yaygın. Taliban için uyuşturucu ticareti değerli bir gelir kaynağı.
MİNERAL KAYNAKLAR
birebir vakitte, Afgan iktisadı ABD liderliğindeki koalisyon güçlerinin 2001’de ülkeyi işgal etmesi daha sonrası büyüdü.
Afganistan’ın resmi bilgileri epey sağlam olmasa da, Dünya Bankası’nın aktardığı bu datalara göre 2003’ü takip eden 10 yıllık periyotta iktisat yılda ortalama yüzde 9’dan fazla büyüdü. Bunu takip eden senelerda (yardımların azalmasının da etkisiyle) büyüme suratı yavaşladı ve 2015-2020 yılları içinde yıllık ortalaması yüzde 2.5’e düştü.
Ülkede var olan kaynaklar güvenlik durumunda ilerleme kaydedilir ve yolsuzlukların önüne geçilirse yabancı yatırımcılar için cezbedici olabilir.
EPAUyuşturucu ticareti Taliban’ın değerli bir gelir kaynağı
Bakır, kobalt, kömür ve demir cevheri üzere değerli ölçüde mineral kaynağı olan ülkenin, petrol, doğalgaz ve kıymetli taş üzere diğer kaynakları da var.
Cep telefonu ve elektrikli otomobilin bataryalarında da kullanılan bir metal olan lityum, bu kaynaklar içinde öne çıkıyor. Sıfır karbon ulaşım araçlarına geçişte elektrikli araçların kritik bir rolü var.
ABD’de yayımlanan New York Times gazetesine 2010’da bir röportaj veren ABD’nin bir üst seviye askeri yetkilisi, Afganistan’ın mineral potansiyelinin “çekici” olduğunu lakin bir sürü “soru işaretini” de ortasında bulundurduğunu söylemişti. Gazete, ABD Savunma Bakanlığı’nın Afganistan’ın “Lityumun Suudi Arabistan’ına” dönüşebileceği yorumuna yer veren kayıtlarına ulaşmıştı.
Buna karşın mineral kaynakları işlenemediği üzere, Afgan halkı da bu kaynaklardan neredeyse hiç çıkar sağlayamadı.
YABANCI GÜÇLER
Çin’in bölgede bir oyuncu olmak istediğiyle ilgili bir epeyce haber var. Taliban ile Batılı güçlere kıyasla daha güzel bağlantıları olduğu anlaşılan Çin, şayet örgüt gücü elinde tutmayı başarırsa bundan fayda sağlayabilir.
Öte yandan Çinli şirketler daha evvel bakır ve doğalgaz operasyonları yürütme maksadıyla birtakım kontratlar imzalamış olsa da, pek bir gelişme olmadı.
İki ülke içindeki hududun kısa olduğu da düşünülürse, eldeki fırsatlar Çin’in ilgisini çekecektir.
Çin’in özel ya da devlet tüm kurumları, Afganistan’da başarılı olacağından emin olmak isteyecektir. Güvenlik korkusu ve yolsuzluk üzere ögelerin bu kaynaklardan gereğince çıkarabilmelerine mahzur olacağını düşünürlerse , rastgele bir vaatte bulunmaktan kaçınacaklardır.
Çin ya da öbür ülkelerden potansiyel yatırımcıların aklındaki soru, Taliban’ın onların muhtaçlık duyduğu şartları yaratma konusunda daha evvelki Afgan idarelere göre daha esnek olup olmayacağı.
Afganistan iktisadının geleceğini etkileyecek bir öteki öge da, bayanların çalışma hayatına iştiraki.
Geçtiğimiz on yılda 15 yaş üstü bayanların işgücüne iştirak oranı önemli bir artış gösterse de, 2019’da yayımlanan datalara bakılırsa yüzde 22 olan bu oran, milletlerarası standartların hala altında.
Taliban idaresi altında bu kazanımların kaybedilmesi ihtimali yüksek. Bu da ekonomik görünüme daha epeyce ziyan verir.
Kısa vadede, ekonomik istikrar konusundaki belirsizlik fazlaca baskın. Çok sayıda insanın bankalara koşup paralarını çekmeye çalıştığı bildiriliyor.
Taliban, banka yöneticileri, dövizciler ve dükkan sahiplerinin can ve mal güvenliğini koruyacaklarını söylüyor. Lakin güvenliklerinin soru işareti yaratıyor olması bile şok edici. Yatırımcıların Afganistan iktisadının çalışmaya devam edeceğine, müşterilerin de paralarının inançta olduğuna güveniyor olması gerek. Bu da çabucak olmayacak.