MrM
New member
İZMİR – Gazete Duvar’da yayımlanan, “Akıl hastanesinde 13 gün: Orada herkes canlı cenazeydi” başlıklı haberin akabinde hastanede yaşananlar, yeni tartışmaları ve tenkitleri de birlikteinde getirdi. Haberin akabinde daha evvel Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde yatan öteki hastalar da gazetemize ulaşarak kendi misal tanıklıklarını anlattı.
Ebru Esen’in ve başka hastaların yaşadıklarını Ruh Sıhhatinde İnsan Hakları Teşebbüsü Derneği (RUSİHAK) Lideri Can Feyzioğlu değerlendirirken, İnsanca Ömür İçin Toplumsal Kooperatif Teşebbüsü ve Avrupa Ruh/Zihin Sıhhati Ağı üyesi Fatma Varlıklı ise yurt haricindeki akıl hastanelerinde yaşanan gelişmeleri, Hollanda örneği üzerinden anlattı.
‘SADECE ELLERİMLE KULAKLARIMI KAPATABİLDİM’
İstanbul’da yaşayan Burçak Gültekin, daha evvel kendisinin de Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde yattığını belirterek, “Keşke o servislerin gerçek yüzünü insanlarımıza gösterebilme imkanımız olabilse, oradaki insanların sessiz çığlığını yardım isteyişini duyabilseler. Fakat oraya girdiğiniz vakit çıkışınız hakikaten hayli zor” dedi. “İnanın ben çıktığım vakit kendime epeyce sıkıntı geldim, oranın ortamı insanı daha epeyce kötüleştiriyor” diyen Gültekin, gözünün önünde bir hastanın dövüldüğüne şahit olduğunu tabir ederek, olayı CİMER’e de şikayet ettiğini belirtti:
“Engelli bir hasta vardı, akli istikrarı büsbütün olmayan bir hastaydı. Altını pislettiği için işçi hastayı tuvalete götürmüştü. Koridorda kamera olduğu için bir şey yapmadı ancak tuvalete gdolayıp orada gözümün önünde dövdü. O anda bir şey yapamamak inanın epeyce sıkıntı bir şey. Hastanın ‘vurma, vurma’ diye bağırışı hâlâ kulaklarımdan gitmiyor. bu biçimde koridora oturup yalnızca, ellerimle kulaklarımı kapatabildim. Zira doktora, hemşireye dediğiniz vakit size inanmıyorlar. tekrar oraya yatmamak için hayli dua ettim. O kapalı kapılar arkasında neler olduğunu bir gorebilseniz… Dilerim bizim üzere insanların sesini duyarlar.”
‘SAÇLARIMIZA GAZ YAĞI SÜRDÜLER’
Ebru Esen’in yaşadıklarını yıllar evvel kendisi de birebir yaşadığı için haberi okuduğunda dehşete düştüğünü söyleyen Suzan Karataş ise yaşadıklarını şu sözlerle anlattı: “Hastaneye neyim olduğunu bilmeden lakin bir şeylerin önemli manada zıt gittiğini bilerek başvurdum. Gittiğimde bir iğne yapıldı ve hiç bir şeyi algılayamayacak duruma geldim. daha sonra beni salona aldılar. Camlarda demir ve perdeler olduğu için içerisi epeyce az güneş ışığı alıyordu. Beni yatırdıkları koğuşta epeyce saldırgan bir hasta vardı. Çok korktuğumu söylememe karşın başka bir odaya almıyorlardı. Sonraki gün herkesi sırayla banyoya sokup saçlarımıza gaz yağı sürdüler. Her yer gaz kokuyordu. Ortada bir kimi hastaları çığlıklar içinde şok odasına gdolayıyorlardı. Bu hastalar çıktığında hiç bir şey hatırlamıyor ve sessiz bir biçimde gelip yerlerine oturuyordu.”
‘BABAM VE EŞİM BENİ KURTARDI’
Bu süreçte ilaçların yan tesir yaptığını ve fazlaca şiddetli ishal olduğunu söyleyen Karataş, “Bana kıyafet temin edilmedi, ailem aranmadı. İki gün bu biçimde yaşadım. İki gün daha sonra rutin görüş günü olduğu için babam geldi. Lakin bu biçimde babamdan
hasta bezi ve pijama isteyebildim” dedi. “Bir gün hudut krizi geçirdim ve yalnızca yüksek sesle ağladım, hiç bir taşkınlık
yapmamıştım. Hasta bakıcı beni bir odada sedyeye bağladı. 10 gün yalnızca yüksek doz sakinleştirici verildi. Öbür bir terapi, muayene yahut tedavi uygulanmadı. Yalnızca bir sefer heyetin önüne çıktım. Şura, şok tedavisi almam gerektiğine karar vermiş. 10 günün sonunda eşim ve babam şok tedavisi almamı istemedikleri için kefil olup beni oradan kurtardılar”
‘HERKESİ BİR SALONA TOPLAYIP BİREBİR TEDAVİYİ UYGULUYORLAR’
Hastaneye kitap okuyabileceği bir oda hasreti ve biraz da sakinleşmeyi umarak gittiğini lakin beklentilerinin fazlaca haricinde bir ortamla karşılaştığını söyleyen Karataş, kelamlarını şu biçimde sonlandırdı: “Orada yaşadıklarımdan daha sonra her ne suretle olursa olsun hastaneye yatmamam gerektiğini düşündüm. O hastanede hastaları uyuşturup, şok vermek haricinde ne yapıyorlar bilmiyorum. Lakin şunu fazlaca yeterli biliyorum ki, mecnun öteki bir şey, zeka geriliği öteki, ruhsal hastalık öbür bir şey. Hepsini bir salona toplayıp tıpkı tedaviyi (!) uygulayıp makus muamele yapmaları hangi tıp kitabında yazıyor fazlaca merak ediyorum.
Tıp eğitimi almamış olmama karşın bir profesöre bile baş tutabilecek kadar tecrübe yaşadım, okudum ve araştırdım. Orada yattığınızda o kadar fazlaca uyuşturucu ilaç veriliyor ki, durumu anlayamıyorsunuz bile. Lakin çıktıktan daha sonra aklıselim bir biçimde düşünebildiğinizde anlıyorsunuz yaşadığınız vahim durumu. Burada yatan hastaların hiç bir tesiri, yetkisi, sesi yok. Lütfen onların sesi olun.”
‘SİZ DE ORAYA GİRSENİZ DELİREREK ÇIKARSINIZ’
Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nden çıkalı yaklaşık iki ay olduğunu söyleyen ismini veremediğimiz bir hasta ise, hastaneye kendi isteğiyle yattığını lakin istediği vakit çıkamadığını belirtti. Hastanedeki en büyük sorunun hijyen olduğunu lisana getiren hasta, “Peçete, tuvalet kağıdı üzere muhtaçlıklar vaktinde yerlerine konulmuyor. Yaşlı hastalar altlarına yapıyor fakat hasta bakıcılar ilgilenmiyor. Orda kaldığım süreçte ben de birtakım hastaların altının değiştirilmesine yardım ettim. Açıkçası benim için hastane, tedavi değil de daha epeyce toplumsal hizmet eğitimi üzere oldu” dedi. “Bu hastanede hastayla diyalog yok, terapi yok psikoterapi yok. Önlerine gelen hastayı EKT’ye alıyorlar. esasen kameralar incelense bunların hepsini gorebilirler. Lakin burası, dışarıya fazlaca kapalı. ötürüsıyla ne olup ne bittiğini kimse görmüyor. Örneğin K1 katında bulunan hastalar daima altına yapıyor. Bu katta bir tabibin içeri girdiğinde kokudan öğürerek dışarı çıktığını kendi gözümle gördüm. Hâlâ yaşadıklarımı unutamadım. Emin olun siz de oraya girseniz delirerek çıkarsınız. Bu kadar net söylüyorum.”
‘15-20 YIL İÇİNDE BÜYÜK DEĞİŞİMLER OLDU’
2008 yılında Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi dahil 7 hastaneyi RUSİHAK takımıyla birlikte gezen Fatma Varlıklı, “Ebru Esen’in anlattıklarına nazaran ortadan geçen 13 yıl zarfında hiç bir şey değişmemiş” dedi. Güçlü, “Başka bir ruh sıhhati hizmet sistemi ve öteki bir hastane ortamı mümkün mü?” sorumuza şu karşılığı verdi:
“1970’li senelerda batı tıbbının uygulandığı her yerde durum birebirdi. 15-20 yıl ortasında büyük değişimler oldu. Ruh sıhhati sorunu olanları kapalı kurumlarda tecrit etme ve EKT/ilaç yüklü tedavi yerine artık topluluk temelli hizmetler sistemi gelişti. Dünyanın epey değerli sayıda ülkesi sıhhat, eğitim, toplumsal, hukuk, istihdam üzere birfazlaca hizmet sistemini birbirine entegre ederek değiştirdi. Türkiye de 2011 yılındaki Ruh Sıhhati Aksiyon Planı ile bu hizmetlere geçeceğini ilan etti. 2018’de, ruh sıhhati ile ilgili 8 derneğin ve RUSİHAK’ın olduğu takımca hazırlanan Ruh Sıhhati Yasa Taslağı da topluluk temelli ve güzelleşme yönelimli hizmetlere geçişi ve insan haklarını vurguluyor. Lakin bu geçiş yalnızca yasal düzenlemelerle değil, hizmet alanların güçlenmesinin kıymetine inanma ve onları hizmetlerin merkezine koymakla mümkün olabilir.”
‘GİDECEK YERLERİ OLMAYANLAR İÇİN MESKENLER YAPILMIŞTI’
İnsan hakları ve düzgünleşme odaklı hizmetlerin nasıl uygulanabilir olduğuna 2010 yılında Hollanda Harderwijk’da ziyaret ettiği bir ruh sıhhati hastanesi meselai veren Varlıklı şu biçimde devam etti:
“İlk gittiğimiz gün başhekim, hastaların kurduğu akran takviyesine dayalı ‘tecrübe-güçlenme-iyileşme’ isimli kümeden tüm işçinin sırayla eğitim aldığını gururla anlattı. Hasta yemekhanesi en lüks lokantalar üzereydi, rengarenk sandalyeler ve tiyatro sahnesi vardı. Tabak altına konulan servis kağıtlarında işe fayda bilgiler, eğlenceli biçimde yazılmıştı. Hastane ortasında, hasta kurulu temsilcisinin odası vardı ve masrafları hastanece karşılanıyordu. 1990’larda hastanenin 1500 olan yatak sayısı 2010’da 600’e düşmüştü. Ailesi olmadığı için hastaniçin gidemeyen 50 kişi için bahçe ortasında iki katlı sevecen konutlar yapılmıştı. Başka kısımlardan ağaçlarla ayrılmış bu kısımda ortada havuz ve kuşlar vardı. Yatak sayısının düşmesini sağlayan faktör, tabi ki toplum ortasında takviye alınacak merkezlerin, kalacak yerlerin ve gerekli dayanakların, istihdamının sağlanmış olması idi.”
‘HASTALAR TEDAVİ OBJESİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Şu an Türkiye’deki hastanelerde bunları uygulamanın mümkün gelmeyebileceğini halbuki biraz planlamayla bunun hiç de sıkıntı olmadığını söyleyen Güçlü son olarak şunları söylemiş oldu: “Önemli olan, hastaların tedavi objesi olarak görülmek yerine acı çeken ve dayanak almaya gelmiş beşerler olduğunu hiç akıldan çıkarmayıp tüm fizikî ve ilişkisel ortamda buna göre düzenlemeler yapılması. Bu modele geçildiğinde sistemin mihenk taşı hastalar, hizmet alanlar oluyor ve öbür tüm bilgi uzmanları yatay bir işbirliği ortasında onlara hizmet etmeye başlıyor. Bu sistem aslında çalışanlar için de insancıl ve eşitlikçi bir ortam, her mesleğin kendi sonlarının bilinmesini sağlıyor.”
‘HER DÖRT ŞAHISTAN BİRİSİ RUHSAL SORUN YAŞIYOR’
Birleşmiş Milletler datalarına göre her dört şahıstan birinin hayatının bir periyodunda ruhsal bir sorun yaşadığını lisana getiren Can Feyzioğlu ise, “Bir yakının kaybı, işten çıkarılmadan tutun da doğum daha sonrası gerilime kadar çeşitlilik arz eden ruhsal meseleler yaşıyoruz. Bu yaygınlık durumu, ruh sıhhati sıkıntılarını tahminen de ‘anormal’ değil ‘normal’ olmanın bir kesimi olarak görmemiz gerektiğinin bir işareti. halbuki konuşmaktan kaçınıp, tabu haline getirdiğimiz bu alana ilişkin problemler, Türkiye’de var olan hizmetlerin de daha âlâ hale gelmesinin önünü tıkıyor” dedi.
‘NE VAKİT ÇIKACAKLARINI BİLMİYORLAR’
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ni kabul edeli on yılı geçtiğini ve engellileri ilgilendiren bütün sorun alanlarında, Türkiye’nin milletlerarası topluma ve kendi vatandaşlarına taahhütleri olduğunu hatırlatan Feyzioğlu, Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ne yöneltilebilecek hayli fazla soru ve tenkit olduğunu söylemiş oldu.
Hastane tecrübesinde aktarılan duşta kapı olmaması, odaların kilitli tutulması, daima gözlenme tecrübeleri, çabucak her yerde görünen parmaklık, yüksek duvarlar hakkında görüşlerini de sorduğumuz Feyzioğlu, “Bu anlatılanlar bize kurumun temel olarak güvenlik tasası üzerine bina edildiğini düşündürüyor. Ruh sıhhati sorunu yaşayan bireylerin toplumun rastgele bir kesitine nazaran şiddet göstermeye daha yatkın olduklarını gösteren bir bilgi bulunmuyor” tabirlerini kullandı. Mevcut sistemde hizmet alan ve veren tarafların müsabaka biçimleri ve şartlarının problemli olduğuna da değinen Feyzioğlu, şöyleki devam etti: “Bu şartlar bireylerin ruh sıhhati problemlerine tahlil üretmek şu biçimde dursun, yeni sıkıntılar üretmeye yatkın. Bu durum bilhassa de kendi isteği ve isteği haricinde, birçok vakit kandırılarak yahut sıkıntı kullanılarak getirilen beşerler için geçerli. Oraya krizin bir etabında getiriliyorlar, ne vakit çıkabileceklerini bilmiyorlar, birden fazla vakit cezalandırıldıklarını düşünüyorlar. Dahası, bulundukları yeri kendilerinden daha makûs durumda olan, kimi vakit de cürüm işledikten daha sonra oraya denetim için getirilen birileri ile paylaşmak durumunda kalıyorlar. Bu durumu bir de hastane çalışanı açısından düşünelim: Onlar da kurum haricinde görüp tanımadıkları onlarca, yüzlerce insan ile birçok vakit kendi dilekleri haricinde, zorla tutulan beşerlerle yalnızca kriz sürecinde ya da bunun bir etabında karşılaşıyorlar. bu biçimde bir müsabaka ve ortam da krizin ötesinde hassaslıkları, hassasiyetleri ve hatta zarafeti olan insanı görüp tanıyabilmeyi
zorlaştırır diye düşünüyorum.”
‘RIZA ALMAYI KURAL KOŞAN BİR SİSTEM KURAMAZ MIYIZ?’
Bireyleri ilişkin oldukları yerde, yani toplumun ortasında desteklemeksizin, toplumdan izole ederek ‘iyileştirmeye’ çalışan kurumların bugün artık çağ dışı sayılan medikal hizmet modelinin eseri olduğunu kelamlarına ekleyen Feyzioğlu, yetkililere de şu soruları yöneltti:
“Tedavinin her tipi için aydınlatılmış onamı, yani bilgi verip istek almayı koşul koşan bir sistem kuramaz mıyız? Kendi isteği ile kuruma yatan biri nasıl olur da zorla alıkonur? Sıkıntı kullanmayı olağanlaştıran bir anlayışın bu tipten bir zorlamayı da kişinin ‘en düzgün yararına’ görüp doğal sayacağı kesinlikle. halbuki tedaviyi isteğe temellendiren, bunun mümkün olması için yol ve prosedürler arayan bir anlayış, kişinin kendi iradesini ezmeden, onu destekleyerek tedavi sürecine dahil etmenin yolunu bulacaktır. Bu bahiste çok değerli bir katkıyı şahsen kurumdan geçmişte hizmet alan bireylerin sağlayabileceğini bugün biz biliyoruz. Zira onlar mevcut yapı ortasında nelerin aksadığı bilgisine sahip. Sahip oldukları perspektif ile hizmet kalitesinin artması için çalışabilirler. Hizmet alan bireylerin ‘deneyimle uzman’ olarak sistem ortasında yer edinmeleri bu dönüşüm için hayati kıymete sahip. Bunun uygulama örneklerini halihazırda yalnızca AMATEM servislerinde gorebiliyoruz. Lakin bütün psikiyatri kurum ve servislerine yayılması gerekiyor.”
Ebru Esen’in ve başka hastaların yaşadıklarını Ruh Sıhhatinde İnsan Hakları Teşebbüsü Derneği (RUSİHAK) Lideri Can Feyzioğlu değerlendirirken, İnsanca Ömür İçin Toplumsal Kooperatif Teşebbüsü ve Avrupa Ruh/Zihin Sıhhati Ağı üyesi Fatma Varlıklı ise yurt haricindeki akıl hastanelerinde yaşanan gelişmeleri, Hollanda örneği üzerinden anlattı.
‘SADECE ELLERİMLE KULAKLARIMI KAPATABİLDİM’
İstanbul’da yaşayan Burçak Gültekin, daha evvel kendisinin de Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde yattığını belirterek, “Keşke o servislerin gerçek yüzünü insanlarımıza gösterebilme imkanımız olabilse, oradaki insanların sessiz çığlığını yardım isteyişini duyabilseler. Fakat oraya girdiğiniz vakit çıkışınız hakikaten hayli zor” dedi. “İnanın ben çıktığım vakit kendime epeyce sıkıntı geldim, oranın ortamı insanı daha epeyce kötüleştiriyor” diyen Gültekin, gözünün önünde bir hastanın dövüldüğüne şahit olduğunu tabir ederek, olayı CİMER’e de şikayet ettiğini belirtti:
“Engelli bir hasta vardı, akli istikrarı büsbütün olmayan bir hastaydı. Altını pislettiği için işçi hastayı tuvalete götürmüştü. Koridorda kamera olduğu için bir şey yapmadı ancak tuvalete gdolayıp orada gözümün önünde dövdü. O anda bir şey yapamamak inanın epeyce sıkıntı bir şey. Hastanın ‘vurma, vurma’ diye bağırışı hâlâ kulaklarımdan gitmiyor. bu biçimde koridora oturup yalnızca, ellerimle kulaklarımı kapatabildim. Zira doktora, hemşireye dediğiniz vakit size inanmıyorlar. tekrar oraya yatmamak için hayli dua ettim. O kapalı kapılar arkasında neler olduğunu bir gorebilseniz… Dilerim bizim üzere insanların sesini duyarlar.”
‘SAÇLARIMIZA GAZ YAĞI SÜRDÜLER’
Ebru Esen’in yaşadıklarını yıllar evvel kendisi de birebir yaşadığı için haberi okuduğunda dehşete düştüğünü söyleyen Suzan Karataş ise yaşadıklarını şu sözlerle anlattı: “Hastaneye neyim olduğunu bilmeden lakin bir şeylerin önemli manada zıt gittiğini bilerek başvurdum. Gittiğimde bir iğne yapıldı ve hiç bir şeyi algılayamayacak duruma geldim. daha sonra beni salona aldılar. Camlarda demir ve perdeler olduğu için içerisi epeyce az güneş ışığı alıyordu. Beni yatırdıkları koğuşta epeyce saldırgan bir hasta vardı. Çok korktuğumu söylememe karşın başka bir odaya almıyorlardı. Sonraki gün herkesi sırayla banyoya sokup saçlarımıza gaz yağı sürdüler. Her yer gaz kokuyordu. Ortada bir kimi hastaları çığlıklar içinde şok odasına gdolayıyorlardı. Bu hastalar çıktığında hiç bir şey hatırlamıyor ve sessiz bir biçimde gelip yerlerine oturuyordu.”
‘BABAM VE EŞİM BENİ KURTARDI’
Bu süreçte ilaçların yan tesir yaptığını ve fazlaca şiddetli ishal olduğunu söyleyen Karataş, “Bana kıyafet temin edilmedi, ailem aranmadı. İki gün bu biçimde yaşadım. İki gün daha sonra rutin görüş günü olduğu için babam geldi. Lakin bu biçimde babamdan
hasta bezi ve pijama isteyebildim” dedi. “Bir gün hudut krizi geçirdim ve yalnızca yüksek sesle ağladım, hiç bir taşkınlık
yapmamıştım. Hasta bakıcı beni bir odada sedyeye bağladı. 10 gün yalnızca yüksek doz sakinleştirici verildi. Öbür bir terapi, muayene yahut tedavi uygulanmadı. Yalnızca bir sefer heyetin önüne çıktım. Şura, şok tedavisi almam gerektiğine karar vermiş. 10 günün sonunda eşim ve babam şok tedavisi almamı istemedikleri için kefil olup beni oradan kurtardılar”
‘HERKESİ BİR SALONA TOPLAYIP BİREBİR TEDAVİYİ UYGULUYORLAR’
Hastaneye kitap okuyabileceği bir oda hasreti ve biraz da sakinleşmeyi umarak gittiğini lakin beklentilerinin fazlaca haricinde bir ortamla karşılaştığını söyleyen Karataş, kelamlarını şu biçimde sonlandırdı: “Orada yaşadıklarımdan daha sonra her ne suretle olursa olsun hastaneye yatmamam gerektiğini düşündüm. O hastanede hastaları uyuşturup, şok vermek haricinde ne yapıyorlar bilmiyorum. Lakin şunu fazlaca yeterli biliyorum ki, mecnun öteki bir şey, zeka geriliği öteki, ruhsal hastalık öbür bir şey. Hepsini bir salona toplayıp tıpkı tedaviyi (!) uygulayıp makus muamele yapmaları hangi tıp kitabında yazıyor fazlaca merak ediyorum.
Tıp eğitimi almamış olmama karşın bir profesöre bile baş tutabilecek kadar tecrübe yaşadım, okudum ve araştırdım. Orada yattığınızda o kadar fazlaca uyuşturucu ilaç veriliyor ki, durumu anlayamıyorsunuz bile. Lakin çıktıktan daha sonra aklıselim bir biçimde düşünebildiğinizde anlıyorsunuz yaşadığınız vahim durumu. Burada yatan hastaların hiç bir tesiri, yetkisi, sesi yok. Lütfen onların sesi olun.”
‘SİZ DE ORAYA GİRSENİZ DELİREREK ÇIKARSINIZ’
Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nden çıkalı yaklaşık iki ay olduğunu söyleyen ismini veremediğimiz bir hasta ise, hastaneye kendi isteğiyle yattığını lakin istediği vakit çıkamadığını belirtti. Hastanedeki en büyük sorunun hijyen olduğunu lisana getiren hasta, “Peçete, tuvalet kağıdı üzere muhtaçlıklar vaktinde yerlerine konulmuyor. Yaşlı hastalar altlarına yapıyor fakat hasta bakıcılar ilgilenmiyor. Orda kaldığım süreçte ben de birtakım hastaların altının değiştirilmesine yardım ettim. Açıkçası benim için hastane, tedavi değil de daha epeyce toplumsal hizmet eğitimi üzere oldu” dedi. “Bu hastanede hastayla diyalog yok, terapi yok psikoterapi yok. Önlerine gelen hastayı EKT’ye alıyorlar. esasen kameralar incelense bunların hepsini gorebilirler. Lakin burası, dışarıya fazlaca kapalı. ötürüsıyla ne olup ne bittiğini kimse görmüyor. Örneğin K1 katında bulunan hastalar daima altına yapıyor. Bu katta bir tabibin içeri girdiğinde kokudan öğürerek dışarı çıktığını kendi gözümle gördüm. Hâlâ yaşadıklarımı unutamadım. Emin olun siz de oraya girseniz delirerek çıkarsınız. Bu kadar net söylüyorum.”
‘15-20 YIL İÇİNDE BÜYÜK DEĞİŞİMLER OLDU’
2008 yılında Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi dahil 7 hastaneyi RUSİHAK takımıyla birlikte gezen Fatma Varlıklı, “Ebru Esen’in anlattıklarına nazaran ortadan geçen 13 yıl zarfında hiç bir şey değişmemiş” dedi. Güçlü, “Başka bir ruh sıhhati hizmet sistemi ve öteki bir hastane ortamı mümkün mü?” sorumuza şu karşılığı verdi:
“1970’li senelerda batı tıbbının uygulandığı her yerde durum birebirdi. 15-20 yıl ortasında büyük değişimler oldu. Ruh sıhhati sorunu olanları kapalı kurumlarda tecrit etme ve EKT/ilaç yüklü tedavi yerine artık topluluk temelli hizmetler sistemi gelişti. Dünyanın epey değerli sayıda ülkesi sıhhat, eğitim, toplumsal, hukuk, istihdam üzere birfazlaca hizmet sistemini birbirine entegre ederek değiştirdi. Türkiye de 2011 yılındaki Ruh Sıhhati Aksiyon Planı ile bu hizmetlere geçeceğini ilan etti. 2018’de, ruh sıhhati ile ilgili 8 derneğin ve RUSİHAK’ın olduğu takımca hazırlanan Ruh Sıhhati Yasa Taslağı da topluluk temelli ve güzelleşme yönelimli hizmetlere geçişi ve insan haklarını vurguluyor. Lakin bu geçiş yalnızca yasal düzenlemelerle değil, hizmet alanların güçlenmesinin kıymetine inanma ve onları hizmetlerin merkezine koymakla mümkün olabilir.”
‘GİDECEK YERLERİ OLMAYANLAR İÇİN MESKENLER YAPILMIŞTI’
İnsan hakları ve düzgünleşme odaklı hizmetlerin nasıl uygulanabilir olduğuna 2010 yılında Hollanda Harderwijk’da ziyaret ettiği bir ruh sıhhati hastanesi meselai veren Varlıklı şu biçimde devam etti:
“İlk gittiğimiz gün başhekim, hastaların kurduğu akran takviyesine dayalı ‘tecrübe-güçlenme-iyileşme’ isimli kümeden tüm işçinin sırayla eğitim aldığını gururla anlattı. Hasta yemekhanesi en lüks lokantalar üzereydi, rengarenk sandalyeler ve tiyatro sahnesi vardı. Tabak altına konulan servis kağıtlarında işe fayda bilgiler, eğlenceli biçimde yazılmıştı. Hastane ortasında, hasta kurulu temsilcisinin odası vardı ve masrafları hastanece karşılanıyordu. 1990’larda hastanenin 1500 olan yatak sayısı 2010’da 600’e düşmüştü. Ailesi olmadığı için hastaniçin gidemeyen 50 kişi için bahçe ortasında iki katlı sevecen konutlar yapılmıştı. Başka kısımlardan ağaçlarla ayrılmış bu kısımda ortada havuz ve kuşlar vardı. Yatak sayısının düşmesini sağlayan faktör, tabi ki toplum ortasında takviye alınacak merkezlerin, kalacak yerlerin ve gerekli dayanakların, istihdamının sağlanmış olması idi.”
‘HASTALAR TEDAVİ OBJESİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Şu an Türkiye’deki hastanelerde bunları uygulamanın mümkün gelmeyebileceğini halbuki biraz planlamayla bunun hiç de sıkıntı olmadığını söyleyen Güçlü son olarak şunları söylemiş oldu: “Önemli olan, hastaların tedavi objesi olarak görülmek yerine acı çeken ve dayanak almaya gelmiş beşerler olduğunu hiç akıldan çıkarmayıp tüm fizikî ve ilişkisel ortamda buna göre düzenlemeler yapılması. Bu modele geçildiğinde sistemin mihenk taşı hastalar, hizmet alanlar oluyor ve öbür tüm bilgi uzmanları yatay bir işbirliği ortasında onlara hizmet etmeye başlıyor. Bu sistem aslında çalışanlar için de insancıl ve eşitlikçi bir ortam, her mesleğin kendi sonlarının bilinmesini sağlıyor.”
‘HER DÖRT ŞAHISTAN BİRİSİ RUHSAL SORUN YAŞIYOR’
Birleşmiş Milletler datalarına göre her dört şahıstan birinin hayatının bir periyodunda ruhsal bir sorun yaşadığını lisana getiren Can Feyzioğlu ise, “Bir yakının kaybı, işten çıkarılmadan tutun da doğum daha sonrası gerilime kadar çeşitlilik arz eden ruhsal meseleler yaşıyoruz. Bu yaygınlık durumu, ruh sıhhati sıkıntılarını tahminen de ‘anormal’ değil ‘normal’ olmanın bir kesimi olarak görmemiz gerektiğinin bir işareti. halbuki konuşmaktan kaçınıp, tabu haline getirdiğimiz bu alana ilişkin problemler, Türkiye’de var olan hizmetlerin de daha âlâ hale gelmesinin önünü tıkıyor” dedi.
‘NE VAKİT ÇIKACAKLARINI BİLMİYORLAR’
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ni kabul edeli on yılı geçtiğini ve engellileri ilgilendiren bütün sorun alanlarında, Türkiye’nin milletlerarası topluma ve kendi vatandaşlarına taahhütleri olduğunu hatırlatan Feyzioğlu, Erenköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ne yöneltilebilecek hayli fazla soru ve tenkit olduğunu söylemiş oldu.
Hastane tecrübesinde aktarılan duşta kapı olmaması, odaların kilitli tutulması, daima gözlenme tecrübeleri, çabucak her yerde görünen parmaklık, yüksek duvarlar hakkında görüşlerini de sorduğumuz Feyzioğlu, “Bu anlatılanlar bize kurumun temel olarak güvenlik tasası üzerine bina edildiğini düşündürüyor. Ruh sıhhati sorunu yaşayan bireylerin toplumun rastgele bir kesitine nazaran şiddet göstermeye daha yatkın olduklarını gösteren bir bilgi bulunmuyor” tabirlerini kullandı. Mevcut sistemde hizmet alan ve veren tarafların müsabaka biçimleri ve şartlarının problemli olduğuna da değinen Feyzioğlu, şöyleki devam etti: “Bu şartlar bireylerin ruh sıhhati problemlerine tahlil üretmek şu biçimde dursun, yeni sıkıntılar üretmeye yatkın. Bu durum bilhassa de kendi isteği ve isteği haricinde, birçok vakit kandırılarak yahut sıkıntı kullanılarak getirilen beşerler için geçerli. Oraya krizin bir etabında getiriliyorlar, ne vakit çıkabileceklerini bilmiyorlar, birden fazla vakit cezalandırıldıklarını düşünüyorlar. Dahası, bulundukları yeri kendilerinden daha makûs durumda olan, kimi vakit de cürüm işledikten daha sonra oraya denetim için getirilen birileri ile paylaşmak durumunda kalıyorlar. Bu durumu bir de hastane çalışanı açısından düşünelim: Onlar da kurum haricinde görüp tanımadıkları onlarca, yüzlerce insan ile birçok vakit kendi dilekleri haricinde, zorla tutulan beşerlerle yalnızca kriz sürecinde ya da bunun bir etabında karşılaşıyorlar. bu biçimde bir müsabaka ve ortam da krizin ötesinde hassaslıkları, hassasiyetleri ve hatta zarafeti olan insanı görüp tanıyabilmeyi
zorlaştırır diye düşünüyorum.”
‘RIZA ALMAYI KURAL KOŞAN BİR SİSTEM KURAMAZ MIYIZ?’
Bireyleri ilişkin oldukları yerde, yani toplumun ortasında desteklemeksizin, toplumdan izole ederek ‘iyileştirmeye’ çalışan kurumların bugün artık çağ dışı sayılan medikal hizmet modelinin eseri olduğunu kelamlarına ekleyen Feyzioğlu, yetkililere de şu soruları yöneltti:
“Tedavinin her tipi için aydınlatılmış onamı, yani bilgi verip istek almayı koşul koşan bir sistem kuramaz mıyız? Kendi isteği ile kuruma yatan biri nasıl olur da zorla alıkonur? Sıkıntı kullanmayı olağanlaştıran bir anlayışın bu tipten bir zorlamayı da kişinin ‘en düzgün yararına’ görüp doğal sayacağı kesinlikle. halbuki tedaviyi isteğe temellendiren, bunun mümkün olması için yol ve prosedürler arayan bir anlayış, kişinin kendi iradesini ezmeden, onu destekleyerek tedavi sürecine dahil etmenin yolunu bulacaktır. Bu bahiste çok değerli bir katkıyı şahsen kurumdan geçmişte hizmet alan bireylerin sağlayabileceğini bugün biz biliyoruz. Zira onlar mevcut yapı ortasında nelerin aksadığı bilgisine sahip. Sahip oldukları perspektif ile hizmet kalitesinin artması için çalışabilirler. Hizmet alan bireylerin ‘deneyimle uzman’ olarak sistem ortasında yer edinmeleri bu dönüşüm için hayati kıymete sahip. Bunun uygulama örneklerini halihazırda yalnızca AMATEM servislerinde gorebiliyoruz. Lakin bütün psikiyatri kurum ve servislerine yayılması gerekiyor.”