Morgoth
New member
Netflix’in son fantastik yapımlarımdan “Archive 81” yayınlandı. Tezli bir giriş yapan dizi, en çok izlenen içerikler listesinde de yerini aldı. “Yeni Dark” vb. övgülerle desteklenen “Archive 81” iki farklı vakitten (94 yılından ve günümüzden) ilerleyerek kötücül bir ilaha tapan bir tarikatın gizemini mevzu alıyor ve ekmeğini hasarlı dijital arşivleri kurtararak kazanan Dan (Mamoudou Athie) ile annesini aramak için Visser Apartmanı’nda kelamlı tarih çalışması yürüten Melody’nin (Dina Shihabi) yollarını kesiştiriyor. Ortalarında 28 yıl olması ise mahzur değil şüphesiz!
NEW YORK’TA BİR APARTMAN VE GÖZDEN IRAK BİR STÜDYO
Arşivci Dan Turner, arkadaşı Mark’ın podcastlerine yardım etmekte, bir yandan rastgele ses ve imaj içeren gereçler satın alarak mesleğini hobiye dönüştürmektedir. İşine gömülmüş, kendi akışında süregiden hayatı bir gün LMG isimli şirketin sahibi Virgil Davenport tarafınca rahatsız edilir. Davenport, 94 yılında yanan Visser Apartmanı’na ilişkin el kamerası kayıtlarını restore edip yangını aydınlatmasını talep eder Dan’den. Kendisi de ailesini kuşkulu bir yangında kaybeden Dan, kısa bir tereddüdün akabinde işe koyulur ve şirketin ormanlık topraktaki stüdyosuna yerleşerek dış dünyayla irtibatını koparır. Melody’ye ilişkin kelamlı tarih çalışmasının kamera kayıtlarını temizledikçe hem çalıştığı yerin hem Visser Apartmanı’nın karanlık geçmişine inmeye başlar. Bu karanlık, babasını, şirket işverenini teker teker yutup kusarken Dan ile Melody’nin de mukadderatını kesiştirir. İnternetin olmadığı ve telefonun ise lakin ormanın derinliklerinde çektiği şartlar genç arşivciyi giderek bunaltırken ekranlarda beliren yüz çocukluğuna dair kaygıları depreştirir.
TÜM TUŞLARA TIPKI ANDA BASMAK: KONFOR MU EZİYET Mİ?
“Archive 81”, son periyot Amerikan endişe anlatılarının sıkça başvurduğu bir yola başvurarak “kendine benzemeye” çalışıyor. Elbet bu “fiyakalı” ifadeyi açmak gerekecek. Kendine benzemekten kastım nedir? Bir örnek vereyim. bir daha Netflix’in 2020 üretimi endişe sineması “I’m Thinking of Ending Things” yaklaşık bir yüzyıl boyunca çatılmış Amerikan korkusuna göndermeler içeriyordu. Yarı şuurla (teslim olmuşlukla) belaya hakikat çıkılan seyahat, yol kenarında rastlanan dondurmacı, çiftlik meskeni üzerinde somutlanan taşralılık vb. referanslar bir manada tıbbın ‘kendini arayışı’nı da ortaya koyuyordu. “Archive 81” ise hem bu yolu geri tepip yolda düşürmüş olabileceği kimliğini aramış birebir vakitte tıbbın şimdiki dinamiklerini yakalamak istemiş. Haliyle kıssa çorbaya dönmüş. Öncelikle dizinin iki kült sinemaya, daha doğrusu iki temaya bağlandığını ve New York’un kültürel art planını büyük ölçüde dışlayarak “topluluk havası” estirdiğini bu biçimdece merkezde yer alan tarikat problemini güçlendirdiğini söyleyebiliriz.
Bu iki kült sinema ise dizide de anılmakta: Kubrick’in “The Shining”i ve 20. yüzyılın son “tasarım harikası” “The Blair Witch Project”. Lisanımıza “Cinnet” olarak çevrilen “The Shining”, kışı eşi ve küçük oğluyla birlikte boş bir otelde bekçilik ederek geçiren muharrir Jack Torrance’ın alkolizm batağına düşüp delirmesini mevzu alıyordu. Stephen King’in romanından uyarlanan sinemada temel ürkütücü öge Torrance’in koca otelde ailesine karşın “tek başına” kalmasıydı. Dizide Dan’in irtibatı kopuk bir yapıda yalnız başına yaşaması Torrance’i anımsatıyor. Temel gereksinimlerin ziyadesiyle karşılanıp toplumsal hayatın rafa kalktığı her iki ortam beraberinde “pireyi deve yapan” bir müddetcin önünü açıyor. İnsan yalnızken yahut yalnız hissediyorken her şeyi “daha fazla” duyup, gerçeklikten uzak yorumlayabiliyor. Diğer bir deyişle kendi gerçeğini yaşıyor.
TEKNİĞİN İMKANLARI VE SİNEMANIN GÖRSEL LİSANINDA GERÇEĞİ ARAMA UĞRAŞI
“Archive 81″de anılan öbür kült sinema, düşük bütçeli kaygı sinemalarının de ticari muvaffakiyete ulaşabileceğini kanıtlayan “Blair Cadısı”. Daniel Myrick ile Eduardo Sanchez’in yönettiği sinemanın tipi Vikipedi açıklamasında “psikolojik korku/buluntu” biçiminde söz ediliyor. Bir videokasetten gelişen olayların aktarıldığı “Blair Cadısı”nın tek numarası bulunana, bulunduğu argüman edilene seyirciyi ortak edebilmek(ti). Bu başarılı atmosfer karşı tarafı tesir altına alınca gerisi geliyor. Uydurulan gerçeği (kurguyu) paylaşıma açmak noktasında ham görüntü imajları fonksiyonel hatta kilit bir rol oynamakta… Keşfedilenin cazibesi ve videokasetin gündelik hayattaki kullanmasından desteklenen “bir vakit içinder gerçekti” hissi kaydedilen manzarayı etkileyici kılıyor. Günümüz haberciliğinde “Ben de oradaydım” tanınan sözüyle de yerini bulan bu his yaşama dair olanla ilgileniyor. Kayıtta gerçeği arama uğraşı çabucak her periyot tartışma konusu olmuş. Örneğin Walter Benjamin’in meşhur makalesi “Tekniğin imkanlarıyla bir daha üretilebildiği çağda sanat yapıtı”nda kaleme aldığı satırlar sinemanın özel durumunu değerlendirse dahi birebir ölçüde videokaset imgesinin çıplaklığına (kesinliğine) ve sahicilik vurgusuna işaret etmekte:
“Sinema, dağarcığından yakın çekimler yaparak, tanış olduğumuz objelerin bâtın detaylarını vurgulayarak, kameranın dâhice idaresiyle kolay ortamları irdeleyerek, hayatımızı yöneten zorunluluklara ait ayrıntıları artırdığı üzere, bize hiç düşünülmemiş, dev bir devinim alanı da sağlar!”(1)
Benjamin, bu görüşleri doğrultusunda ilerleyen kısımlarda görsel-bilinçaltımıza dair lakin kamera aracılığıyla bilgi edinebileceğimizi savunurken bir bakıma detayda gizlenen şeytanın nasıl aranacağını lisana getiriyor. Kaldı ki bu noktada Dan’in “arşivci” olarak kıyıda köşede kalmış gerçeği aydınlatmak vazifesi üstlendiğini unutmayalım. Bu meslek başlı başına gerçeğin ham niteliğiyle alakalı…
Kayıt sıkıntısına döneceğim ama daha evvelce dizinin aktüeli ne ölçüde yakaladığına değinmek istiyorum. “Archive 81” niye “Dark”a benzetildi? “Dark”ın bir “uzay-zaman polisiyesi” olduğunu var iseyarsak burada da bol uzaylı bir jenerik var örneğin… Ayrıyeten biroldukça kısımda kuyruklu yıldız Comet’in dünyaya hakikat heyecanlı seyahatinden kelam ediliyor. Fakat hepsinin ötesinde vakit içinder ve dünyalar ortası bir geçiş ihtimali öne çıkarılıyor. Dan’in çalıştığı stüdyo ve Melody’nin ikameti Visser Apartmanı geçidin açıldığı yerler adeta. Kamera kayıtları ve hayaller ise bağlantı araçları. Dan ile Melody’nin birbirlerini görmeye, birebir yeri paylaşmaya başlaması, geçmiş ile geleceğin bağımsızlıklarını yitirmesi manasına geliyor ki bu da ister istemez tehlike doğuruyor. Geçmişin kuşku, geleceğin belirsizlikle anıldığı, şifreli bir lisanın konuşulduğu bir bütünleşme bu… “Dark”taki üzere vakit içinder ortası seyahatlere şahit olmasak bile imaj üzerinde kurulan hâkimiyet yeni bir gerçeklik inşa ediyor. bu biçimdece yeni bir birleşik vakit çıkıyor karşımıza.
KAOS, DİSTOPYA, KAOS, TEKNOLOJİ, GÖZETLEME, SAPIKLIK, KAOS, DİS…
Dizinin yeniye yönelik geliştirdiği bir öbür ilgi de süratle gelişen teknolojinin boyutlarını sorgular nitelikte… Malum, “Black Mirror”ın damga vurduğu bir on yıl geride kaldı. Geniş kitlelere ulaşan dizi distopya çeşidinin en tanınan örneği olurken çağdaş kaygıları, çekinceleri izleyiciye yansıtarak bir çeşit aynalığa soyundu. Gerçek kaygı ve meselelere yaklaştıkça distopyadan sıyrılıp mevcut kaotik nizamı teşhir etti. olağan olarak fanteziye kaydığı, abartıya yöneldiği biroldukça hikayeden kelam edebiliriz. İnteraktif sineması “Bandersnatch” de bunlardan… Kahramanımıza uygun (layık) bir son aradığımız hikaye “mekân-zaman-kader” kıskacında bir seyir imkânı sunuyor. “Archive 81” tam manasıyla bu biçimde bir kıskacı gündeme getirmiş ve ortaya (bu kez) seyircinin dâhil olmadığı, onun yerine seyri doğaüstü güçlerin tayin ettiği bir anlatı çıkmış. Dan ile Melody’nin vakit içinderı aşıp kesişen mukadderatı birfazlaca ortak noktadan desteklense bile temelde bir tarikatın hareketlerine bağlanıyor. Kuyrukluyıldız Comet’in dünyaya yaydığı mistik enerjiyi kullanarak yola koyulan ve Kalego isimli bir şeytani varlığın buyruğunda merasimler düzenleyen bir tarikat. Üstelik Visser Apartmanı da tarikatın ayin yapıp geçitler açtığı köşkün toprağında yükselmiş. Bu köşk de Visser Apartmanı üzere yanıp kül olmuş. İki başka tesadüfün yan yana gelip mukadderat (hüküm) halini alması “Archive 81” için de geçerli! Dan’in psikiyatrist babası Steven, Melody’ye bir devir terapi vermiş. bir daha Visser Apartmanı sakinlerinden (tarikatın lideri) Sam ise Dan’e işi veren Virgil’in kardeşi… Öte yandan Virgil’in maddi gücünü kullanıp tarikat için data topladığını öğreniyoruz ve vakit içinder içinde bir hata ağı ötürüsıyla kurulan alaka manevî bir taraf kazanarak değişen teknolojinin nimetlerini tartışmaya açıyor.
İZLEMEK YA DA İZLEMEMEK… BÜTÜN SORUN BU MU?
“Archive 81” gözetlemek üzerine kurulmuş bir anlatı. Görmek ve işitmek hareketlerinin altı çizilerek dizide bir gerçeklik inşa ediliyor. Melody’nin kelamlı tarih çalışmasından tutun Dan’i izleyen saklı kameralara kadar tüm tertibat bu gerçekliğin modüllerini toplayıp izleyiciye bir bütün halinde sunmakta. Apartman sakini Jess’in, yaşının da verdiği merakla kameralara düşkünlüğü, tarikatın ayinlerini kameraya alarak şeytanın suretini yakalama gayreti gözetleme faaliyetlerini ebediyen gündemde tutuyor. Ayrıyeten ses kayıtları ve arşivlenen belgeler mahrem sonları kaldırarak kamusal alanı genişletiyor. Seyirci de kamu ile özdeşleşip takibe katılıyor. esasen “Archive 81” gözetlemeyi bir çeşit takibe dönüştürerek seyirciyi de öyküsüne sokuyor. Diziyi “Blair Cadısı”na yakınlaştıran şey üretilmiş gerçeğin peşinden gitmemiz. Lakin dizi -niyetinden bağımsız- teknolojik sorunları dışa vuran distopyaları çağrıştırırken buna karşılık gerçekliğini estetize ederek, diğer bir deyişle bir daha kurmacanın sularına sokarak eleştirel bakıştan kaçınıyor. özetlemek gerekirse “Blair Cadısı”nın tanımındaki “buluntu” tabirini “sıcak takip” fikri ile birleştiren bu “anlatım bozukluğu”, gözetleme külçeşidinin boğucu tesirini ortaya çıkarmış diyebiliriz. Nihayetinde “izlemek ya da izlememek, bütün sıkıntı bu mu” sorusuyla baş başa kalıyor, cevabı ise maalesef alamıyoruz.
YETERLİ AKŞAMLAR NETFLIX! HER NEREDE YAŞANIYOR VE KAYDEDİLİYORSA!
“Archive 81” biroldukca referansa boğulan haliyle yolunu veya üstte andığım sözle “kendini” bulamazken üstüne bir de gizem ögesini zedelemiş. Gözetlemenin verdiği huzursuzluk, arşivciliğin deforme ettiği takıntılı ve yabancılaşmış ruh hali, mistik bilgi bombardımanı, ritüeller, terapiler, göktaşları derken tadı kaçan dizide “olayları birbirine bağlama” şevkimiz kaçıyor. Kuantum teorilerine mi yüklenilecek, parapsikolojide mi yoğunlaşılacak yoksa imaj ve buluntu üzerine mi oynanacak bir türlü karar verilemeyince haliyle seyirciyi düşürüyor “Archive 81”. Tüm yolları buluşturma kolaycılığı, kurnazlığı her vakit tutmuyor!
Buna karşın atmosfer yaratabildiğini görüyoruz. Kapalı yer yüklü ilerleyen dizi geçmiş ile bağlarını Melody’nin başrolünü oynadığı kayıtlar aracılığıyla; günümüzde ise Dan’in gerçeği kavrama uğraşı üzerinden kuruyor. aslına bakarsanız atmosfer yaratma noktasında iki kahramanı lakin ayırabildiği ölçüde muvaffakiyet sağlarken onları gereğince güzel birleştiremediği, başka bir deyişle kendi gizemini inşa edemediği için de hikayesini sakatlıyor. Atmosfer-öykü çatışmasını Amerikan kaygısının günümüzde yöneldiği öz-biçim denemeleriyle bağdaştırmak mümkün. Biri âlâ olsa oburu olmuyor üzere bir durum kelam konusu…
İkinci dönemi beklenen “Archive 81” vakit eylemek için ülkü ancak ondan bir Reha Muhtar parlaması beklememek lazım. Bir vakit içinder “gerçeğe en çok yaklaşan” anchormanimiz Muhtar olsa tahminen şöyleki sıkıntısı: Her nerede yaşanıyor ve kaydediliyorsa! Yeterli akşamlar Netflix!
1. Walter Benjamin, Pasajlar, çev. Ahmet Cemal, YKY, 1993 sayfa 64
NEW YORK’TA BİR APARTMAN VE GÖZDEN IRAK BİR STÜDYO
Arşivci Dan Turner, arkadaşı Mark’ın podcastlerine yardım etmekte, bir yandan rastgele ses ve imaj içeren gereçler satın alarak mesleğini hobiye dönüştürmektedir. İşine gömülmüş, kendi akışında süregiden hayatı bir gün LMG isimli şirketin sahibi Virgil Davenport tarafınca rahatsız edilir. Davenport, 94 yılında yanan Visser Apartmanı’na ilişkin el kamerası kayıtlarını restore edip yangını aydınlatmasını talep eder Dan’den. Kendisi de ailesini kuşkulu bir yangında kaybeden Dan, kısa bir tereddüdün akabinde işe koyulur ve şirketin ormanlık topraktaki stüdyosuna yerleşerek dış dünyayla irtibatını koparır. Melody’ye ilişkin kelamlı tarih çalışmasının kamera kayıtlarını temizledikçe hem çalıştığı yerin hem Visser Apartmanı’nın karanlık geçmişine inmeye başlar. Bu karanlık, babasını, şirket işverenini teker teker yutup kusarken Dan ile Melody’nin de mukadderatını kesiştirir. İnternetin olmadığı ve telefonun ise lakin ormanın derinliklerinde çektiği şartlar genç arşivciyi giderek bunaltırken ekranlarda beliren yüz çocukluğuna dair kaygıları depreştirir.
TÜM TUŞLARA TIPKI ANDA BASMAK: KONFOR MU EZİYET Mİ?
“Archive 81”, son periyot Amerikan endişe anlatılarının sıkça başvurduğu bir yola başvurarak “kendine benzemeye” çalışıyor. Elbet bu “fiyakalı” ifadeyi açmak gerekecek. Kendine benzemekten kastım nedir? Bir örnek vereyim. bir daha Netflix’in 2020 üretimi endişe sineması “I’m Thinking of Ending Things” yaklaşık bir yüzyıl boyunca çatılmış Amerikan korkusuna göndermeler içeriyordu. Yarı şuurla (teslim olmuşlukla) belaya hakikat çıkılan seyahat, yol kenarında rastlanan dondurmacı, çiftlik meskeni üzerinde somutlanan taşralılık vb. referanslar bir manada tıbbın ‘kendini arayışı’nı da ortaya koyuyordu. “Archive 81” ise hem bu yolu geri tepip yolda düşürmüş olabileceği kimliğini aramış birebir vakitte tıbbın şimdiki dinamiklerini yakalamak istemiş. Haliyle kıssa çorbaya dönmüş. Öncelikle dizinin iki kült sinemaya, daha doğrusu iki temaya bağlandığını ve New York’un kültürel art planını büyük ölçüde dışlayarak “topluluk havası” estirdiğini bu biçimdece merkezde yer alan tarikat problemini güçlendirdiğini söyleyebiliriz.
Bu iki kült sinema ise dizide de anılmakta: Kubrick’in “The Shining”i ve 20. yüzyılın son “tasarım harikası” “The Blair Witch Project”. Lisanımıza “Cinnet” olarak çevrilen “The Shining”, kışı eşi ve küçük oğluyla birlikte boş bir otelde bekçilik ederek geçiren muharrir Jack Torrance’ın alkolizm batağına düşüp delirmesini mevzu alıyordu. Stephen King’in romanından uyarlanan sinemada temel ürkütücü öge Torrance’in koca otelde ailesine karşın “tek başına” kalmasıydı. Dizide Dan’in irtibatı kopuk bir yapıda yalnız başına yaşaması Torrance’i anımsatıyor. Temel gereksinimlerin ziyadesiyle karşılanıp toplumsal hayatın rafa kalktığı her iki ortam beraberinde “pireyi deve yapan” bir müddetcin önünü açıyor. İnsan yalnızken yahut yalnız hissediyorken her şeyi “daha fazla” duyup, gerçeklikten uzak yorumlayabiliyor. Diğer bir deyişle kendi gerçeğini yaşıyor.
TEKNİĞİN İMKANLARI VE SİNEMANIN GÖRSEL LİSANINDA GERÇEĞİ ARAMA UĞRAŞI
“Archive 81″de anılan öbür kült sinema, düşük bütçeli kaygı sinemalarının de ticari muvaffakiyete ulaşabileceğini kanıtlayan “Blair Cadısı”. Daniel Myrick ile Eduardo Sanchez’in yönettiği sinemanın tipi Vikipedi açıklamasında “psikolojik korku/buluntu” biçiminde söz ediliyor. Bir videokasetten gelişen olayların aktarıldığı “Blair Cadısı”nın tek numarası bulunana, bulunduğu argüman edilene seyirciyi ortak edebilmek(ti). Bu başarılı atmosfer karşı tarafı tesir altına alınca gerisi geliyor. Uydurulan gerçeği (kurguyu) paylaşıma açmak noktasında ham görüntü imajları fonksiyonel hatta kilit bir rol oynamakta… Keşfedilenin cazibesi ve videokasetin gündelik hayattaki kullanmasından desteklenen “bir vakit içinder gerçekti” hissi kaydedilen manzarayı etkileyici kılıyor. Günümüz haberciliğinde “Ben de oradaydım” tanınan sözüyle de yerini bulan bu his yaşama dair olanla ilgileniyor. Kayıtta gerçeği arama uğraşı çabucak her periyot tartışma konusu olmuş. Örneğin Walter Benjamin’in meşhur makalesi “Tekniğin imkanlarıyla bir daha üretilebildiği çağda sanat yapıtı”nda kaleme aldığı satırlar sinemanın özel durumunu değerlendirse dahi birebir ölçüde videokaset imgesinin çıplaklığına (kesinliğine) ve sahicilik vurgusuna işaret etmekte:
“Sinema, dağarcığından yakın çekimler yaparak, tanış olduğumuz objelerin bâtın detaylarını vurgulayarak, kameranın dâhice idaresiyle kolay ortamları irdeleyerek, hayatımızı yöneten zorunluluklara ait ayrıntıları artırdığı üzere, bize hiç düşünülmemiş, dev bir devinim alanı da sağlar!”(1)
Benjamin, bu görüşleri doğrultusunda ilerleyen kısımlarda görsel-bilinçaltımıza dair lakin kamera aracılığıyla bilgi edinebileceğimizi savunurken bir bakıma detayda gizlenen şeytanın nasıl aranacağını lisana getiriyor. Kaldı ki bu noktada Dan’in “arşivci” olarak kıyıda köşede kalmış gerçeği aydınlatmak vazifesi üstlendiğini unutmayalım. Bu meslek başlı başına gerçeğin ham niteliğiyle alakalı…
Kayıt sıkıntısına döneceğim ama daha evvelce dizinin aktüeli ne ölçüde yakaladığına değinmek istiyorum. “Archive 81” niye “Dark”a benzetildi? “Dark”ın bir “uzay-zaman polisiyesi” olduğunu var iseyarsak burada da bol uzaylı bir jenerik var örneğin… Ayrıyeten biroldukça kısımda kuyruklu yıldız Comet’in dünyaya hakikat heyecanlı seyahatinden kelam ediliyor. Fakat hepsinin ötesinde vakit içinder ve dünyalar ortası bir geçiş ihtimali öne çıkarılıyor. Dan’in çalıştığı stüdyo ve Melody’nin ikameti Visser Apartmanı geçidin açıldığı yerler adeta. Kamera kayıtları ve hayaller ise bağlantı araçları. Dan ile Melody’nin birbirlerini görmeye, birebir yeri paylaşmaya başlaması, geçmiş ile geleceğin bağımsızlıklarını yitirmesi manasına geliyor ki bu da ister istemez tehlike doğuruyor. Geçmişin kuşku, geleceğin belirsizlikle anıldığı, şifreli bir lisanın konuşulduğu bir bütünleşme bu… “Dark”taki üzere vakit içinder ortası seyahatlere şahit olmasak bile imaj üzerinde kurulan hâkimiyet yeni bir gerçeklik inşa ediyor. bu biçimdece yeni bir birleşik vakit çıkıyor karşımıza.
KAOS, DİSTOPYA, KAOS, TEKNOLOJİ, GÖZETLEME, SAPIKLIK, KAOS, DİS…
Dizinin yeniye yönelik geliştirdiği bir öbür ilgi de süratle gelişen teknolojinin boyutlarını sorgular nitelikte… Malum, “Black Mirror”ın damga vurduğu bir on yıl geride kaldı. Geniş kitlelere ulaşan dizi distopya çeşidinin en tanınan örneği olurken çağdaş kaygıları, çekinceleri izleyiciye yansıtarak bir çeşit aynalığa soyundu. Gerçek kaygı ve meselelere yaklaştıkça distopyadan sıyrılıp mevcut kaotik nizamı teşhir etti. olağan olarak fanteziye kaydığı, abartıya yöneldiği biroldukça hikayeden kelam edebiliriz. İnteraktif sineması “Bandersnatch” de bunlardan… Kahramanımıza uygun (layık) bir son aradığımız hikaye “mekân-zaman-kader” kıskacında bir seyir imkânı sunuyor. “Archive 81” tam manasıyla bu biçimde bir kıskacı gündeme getirmiş ve ortaya (bu kez) seyircinin dâhil olmadığı, onun yerine seyri doğaüstü güçlerin tayin ettiği bir anlatı çıkmış. Dan ile Melody’nin vakit içinderı aşıp kesişen mukadderatı birfazlaca ortak noktadan desteklense bile temelde bir tarikatın hareketlerine bağlanıyor. Kuyrukluyıldız Comet’in dünyaya yaydığı mistik enerjiyi kullanarak yola koyulan ve Kalego isimli bir şeytani varlığın buyruğunda merasimler düzenleyen bir tarikat. Üstelik Visser Apartmanı da tarikatın ayin yapıp geçitler açtığı köşkün toprağında yükselmiş. Bu köşk de Visser Apartmanı üzere yanıp kül olmuş. İki başka tesadüfün yan yana gelip mukadderat (hüküm) halini alması “Archive 81” için de geçerli! Dan’in psikiyatrist babası Steven, Melody’ye bir devir terapi vermiş. bir daha Visser Apartmanı sakinlerinden (tarikatın lideri) Sam ise Dan’e işi veren Virgil’in kardeşi… Öte yandan Virgil’in maddi gücünü kullanıp tarikat için data topladığını öğreniyoruz ve vakit içinder içinde bir hata ağı ötürüsıyla kurulan alaka manevî bir taraf kazanarak değişen teknolojinin nimetlerini tartışmaya açıyor.
İZLEMEK YA DA İZLEMEMEK… BÜTÜN SORUN BU MU?
“Archive 81” gözetlemek üzerine kurulmuş bir anlatı. Görmek ve işitmek hareketlerinin altı çizilerek dizide bir gerçeklik inşa ediliyor. Melody’nin kelamlı tarih çalışmasından tutun Dan’i izleyen saklı kameralara kadar tüm tertibat bu gerçekliğin modüllerini toplayıp izleyiciye bir bütün halinde sunmakta. Apartman sakini Jess’in, yaşının da verdiği merakla kameralara düşkünlüğü, tarikatın ayinlerini kameraya alarak şeytanın suretini yakalama gayreti gözetleme faaliyetlerini ebediyen gündemde tutuyor. Ayrıyeten ses kayıtları ve arşivlenen belgeler mahrem sonları kaldırarak kamusal alanı genişletiyor. Seyirci de kamu ile özdeşleşip takibe katılıyor. esasen “Archive 81” gözetlemeyi bir çeşit takibe dönüştürerek seyirciyi de öyküsüne sokuyor. Diziyi “Blair Cadısı”na yakınlaştıran şey üretilmiş gerçeğin peşinden gitmemiz. Lakin dizi -niyetinden bağımsız- teknolojik sorunları dışa vuran distopyaları çağrıştırırken buna karşılık gerçekliğini estetize ederek, diğer bir deyişle bir daha kurmacanın sularına sokarak eleştirel bakıştan kaçınıyor. özetlemek gerekirse “Blair Cadısı”nın tanımındaki “buluntu” tabirini “sıcak takip” fikri ile birleştiren bu “anlatım bozukluğu”, gözetleme külçeşidinin boğucu tesirini ortaya çıkarmış diyebiliriz. Nihayetinde “izlemek ya da izlememek, bütün sıkıntı bu mu” sorusuyla baş başa kalıyor, cevabı ise maalesef alamıyoruz.
YETERLİ AKŞAMLAR NETFLIX! HER NEREDE YAŞANIYOR VE KAYDEDİLİYORSA!
“Archive 81” biroldukca referansa boğulan haliyle yolunu veya üstte andığım sözle “kendini” bulamazken üstüne bir de gizem ögesini zedelemiş. Gözetlemenin verdiği huzursuzluk, arşivciliğin deforme ettiği takıntılı ve yabancılaşmış ruh hali, mistik bilgi bombardımanı, ritüeller, terapiler, göktaşları derken tadı kaçan dizide “olayları birbirine bağlama” şevkimiz kaçıyor. Kuantum teorilerine mi yüklenilecek, parapsikolojide mi yoğunlaşılacak yoksa imaj ve buluntu üzerine mi oynanacak bir türlü karar verilemeyince haliyle seyirciyi düşürüyor “Archive 81”. Tüm yolları buluşturma kolaycılığı, kurnazlığı her vakit tutmuyor!
Buna karşın atmosfer yaratabildiğini görüyoruz. Kapalı yer yüklü ilerleyen dizi geçmiş ile bağlarını Melody’nin başrolünü oynadığı kayıtlar aracılığıyla; günümüzde ise Dan’in gerçeği kavrama uğraşı üzerinden kuruyor. aslına bakarsanız atmosfer yaratma noktasında iki kahramanı lakin ayırabildiği ölçüde muvaffakiyet sağlarken onları gereğince güzel birleştiremediği, başka bir deyişle kendi gizemini inşa edemediği için de hikayesini sakatlıyor. Atmosfer-öykü çatışmasını Amerikan kaygısının günümüzde yöneldiği öz-biçim denemeleriyle bağdaştırmak mümkün. Biri âlâ olsa oburu olmuyor üzere bir durum kelam konusu…
İkinci dönemi beklenen “Archive 81” vakit eylemek için ülkü ancak ondan bir Reha Muhtar parlaması beklememek lazım. Bir vakit içinder “gerçeğe en çok yaklaşan” anchormanimiz Muhtar olsa tahminen şöyleki sıkıntısı: Her nerede yaşanıyor ve kaydediliyorsa! Yeterli akşamlar Netflix!
1. Walter Benjamin, Pasajlar, çev. Ahmet Cemal, YKY, 1993 sayfa 64