Morgoth
New member
Emre Özcan*
BluTV’nin yeni üretimlerinden, şu ana kadar dört kısmıyla izleyiciyle buluşan Birinci ve Son dizisi, gerek oyunculuklarıyla gerekse günümüzün partner bağlarını muvaffakiyetle yansıtmasıyla övgüyü ziyadesiyle hak ediyor. Partnerler, ilgilerindeki mutlulukların, hüzünlerin, umutların, hayal kırıklıklarının, bir manada inişli-çıkışlı hallerin ekseriyetle kendi ilgilerine özgün olduğunu zannederler. Bu dizi, bunun aslında hiç de biricik bir şey olmadığını ortaya koyuyor.
Senaryosunu Hakan Bonomo’nun yazdığı, Can Karcı’nın yönettiği dizinin başrollerini paylaşan Özge Özpirinççi ve Salih Bademci, harika bir performans sergiliyor. Çiftin, 20’li yaşlarında tanışıp evliliğe ve çocuk sahibi olmalarına kadar uzanan 2011-2021 içindeki on yıllık seyahatleri, Haydar Ali Albayrak’ın belirttiği üzere orta sınıf romantik hikayelere sessiz sedasız bir başkaldırı niteliği taşıyor. Bu başkaldırının niçini, dizinin saf/mutlak bir romantizm sunmuyor oluşu. Tıpkı Zizek’in “Parazit” sineması için dillendirdiği, “yoksulların şiddet kullanma biçiminin açıkça sergilenmesine” şahit olduğumuz gerçeğine misal bir tablo bu dizi için de geçerli.(1) Her ne kadar küçük burjuva alışkanlıklarına sahip olsalar da değerli bir ömür gayreti verdiklerini görmezden gelemeyeceğimiz çiftin bağları de şiddet yüklü. Bu şiddet, agresif, klasik aile yapısını ve alışkanlıklarını reddetmiş, her ortamda düşündüğünü söylemekten geri durmayan, ferdi alanını her daim savunan, isteklerini kuvvetli bir biçimde haykıran Deniz için geçerli olduğu kadar utangaç, ürkek ve aşkı karşısında kendisini “ezilmiş” hisseden Barış için de geçerli. Hatta bağlantılarındaki ritmi belirleyen kıymetli bir öge olarak açığa çıkan cinsellik de bu şiddetten hissesini alıyor. Dördüncü kısımda gördüğümüz bir seks sahnesi, Deniz’in Barış’tan intikam alma biçimine dönüşüyor. Deniz, bu sahnede “bedenimizin bu dünyada, ancak ruhumuzun gökyüzünde olduğu” seks hali olarak tanım ettiği “uçan seks”i aksiye çevirerek Barış’ın yüzüne çarpıyor. Bu, dizi boyunca seyirciye hissettirilen “ilişki nereden nereye geldi” bildirisinin bir öteki örneği.
Evet, bağın nereden nereye geldiği biroldukça partner münasebeti için geçerli olabilecek acı bir gerçek. Diziyi olağanüstü çözümlediğini düşündüğüm Özge Özpirinççi de bunu bir röportajında açıkça lisana getiriyor. Kendi alakasının Deniz ve Barış’ın bağına dönüşmesinden çekindiğinin altını çizen oyuncu, çiftin bağları boyunca yaralarını uygunlaştırmayı tercih etmemesi sebebiyle ilginin bitme noktasına geldiğini vurguluyor.(2) Sahiden de Deniz ve Barış, on yıl boyunca hiç bir vakit yaralarını sarmaya yönelmiyor. Pekala niye bu biçimdesi bir sistemle karşılaşmıyoruz?
Fransız post-yapısalcılığının kıymetli isimlerinden Deleuze’ün ideoloji tarihine, Spinoza ve Nietzsche’yi de dahil edersek “hakikat” odağında kıymetli bir müdahalede bulunduğunu söyleyebiliriz. Hükümran Batı ideolojisinde hakikati isteyen temsil filozofları, daima yanılgının gücünü değersizleştirmeye çalışmış, onu fikrin “kazası”/“sapması” olarak kurmuş ve yanlışsız dünya fikrinde bu dünyayı görünüm olarak ele alan bir istençten hareket etmişti. Hakikati bir uygunluğa değil, bilakis bir uyumsuzluğa yaslayan Deleuze ise Prensip Karadağ’ın belirttiği üzere, “onu, düşünsel aktiflikten bağımsız olarak varolan objektif bir gerçekliğe, bu gerçekliğin keşfine, keşfin uygunluğuna, ‘doğruluğuna’ bağlı olmaktan çıkarıp yaratılması gereken bir şeye dönüştürür; birebir vakitte her büyük filozof tarafınca ‘yeni’ ve ‘sıradışı’ biçimlerde.”(3) ötürüsıyla Deleuze, hakikati hem aşkın bir alanda keşfe bağlayan birebir vakitte aşkınsal öznenin icadı olarak ele alan yaklaşımlardan onu üretime eşitleyerek ayrılmaktadır.
. Hakikat üretimi fikrin gerçek pratiği haline gelmektedir. Bu, hem de niyetin yeterli ve ahlaki bir tabiatı olduğunun reddedilmesiyle ve bu bağlamda düşünür ile hakikat içinde kurulan yapay bir dostluk bağının yıkımıyla alakalıdır. Düşünürün doğruyu arzuladığı asla var iseyılmaz ve düşünmenin yeterli niyetliliği kabul edilmez. Bu yüzden de Deleuze açısından artık philo-sophia’dan (bilgelik sevgisi olarak felsefe) değil, miso-sophia’den (bilgelik nefreti olarak felsefe) kelam edilir. bu biçimdece niyette öncelikli olan ihlal ve şiddettir; önvar iseyılan hiç bir şeye yer olmaz ve her şey miso-sophia’den itibaren ele alınır.(4) ötürüsıyla niyet kendisini uygun niyetli bir cogito’nun istenciyle değil, şiddetiyle duyurmaktadır. Düşünmenin zorlama ve şiddetle fikirde doğması onun özsel karakteridir. Niyete hâkim olan kuvvetlere dayalı muhakkak bir zorlama olmadığında niyet, kendi İmgesiyle dolup taşar ve tanı
ma alakasına hapsolur. Çünkü niyet ne doğuştandır ne de edinilmiştir, niyetin en yüksek biçimi ne tefekkürde ne de yasa koymada batındır. Fikir, bilme yoluyla değil, Heideggerci manada “hemen çabucak düşünmediğimiz” gerçeğiyle ortaya çıkar ve bu biçimdece düşündüğü şeyi temsil edecek bir konumdan uzaklaşır. Son kertede Deleuze açısından düşünen dahil olmak üzere kimseye ziyanı olmayan bir fikrin hiç bir manası yoktur.
Bunlardan hareketle Deleuze’de niyetin miso-sophia’ya, hakikatinse üretime bağlanması “ortak olan”ın inşasına dayanır. Öbür bir sözle, temel sıkıntı hakikatlerin üretime yaslandırılıp ortak olan haline getirilmesidir. Diziye döndüğümüzde Deniz ve Barış’ın bunu başarıp başaramadıklarını sorgulamak gerekir. Çiftin birinci yılları pek tutkulu, eğlenceli bir akışla ilerlerken birbirlerine dair hakikatlerinin de kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Lakin bunlar iki başka hakikattir. Gerçi bu hakikatlerini Deniz de Barış da alakalarının son anlarına kadar müdafaayı sürdürürler. Birbirilerinin akabinde döktükleri gözyaşları, Deniz’in kuvvetli durma korkusuna karşın hiç bir vakit dinmez. Ayrılık ise artık bir çaresizliğin, tükenişin sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Yoksa hakikatin vefatı olarak değil. O yüzden buna bir “son” denilip denilemeyeceği şüphelidir. Büyük ihtimalle münasebetleri bittikten daha sonra dahi çiftin birbirlerine ait hakikatleri ayakta kalmaya devam edecektir. Lakin bir daha iki başka hakikat olarak. Altını çizmek gerekir ki, yeni bir dünyanın kurulması, lakin evvelki hakikatin vefatıyla mümkündür.
O yüzden Özge Özpirinççi’nin sorguladığı yaraların sarılamaması sorunu, çiftin aslında hiç bir vakit bir arada olamadıkları gerçeğini nazaranmemekle alakalıdır. İçimden oyuncuya, “siz hiç bir arada olmadınız ki” demek geçiyor. Deniz ile Barış’ın hakikatlerini ortak olan haline getirdiğine hiç bir vakit şahit değiliz dizide. Zira, hiç bir vakit birbirlerine sınırsızca kusur yapma hakkını tanımadılar. Bağları daima bir uğraş ve güç birikimi üzerinden ilerledi. Sonucunda de hakikatleri daima iki farklı hakikat olarak kaldı ve ayrıldıktan daha sonra da bu türlü kalacak görünmekte. ötürüsıyla sorun yaraları sarmak değil, iki farklı var olan hakikati ortak olan haline getirmektir. Deniz de Barış da hakikatlerini ortak olan formunda kılmak için ikinci bir talihi hak ediyordu.
Deniz ve Barış’a seslenseydim, Pakize Barışta’nın yazdığı, Tarkan’ın seslendirdiği şu dizeleri haykırmak isterdim:
“Aşk incelik ister canım, hoyrat olma
Beni bu biçimde sev, değiştirme, boş ver manaya
Bir güç savaşı değil bu, kendi haline bırak
Galibi yoktur ki hiç, aşk bu unutma…”
*Başkent Üniversitesi, Sosyolog
Dipnotlar
BluTV’nin yeni üretimlerinden, şu ana kadar dört kısmıyla izleyiciyle buluşan Birinci ve Son dizisi, gerek oyunculuklarıyla gerekse günümüzün partner bağlarını muvaffakiyetle yansıtmasıyla övgüyü ziyadesiyle hak ediyor. Partnerler, ilgilerindeki mutlulukların, hüzünlerin, umutların, hayal kırıklıklarının, bir manada inişli-çıkışlı hallerin ekseriyetle kendi ilgilerine özgün olduğunu zannederler. Bu dizi, bunun aslında hiç de biricik bir şey olmadığını ortaya koyuyor.
Senaryosunu Hakan Bonomo’nun yazdığı, Can Karcı’nın yönettiği dizinin başrollerini paylaşan Özge Özpirinççi ve Salih Bademci, harika bir performans sergiliyor. Çiftin, 20’li yaşlarında tanışıp evliliğe ve çocuk sahibi olmalarına kadar uzanan 2011-2021 içindeki on yıllık seyahatleri, Haydar Ali Albayrak’ın belirttiği üzere orta sınıf romantik hikayelere sessiz sedasız bir başkaldırı niteliği taşıyor. Bu başkaldırının niçini, dizinin saf/mutlak bir romantizm sunmuyor oluşu. Tıpkı Zizek’in “Parazit” sineması için dillendirdiği, “yoksulların şiddet kullanma biçiminin açıkça sergilenmesine” şahit olduğumuz gerçeğine misal bir tablo bu dizi için de geçerli.(1) Her ne kadar küçük burjuva alışkanlıklarına sahip olsalar da değerli bir ömür gayreti verdiklerini görmezden gelemeyeceğimiz çiftin bağları de şiddet yüklü. Bu şiddet, agresif, klasik aile yapısını ve alışkanlıklarını reddetmiş, her ortamda düşündüğünü söylemekten geri durmayan, ferdi alanını her daim savunan, isteklerini kuvvetli bir biçimde haykıran Deniz için geçerli olduğu kadar utangaç, ürkek ve aşkı karşısında kendisini “ezilmiş” hisseden Barış için de geçerli. Hatta bağlantılarındaki ritmi belirleyen kıymetli bir öge olarak açığa çıkan cinsellik de bu şiddetten hissesini alıyor. Dördüncü kısımda gördüğümüz bir seks sahnesi, Deniz’in Barış’tan intikam alma biçimine dönüşüyor. Deniz, bu sahnede “bedenimizin bu dünyada, ancak ruhumuzun gökyüzünde olduğu” seks hali olarak tanım ettiği “uçan seks”i aksiye çevirerek Barış’ın yüzüne çarpıyor. Bu, dizi boyunca seyirciye hissettirilen “ilişki nereden nereye geldi” bildirisinin bir öteki örneği.
Evet, bağın nereden nereye geldiği biroldukça partner münasebeti için geçerli olabilecek acı bir gerçek. Diziyi olağanüstü çözümlediğini düşündüğüm Özge Özpirinççi de bunu bir röportajında açıkça lisana getiriyor. Kendi alakasının Deniz ve Barış’ın bağına dönüşmesinden çekindiğinin altını çizen oyuncu, çiftin bağları boyunca yaralarını uygunlaştırmayı tercih etmemesi sebebiyle ilginin bitme noktasına geldiğini vurguluyor.(2) Sahiden de Deniz ve Barış, on yıl boyunca hiç bir vakit yaralarını sarmaya yönelmiyor. Pekala niye bu biçimdesi bir sistemle karşılaşmıyoruz?
Fransız post-yapısalcılığının kıymetli isimlerinden Deleuze’ün ideoloji tarihine, Spinoza ve Nietzsche’yi de dahil edersek “hakikat” odağında kıymetli bir müdahalede bulunduğunu söyleyebiliriz. Hükümran Batı ideolojisinde hakikati isteyen temsil filozofları, daima yanılgının gücünü değersizleştirmeye çalışmış, onu fikrin “kazası”/“sapması” olarak kurmuş ve yanlışsız dünya fikrinde bu dünyayı görünüm olarak ele alan bir istençten hareket etmişti. Hakikati bir uygunluğa değil, bilakis bir uyumsuzluğa yaslayan Deleuze ise Prensip Karadağ’ın belirttiği üzere, “onu, düşünsel aktiflikten bağımsız olarak varolan objektif bir gerçekliğe, bu gerçekliğin keşfine, keşfin uygunluğuna, ‘doğruluğuna’ bağlı olmaktan çıkarıp yaratılması gereken bir şeye dönüştürür; birebir vakitte her büyük filozof tarafınca ‘yeni’ ve ‘sıradışı’ biçimlerde.”(3) ötürüsıyla Deleuze, hakikati hem aşkın bir alanda keşfe bağlayan birebir vakitte aşkınsal öznenin icadı olarak ele alan yaklaşımlardan onu üretime eşitleyerek ayrılmaktadır.
. Hakikat üretimi fikrin gerçek pratiği haline gelmektedir. Bu, hem de niyetin yeterli ve ahlaki bir tabiatı olduğunun reddedilmesiyle ve bu bağlamda düşünür ile hakikat içinde kurulan yapay bir dostluk bağının yıkımıyla alakalıdır. Düşünürün doğruyu arzuladığı asla var iseyılmaz ve düşünmenin yeterli niyetliliği kabul edilmez. Bu yüzden de Deleuze açısından artık philo-sophia’dan (bilgelik sevgisi olarak felsefe) değil, miso-sophia’den (bilgelik nefreti olarak felsefe) kelam edilir. bu biçimdece niyette öncelikli olan ihlal ve şiddettir; önvar iseyılan hiç bir şeye yer olmaz ve her şey miso-sophia’den itibaren ele alınır.(4) ötürüsıyla niyet kendisini uygun niyetli bir cogito’nun istenciyle değil, şiddetiyle duyurmaktadır. Düşünmenin zorlama ve şiddetle fikirde doğması onun özsel karakteridir. Niyete hâkim olan kuvvetlere dayalı muhakkak bir zorlama olmadığında niyet, kendi İmgesiyle dolup taşar ve tanı
ma alakasına hapsolur. Çünkü niyet ne doğuştandır ne de edinilmiştir, niyetin en yüksek biçimi ne tefekkürde ne de yasa koymada batındır. Fikir, bilme yoluyla değil, Heideggerci manada “hemen çabucak düşünmediğimiz” gerçeğiyle ortaya çıkar ve bu biçimdece düşündüğü şeyi temsil edecek bir konumdan uzaklaşır. Son kertede Deleuze açısından düşünen dahil olmak üzere kimseye ziyanı olmayan bir fikrin hiç bir manası yoktur.Bunlardan hareketle Deleuze’de niyetin miso-sophia’ya, hakikatinse üretime bağlanması “ortak olan”ın inşasına dayanır. Öbür bir sözle, temel sıkıntı hakikatlerin üretime yaslandırılıp ortak olan haline getirilmesidir. Diziye döndüğümüzde Deniz ve Barış’ın bunu başarıp başaramadıklarını sorgulamak gerekir. Çiftin birinci yılları pek tutkulu, eğlenceli bir akışla ilerlerken birbirlerine dair hakikatlerinin de kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Lakin bunlar iki başka hakikattir. Gerçi bu hakikatlerini Deniz de Barış da alakalarının son anlarına kadar müdafaayı sürdürürler. Birbirilerinin akabinde döktükleri gözyaşları, Deniz’in kuvvetli durma korkusuna karşın hiç bir vakit dinmez. Ayrılık ise artık bir çaresizliğin, tükenişin sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Yoksa hakikatin vefatı olarak değil. O yüzden buna bir “son” denilip denilemeyeceği şüphelidir. Büyük ihtimalle münasebetleri bittikten daha sonra dahi çiftin birbirlerine ait hakikatleri ayakta kalmaya devam edecektir. Lakin bir daha iki başka hakikat olarak. Altını çizmek gerekir ki, yeni bir dünyanın kurulması, lakin evvelki hakikatin vefatıyla mümkündür.
O yüzden Özge Özpirinççi’nin sorguladığı yaraların sarılamaması sorunu, çiftin aslında hiç bir vakit bir arada olamadıkları gerçeğini nazaranmemekle alakalıdır. İçimden oyuncuya, “siz hiç bir arada olmadınız ki” demek geçiyor. Deniz ile Barış’ın hakikatlerini ortak olan haline getirdiğine hiç bir vakit şahit değiliz dizide. Zira, hiç bir vakit birbirlerine sınırsızca kusur yapma hakkını tanımadılar. Bağları daima bir uğraş ve güç birikimi üzerinden ilerledi. Sonucunda de hakikatleri daima iki farklı hakikat olarak kaldı ve ayrıldıktan daha sonra da bu türlü kalacak görünmekte. ötürüsıyla sorun yaraları sarmak değil, iki farklı var olan hakikati ortak olan haline getirmektir. Deniz de Barış da hakikatlerini ortak olan formunda kılmak için ikinci bir talihi hak ediyordu.
Deniz ve Barış’a seslenseydim, Pakize Barışta’nın yazdığı, Tarkan’ın seslendirdiği şu dizeleri haykırmak isterdim:
“Aşk incelik ister canım, hoyrat olma
Beni bu biçimde sev, değiştirme, boş ver manaya
Bir güç savaşı değil bu, kendi haline bırak
Galibi yoktur ki hiç, aşk bu unutma…”
*Başkent Üniversitesi, Sosyolog
Dipnotlar
- Bkz. https://akilfikir.net/slavoj-zizek-parazit-filmini-muhtesem-yapan-sey-yoksullari-acimasiz-insanlar-olarak-tasvir-etmesidir/
- Bkz. https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/magazin/ozge-ozpirincci-umut-olmasaydi-su-an-karnimda-bes-bucuk-aylik-bir-bebek-tasiyamazdim-41878682
- Bkz. Karadağ, Prensip, “Yaratıcılık ve Öznellik.” Göçebe Düşünmek ortasında, Metis, İstanbul, 2014, s. 50.
- Bkz. Deleuze, Gilles, Fark ve tekrar, çev. Burcu Yalım & Emre Koyuncu, Norgunk, İstanbul, 2017, s. 191.