Morgoth
New member
Blu TV’nin “tutkulu bir aşk masalı” olarak tanıttığı Birinci ve Son birinci dört kısmıyla yayınlandı. Senaryosunu Hakan Bonomo’nun kaleme alıp Cem Karcı’nın yönettiği dizide başrolleriyse Özge Özpirinççi ile Salih Bademci paylaşıyor. On yıllık bir alakayı baştan ve sondan birer sene alarak tıpkı kısımlarda işleyerek anlatan Birinci ve Son yenilikçi üslubunun yanı sıra orta sınıf romantik hikayelerine de sessiz sedasız bir başkaldırı niteliği taşıyor.
Diziyi çeşitli taraflardan incelemek mümkün… Bilhassa Kırmızı Oda’dan tanıdığımız Karcı’nın kurduğu atmosfer doyurucu bir materyal sunuyor. Nedir ki Birinci ve Son’un daha fazla bir münasebetin iç dinamikleri ve tarafların ruhsal külfetleri üzerinden inceleneceğini düşünüyorum. Dahası bir yenilik olarak sunduğu terapist izleme seçeneğiyle de yaşananlara kendi tekliflerini getiriyor dizi. halbuki anlatıda (şimdiye kadar) pek görünür kılınmayan jenerasyon çatışması ve konu bahis on yılda yaşanan toplumsal hareketlilik de irdelenmeyi hak ediyor. Öteki yandan 2008 Kasımı’nda vizyona girip bir evre açan Issız Adam (Çağan Irmak) ile yazının konusu dizinin kuşkusuz farklı açılardan ilerleseler de “yokoluşa sürüklenme” halinde ortaklaştıklarını söyleyebiliriz ve her iki anlatıdaki tarihlerin örtüşmesi kışkırtıcı bir hal alıyor. Issız Adam 2008 üretimi, Birinci ve Son ise öyküsünü 2011’den başlatıyor. Bu benzerliği elden geldiğince değerlendirmeye çalışacağım lakin evvela hikaye ve karakterleri aktarmak, ruhsal ezaları yorumlamak istiyorum.
DÜĞÜNDEN MAHKEMEYE: HER ŞEY DAHİL BAĞ
Özetlersek, Birinci ve Son bir düğünde tanışan Barış (Bademci) ile Deniz (Özpirinççi) çiftinin hikayesini bahis alıyor. Düğün tarihinden (2011) günümüze uzanan anlatı münasebetin de evlilik, boşanma, sevişme, çatışma üzere çeşitli durak ve hislerini gözler önüne seriyor. Dizi bir manada tüm basamaklara değinerek adeta bir bağlantıyı fotoğraflıyor ve bu fotoğraflar arka arda dizildiğinde lisana gelip seyirciyle konuşmaya başlıyor. Ayrıntıya girdiğimizdeyse şunları söyleyebiliriz. Barış ile Deniz çok zıt karakterlerdir. ötürüsıyla gerçek zaman-doğru yer’de bulunduklarından (aslında tesadüf’ün kurallarını karşıladıklarından) ömürlerini birleştirir, sonrasındasında ise uyuşamayıp farklı düşerler. Barış bir firmada kanser ilaçları üzerine çalışmaktadır, köpeği Coşkun eski sevgilisinde rehin kaldığından arkadaşının düğününde gergin telefon görüşmeleri yapmakta, karşı tarafa kelam geçiremediği anlarda sesini yükseltmektedir. Bu sahnelerden ve olağan olarak devamından anlarız ki neredeyse ağlaklığa varan savunma emelli bir duygusallığa sahiptir Barış; utangaç, korkak bir karakteri vardır ve işler aksi gitmeye başlayınca yıkıcı yansılar vermektedir. Ağabeyinin düğününde beyaz elbiseyle dolaşıp meydan okuyan (kimileri bu hal için “ergenlik” diyerek kestirip atabilir) Deniz ise aksine mağrur, kuvvetli, agresif biridir ancak eğlencelidir, gözü karadır; babasına duyduğu öfkeyi, anneye hasretini olumlu bir çerçevede söz edebilmektedir. O da bir şirkette iç mimarlık yapmaktadır; yani yakın bir kültürü, ekonomik şartları paylaşmaktadırlar. Sınıfsal durumları tanışmalarını sağlayacak yeri hazırlarken mizaçlarındaki zıtlıklar çeker çiftimizi ve süratli bir girişin akabinde sevgili olurlar. Giderek yakınlaşıp birebir konutu paylaşmaya başlar ve vakit içinde birbirlerinin ömürlerinde “öteki yarı” haline gelirler. Bu ötekilik Deniz ile Barış’ın ailelerindeki açmazları, duygusal eksikleri de karşılayıp tamamlamaktadır. Marazlı ailelerden gelen ikili bir daha marazlı bir aile kurarak problemlerini sevgiyle aşmayı denerler. Birinci ve Son genel çizgileriyle bu marazları, marazların gölgesinde yaşanan saadet anlarını işliyor ve tutkulu bir masal anlatıyor.
‘ŞİDDETİN NE BEĞENİLEN, NE HOŞ ŞEFKATİN!’
Levent Yüksel’in Med Cezir modülünü dinlemişizdir. Gerek “Şiddetin ne beğenilen ne hoş hasretin” gerek “ölene kadar peşindeyim bırakmam” kelamlarıyla tutkulu ve biraz da Doğulu bir ilgiyi tanım etmektedir modül. Kendinden geçiş, aşkınlık karşısında boyun eğme ve çeşitli saplantılarla manasını bulan kelamlar şehvet ile şiddeti kaynaştırırken günümüz çizgisine de işaret ediyor. Fakat bu kelamları yalnız coğrafyamızla sınırlandıramayacağımızı da belirtelim. Kelam gelimi yakın periyotta ses getiren Marriage Story (Noah Baumbach, 2019) sineması şehvet ile şiddeti buluşturuyor, akıl ile dizginlenmeye çalışılan bir his fırtınası sunuyordu. Karcı’nın dizisi de alabildiğine yalın bir ilgi tanımı vermeye çalışırken tutkudan kastını marazların altını çizerek sergiliyor ve aslında “şiddetsiz şehvet, marazsız alaka olmaz, hani olsa da tadı olmaz” bildirisi veriyor. Ortalara serpiştirilmiş şefkat ise vakit zaman parlayarak seyirciyi zinde tutmaya yarıyor. Fakat bu beğenilen sunuma dair kimi sıkıntılardan bahsetmek lazım. Hani en sıradaninden şunu söylemeli: Birinci ve Son, sallantılı tabiatı, yalınlığı, her yerde yaşanıp yer haneye sığdırılabilirliğiyle gerçek bir alaka ortaya koyarken doğrusu pek normalleştiremeyeceğimiz bir bağlantı stilini benimsiyor. Dizideki öfke patlamaları, fiziksel-ruhsal şiddetin dozu ortalamanın üzerine çıkıyor ve iki tarafın birbirini terörize ettiği, çoklukla Barış’ın alttan aldığı lakin içine atıp fırsatını buldukça karşı tarafa saldırdığı bir evlilik izliyoruz. Bu noktada bayanın babasının kusurlarından ötürü evliliğe yanaşmayıp karşı cinse itimat duymadığı fakat evliliğe muhtaçlık duyan tarafın “doğru hanımı kaçırmak istemeyen erkek” olduğu bir denklem kurulmuş. Sık rastlanmayan bir “eksik tamamlayarak var olma” uğraşı… Bu bir yarılmayı ve taviz verme düzeneğini da gösteriyor. çabucak hemen en başta, kıyıdaki sahnede Deniz Ankara havasında kalkıp oynarken Barış romantik müziklerden hoşlanıyor, Deniz kanlı sinemalar izlemeyi severken Barış duygusal sahnelerde hüngür hüngür ağlıyor. Kişiliklerin ayrıştığı bu tercihe baskın bayanın kararlar üstündeki bariz tesiri eşlik ediyor ve Barış eski hayatının temsili sayabileceğimiz yavru köpeğinin ismini değiştirerek Coşkun’u Co yapıyor. Tabi bu sahne çeşitli yorumlara açık… Kimimiz Deniz’in Barış’ı aklı selime davet ettiğini, düzelttiğini kimimiz ise bir özgüvensizlik sarmalına ittiğini öne sürebilir. Ama her halükarda Barış’ın geri adım atıp peşi sıra çıkışlarla o geri adımların hıncını alan taraf oluşunu bu düzeneğe bağlayabileceğimizi düşünüyorum. Dahası alakada karşımıza çıkan iki aşırılığı bir arada anabiliriz: Kıskançlık ve aşağılama. Birinci ve Son kantarın topuzu kaçtığında önemli problemler yaratacak bu iki kusuru münasebetteki rollere uygun dağıtmış ve baskın olana aşağılama, ruhsal manada ezilene ise bir “söz hakkı” olarak kıskançlık verilmiş. Barış bu kelam hakkını son derece hor kullanıyor ve dizide Şef’i kıskanıyor. Şef (Ushan Çakır) Deniz’e, açtığı restoranda yardım eden ama temel sıkıntısı hanımı etkilemek olan bir “züppe”. Lüks arabası, boynuna bağladığı fuları, karşı cinse hiç çekinmeden “yaşamım” deyişi, sofralarda prestij görüşü ile kısa müddette Barış’ın nefretini kazanıyor. daha sonrası varsayım edeceğiniz üzere tufan!
KELAM OYUNLARI VE TAKLİTLER VASITASIYLA EROTİZM GÖSTERİSİ
Dizinin toplumsal izlerine geçmeden, içerdiği cinselliğe değinmekte yarar görüyorum. Barış ile Deniz’i birbirine çeken şey içlerinde bulundukları durumun tersliği idi. Deniz kalabalıklar ortasında yalnız ve mutsuz, Barış ise yalnızlıklar ortasında çaresiz ve baskı altındaydı ama alakalarının cinsellikle yükselip altın çağını yaşadığı vurgulanıyor. Bir bakıma münasebette uyarıcı ve sürükleyici öğenin cinsellik olduğu söyleniyor. Münasebetlerini başlatıp sürdüren şeyin sevişme performansları olduğuna katılmıyorum. Lakin öte yandan damlatan klima borusu altında sevişerek başladıkları cinsel hayatları türlü kelam oyunlarıyla erotik bir olgunluğa erişiyor. Tenin deriye değdiği yerde “sarılma”, yakınlaşma vaat eden bir romantizm ile gerçekleşiyor ve birbirinin kelamlarını yeniden eden çift yek beden, yek şuur olup birleşiyorlar. Burada cinselliğin gündelik hayattaki “tahrik” halinden ritüel boyutuna, bir çeşit cilveleşmeye sıçrayışına ve taraflardaki duygusal yoğunluktan nemalanmasına şahit oluyoruz. Barış ile Deniz cinselliklerini sevgiden uzak hayatıyorlar, o yüzden evliliklerinin sekse dayalı yürüdüğünü tez edemeyiz. bir daha de ilgilerini yürütürken seksten değilse bile şahsi sonları ihlal ettikleri hareketlerden destek buluyorlar diyebiliriz.
AİLELER VE BURUNLARINDAN DÜŞEN EVLATLAR
Diziyi siyasi bağlamda yorumlamak mümkün… Issız Adam nasıl kolay bir sinema karakteri değil de içine doğduğu sürecin bir toplumsal tipiyse Birinci ve Son’un münasebetini de aşikâr bir düzleme yerleştirebiliriz. Issız Adam meselai neden kullandığımı açıklayıp devam edeyim. Üstte kelamını etmeye çalıştığım (ticari) romantik anlatıyı aşma gayretine veya niyetinden bağımsız aşma kararına Çağan Irmak’ın sinemasında de rastlamıştık. Irmak romantize çizgiyi bir kesim örseleyip “ayrı dünyalar” telaffuzuna başvurmuş, bir daha sinemada çiftin uyuşmazlıkları öne çıksa dahi finale gerçek Issız Adam Alper’in doğduğu yere gidilip annesiyle konuşulmasıyla karakterin biçimlendiği devrin siyasal arayışlarına dair fikirler sunmuştu. Farklı dünya sıkıntısının bir sefer daha aileler aracılığıyla işlenmesi Birinci ve Son’u tekdüze romantik sinemalardan ayırırak gerçekçi bir art plan yaratıyor. Öyleyse diziye iki açıdan bakmak gerekiyor: Ailelerin pozisyonuna (kültürel çatışmanın belirleyiciliğine) ve orta sınıfın maddi-manevi gerileyişine.
Besbelli yerden, aileden başlayalım. Dizide altı çizilmiş bir alan aile ve jenerasyon çatışmasına, kültürel farklılıklara yaslanıyor. Birinci kısımdan Deniz’in bir sözünü alalım. Deniz diyor ki “bütün boktanlığımızın sebebinin ailelerimizin boktanlığı olması ne kadar boktan değil mi?” Deniz bunları söylerken Barış’ın ailesiyle tanışmamış, sadece bir frekans yakalayıp dertleşmişler, kayıplardan yakınmışlar hepsi bu ancak Deniz emin.. Jenerasyonların işlediği günahların bedelini ardıllarına ödettiklerinden son derece emin. Başka yandan karakterler içindeki ayrılığın aileler seviyesinde kültürel bir çatışmaya kadar vardığını da not düşelim.
Aileleri ele alacak olursak; Deniz’in ailesini “başarıyı önemseyen” bir aile biçiminde niteleyebiliriz. O denli ki Deniz ağabeyinin babasıyla ortayı bulma uğraşını bile bu “başarma” aşkına yoruyor. Baba deseniz kanserden yitirdiği eşi ile hiçbir vakit aile kuramamış, toplumsal etrafını sömüren bir akademisyen. Yani klâsik aile yapısında (evlilikte) başarısız olması kaçınılmaz bir adam. Barış’ın ailesi ise çok muhafazakar… Bunu annenin “pür-ü nur” üzere sözlerine dayandırmıyorum elbet! Hem anne hem baba bir kazada kaybettikleri oğullarıyla birlikte girmişler mezara. Baba suskunluğa gömülürken anne küçük oğlunu daima denetleyerek kendini çimdiklemeye (yaşadığının farkına varmaya) çabalamış. Onlar için eksilen aileyi mezarda da olsa koruma etmek hayati bir ehemmiyet taşıyor. halbuki Deniz muvaffakiyet sevdasının bilakis özgürleşmeyi, Barış ise koruma etme tasasından kopmuş bir bağlanmayı, duru bir sevgiyi, hatta tahminen kör tutkuyu arıyor. bu biçimdece onaylamadıkları motivasyonlarla ayakta kalan ailelerinden kopup yeni bir aileye yanlışsız yol alıyorlar.
ÇÜRÜYEN EVLİLİKLERİN BELİRTİSİ
Orta sınıfın gerileyişine gelirsek bir kere daha birinci kısımdan örnek vereceğim. Deniz yarım altının 290 lira olduğunu söylüyor. Günümüzde yarım altının fiyatı 1570 lira! Dehşetli değil mi? Beş katından fazla! Günümüzde artık yarım gram filan takılıyor düğünlerde. Bu maddi düşüş hayal kırıklığını da tetikliyor elbet. Deniz’in iş yerindeki memnuniyetsizliği ile günümüz düşüncelerini kıyaslarsak bir daha acımasız bir tabloyla karşılaşıyoruz. Deniz İngilizce bilmeyen işveren akrabalarının şişkin maaşlar almasını eleştirirken bugün beşerler “Türkiye elektronik mühendisi kaybetti, İsviçre garson kazandı” üzere toplumsal medya paylaşımları yapılıyor. Yani okumuş bölümün gelecek tasarılarına dair gerilemek bir yana bir çöküşten kelam edebiliriz. Okumuş bölümün maaş sahibi olan, ucundan kıyısından orta sınıfa uydurabileceğimiz kısmındaysa muazzam bir huzursuzluk hakim… Orta başlığa dönersem; orta sınıfın çöküşünü çürüyen bir bağla (romantik düşünmeyin, iki maaşla) bağdaştırdığımızda (şu yabanî tüketim kültürü şartlarında) otomobilin bir türlü yenilenmediğini, bağlantının potansiyeline ekonomik külfetlerin ziyan verdiğini anlıyoruz. Romeo hâlâ Romeo! Her iki manada da! Öyleyse diyebiliriz ki değişmeyen iki şey: değişimin kendisi ve Romeoluk hali!
ANLATIDA YENİLİKLER VE OYUNCULUKLAR
Birinci ve Son salt konusu itibariyle değil yenilikçi anlatısıyla da argümanlı. İpi iki uçtan sararak ortada buluşturma fikri, üçüncü kısımda düğün ile cenazeyi iç içe geçiren şık atılımlara rağmen sarsıcı bir kurgu yaratmıyor tahminen ancak diyalektikte ısrar edilmesini sağlıyor. esasen dizinin çıkış noktası da bir münasebete olabildiğince bütünsel yaklaşmak, yeterli ile kötüyü keskin sınırlarla ayırmayıp tersine uzlaştırmak. tıpkı vakitte Deniz’in uzun müddet bu diyalektikten muaf tutulan, artıp azalmayan baba öfkesi dizideki his yoğunluğunu olumsuz etkilemiş diyebiliriz. Kavuşmak için kollarını açıp birbirine koşan kurguya rağmen kayda kıymet bir mantık yanılgısı göze çarpmıyor. bir daha de birkaç yanlıştan kelam edelim. İstanbul’da düğüne bir gün kala Deniz Barış’a sonlanınca otomobile atladığı üzere gaza basıp uzaklaşıyor. Akaryakıtın bitip çiftin hayali bir düğün yaptıkları yer de farklı: Antalya Kaş’ta bulunan Antiphellos Antik Tiyatrosu. Anadolu’da oturma sistemi denize dönük inşa edilmiş tek tiyatro olan bu yapı diziye beğenilen bir hava katsa da çiftin İstanbul’dan oraya tek depoyla gelmesi kolay gözükmüyor. Veya dördüncü kısımda, restoran açılışı 2018’e denk geliyor ve ikilinin açılış sırasında sigara içerlerken tek tip sigara paketi kullandıklarını görüyoruz. halbuki tek tip sigara uygulamasına 2020 başında geçilmişti.
Bu sıradan yanılgıları bir kenara bırakıp oyunculukları kıymetlendirebiliriz. Başrol seçimleri nokta atışı olmuş! Barış rolünde Salih Bademci duygusal erkeği daha evvelden İstanbullu Gelin’de canlandırmıştı. Daima dolan gözleriyle gelgitli karakteri yeterli yansıtıyor. Deniz’i canlandıran Özge Özpirinççi de kuvvetli bayan rolünü Bayan dizisinde deneyip başarılı olmuştu. Birebir performansı bu sefer uçarı yanlar da kattığı bir kompozisyonla sergiliyor. olağan olarak her duyguyu birebir coşkuyla yaşayıp yansıtmaya çalışınca kimi badireler doğuyor. İşveliden saldırgana üç saniyede çıkabilen Özpirinççi vakit zaman inandırıcılık meselesine yol açabiliyor. Lakin bu sorunun saman alevi üzere yanıp geçtiğini belirtelim. Genel manada her ikisi de çok başarılı…
Birinci ve Son çevrimiçi platformlarda yayınlanan yerli işler içinde güzel tarafta kalıyor. İlgi alımlı anlatımı gerçekçi bir üslup tutturma gayreti ve eli yüzü düzgün oyunculuklarıyla izlenmeyi hak ediyor diyebiliriz. Barış ile Deniz kusurları, heyecanları dolu dizgin yaşayıp, hiddet ve şefkate ayrılarak dönüp duran bir dairede gece ile gündüzü yaşatıyorlar izleyiciye.
Diziyi çeşitli taraflardan incelemek mümkün… Bilhassa Kırmızı Oda’dan tanıdığımız Karcı’nın kurduğu atmosfer doyurucu bir materyal sunuyor. Nedir ki Birinci ve Son’un daha fazla bir münasebetin iç dinamikleri ve tarafların ruhsal külfetleri üzerinden inceleneceğini düşünüyorum. Dahası bir yenilik olarak sunduğu terapist izleme seçeneğiyle de yaşananlara kendi tekliflerini getiriyor dizi. halbuki anlatıda (şimdiye kadar) pek görünür kılınmayan jenerasyon çatışması ve konu bahis on yılda yaşanan toplumsal hareketlilik de irdelenmeyi hak ediyor. Öteki yandan 2008 Kasımı’nda vizyona girip bir evre açan Issız Adam (Çağan Irmak) ile yazının konusu dizinin kuşkusuz farklı açılardan ilerleseler de “yokoluşa sürüklenme” halinde ortaklaştıklarını söyleyebiliriz ve her iki anlatıdaki tarihlerin örtüşmesi kışkırtıcı bir hal alıyor. Issız Adam 2008 üretimi, Birinci ve Son ise öyküsünü 2011’den başlatıyor. Bu benzerliği elden geldiğince değerlendirmeye çalışacağım lakin evvela hikaye ve karakterleri aktarmak, ruhsal ezaları yorumlamak istiyorum.
DÜĞÜNDEN MAHKEMEYE: HER ŞEY DAHİL BAĞ
Özetlersek, Birinci ve Son bir düğünde tanışan Barış (Bademci) ile Deniz (Özpirinççi) çiftinin hikayesini bahis alıyor. Düğün tarihinden (2011) günümüze uzanan anlatı münasebetin de evlilik, boşanma, sevişme, çatışma üzere çeşitli durak ve hislerini gözler önüne seriyor. Dizi bir manada tüm basamaklara değinerek adeta bir bağlantıyı fotoğraflıyor ve bu fotoğraflar arka arda dizildiğinde lisana gelip seyirciyle konuşmaya başlıyor. Ayrıntıya girdiğimizdeyse şunları söyleyebiliriz. Barış ile Deniz çok zıt karakterlerdir. ötürüsıyla gerçek zaman-doğru yer’de bulunduklarından (aslında tesadüf’ün kurallarını karşıladıklarından) ömürlerini birleştirir, sonrasındasında ise uyuşamayıp farklı düşerler. Barış bir firmada kanser ilaçları üzerine çalışmaktadır, köpeği Coşkun eski sevgilisinde rehin kaldığından arkadaşının düğününde gergin telefon görüşmeleri yapmakta, karşı tarafa kelam geçiremediği anlarda sesini yükseltmektedir. Bu sahnelerden ve olağan olarak devamından anlarız ki neredeyse ağlaklığa varan savunma emelli bir duygusallığa sahiptir Barış; utangaç, korkak bir karakteri vardır ve işler aksi gitmeye başlayınca yıkıcı yansılar vermektedir. Ağabeyinin düğününde beyaz elbiseyle dolaşıp meydan okuyan (kimileri bu hal için “ergenlik” diyerek kestirip atabilir) Deniz ise aksine mağrur, kuvvetli, agresif biridir ancak eğlencelidir, gözü karadır; babasına duyduğu öfkeyi, anneye hasretini olumlu bir çerçevede söz edebilmektedir. O da bir şirkette iç mimarlık yapmaktadır; yani yakın bir kültürü, ekonomik şartları paylaşmaktadırlar. Sınıfsal durumları tanışmalarını sağlayacak yeri hazırlarken mizaçlarındaki zıtlıklar çeker çiftimizi ve süratli bir girişin akabinde sevgili olurlar. Giderek yakınlaşıp birebir konutu paylaşmaya başlar ve vakit içinde birbirlerinin ömürlerinde “öteki yarı” haline gelirler. Bu ötekilik Deniz ile Barış’ın ailelerindeki açmazları, duygusal eksikleri de karşılayıp tamamlamaktadır. Marazlı ailelerden gelen ikili bir daha marazlı bir aile kurarak problemlerini sevgiyle aşmayı denerler. Birinci ve Son genel çizgileriyle bu marazları, marazların gölgesinde yaşanan saadet anlarını işliyor ve tutkulu bir masal anlatıyor.
‘ŞİDDETİN NE BEĞENİLEN, NE HOŞ ŞEFKATİN!’
Levent Yüksel’in Med Cezir modülünü dinlemişizdir. Gerek “Şiddetin ne beğenilen ne hoş hasretin” gerek “ölene kadar peşindeyim bırakmam” kelamlarıyla tutkulu ve biraz da Doğulu bir ilgiyi tanım etmektedir modül. Kendinden geçiş, aşkınlık karşısında boyun eğme ve çeşitli saplantılarla manasını bulan kelamlar şehvet ile şiddeti kaynaştırırken günümüz çizgisine de işaret ediyor. Fakat bu kelamları yalnız coğrafyamızla sınırlandıramayacağımızı da belirtelim. Kelam gelimi yakın periyotta ses getiren Marriage Story (Noah Baumbach, 2019) sineması şehvet ile şiddeti buluşturuyor, akıl ile dizginlenmeye çalışılan bir his fırtınası sunuyordu. Karcı’nın dizisi de alabildiğine yalın bir ilgi tanımı vermeye çalışırken tutkudan kastını marazların altını çizerek sergiliyor ve aslında “şiddetsiz şehvet, marazsız alaka olmaz, hani olsa da tadı olmaz” bildirisi veriyor. Ortalara serpiştirilmiş şefkat ise vakit zaman parlayarak seyirciyi zinde tutmaya yarıyor. Fakat bu beğenilen sunuma dair kimi sıkıntılardan bahsetmek lazım. Hani en sıradaninden şunu söylemeli: Birinci ve Son, sallantılı tabiatı, yalınlığı, her yerde yaşanıp yer haneye sığdırılabilirliğiyle gerçek bir alaka ortaya koyarken doğrusu pek normalleştiremeyeceğimiz bir bağlantı stilini benimsiyor. Dizideki öfke patlamaları, fiziksel-ruhsal şiddetin dozu ortalamanın üzerine çıkıyor ve iki tarafın birbirini terörize ettiği, çoklukla Barış’ın alttan aldığı lakin içine atıp fırsatını buldukça karşı tarafa saldırdığı bir evlilik izliyoruz. Bu noktada bayanın babasının kusurlarından ötürü evliliğe yanaşmayıp karşı cinse itimat duymadığı fakat evliliğe muhtaçlık duyan tarafın “doğru hanımı kaçırmak istemeyen erkek” olduğu bir denklem kurulmuş. Sık rastlanmayan bir “eksik tamamlayarak var olma” uğraşı… Bu bir yarılmayı ve taviz verme düzeneğini da gösteriyor. çabucak hemen en başta, kıyıdaki sahnede Deniz Ankara havasında kalkıp oynarken Barış romantik müziklerden hoşlanıyor, Deniz kanlı sinemalar izlemeyi severken Barış duygusal sahnelerde hüngür hüngür ağlıyor. Kişiliklerin ayrıştığı bu tercihe baskın bayanın kararlar üstündeki bariz tesiri eşlik ediyor ve Barış eski hayatının temsili sayabileceğimiz yavru köpeğinin ismini değiştirerek Coşkun’u Co yapıyor. Tabi bu sahne çeşitli yorumlara açık… Kimimiz Deniz’in Barış’ı aklı selime davet ettiğini, düzelttiğini kimimiz ise bir özgüvensizlik sarmalına ittiğini öne sürebilir. Ama her halükarda Barış’ın geri adım atıp peşi sıra çıkışlarla o geri adımların hıncını alan taraf oluşunu bu düzeneğe bağlayabileceğimizi düşünüyorum. Dahası alakada karşımıza çıkan iki aşırılığı bir arada anabiliriz: Kıskançlık ve aşağılama. Birinci ve Son kantarın topuzu kaçtığında önemli problemler yaratacak bu iki kusuru münasebetteki rollere uygun dağıtmış ve baskın olana aşağılama, ruhsal manada ezilene ise bir “söz hakkı” olarak kıskançlık verilmiş. Barış bu kelam hakkını son derece hor kullanıyor ve dizide Şef’i kıskanıyor. Şef (Ushan Çakır) Deniz’e, açtığı restoranda yardım eden ama temel sıkıntısı hanımı etkilemek olan bir “züppe”. Lüks arabası, boynuna bağladığı fuları, karşı cinse hiç çekinmeden “yaşamım” deyişi, sofralarda prestij görüşü ile kısa müddette Barış’ın nefretini kazanıyor. daha sonrası varsayım edeceğiniz üzere tufan!
KELAM OYUNLARI VE TAKLİTLER VASITASIYLA EROTİZM GÖSTERİSİ
Dizinin toplumsal izlerine geçmeden, içerdiği cinselliğe değinmekte yarar görüyorum. Barış ile Deniz’i birbirine çeken şey içlerinde bulundukları durumun tersliği idi. Deniz kalabalıklar ortasında yalnız ve mutsuz, Barış ise yalnızlıklar ortasında çaresiz ve baskı altındaydı ama alakalarının cinsellikle yükselip altın çağını yaşadığı vurgulanıyor. Bir bakıma münasebette uyarıcı ve sürükleyici öğenin cinsellik olduğu söyleniyor. Münasebetlerini başlatıp sürdüren şeyin sevişme performansları olduğuna katılmıyorum. Lakin öte yandan damlatan klima borusu altında sevişerek başladıkları cinsel hayatları türlü kelam oyunlarıyla erotik bir olgunluğa erişiyor. Tenin deriye değdiği yerde “sarılma”, yakınlaşma vaat eden bir romantizm ile gerçekleşiyor ve birbirinin kelamlarını yeniden eden çift yek beden, yek şuur olup birleşiyorlar. Burada cinselliğin gündelik hayattaki “tahrik” halinden ritüel boyutuna, bir çeşit cilveleşmeye sıçrayışına ve taraflardaki duygusal yoğunluktan nemalanmasına şahit oluyoruz. Barış ile Deniz cinselliklerini sevgiden uzak hayatıyorlar, o yüzden evliliklerinin sekse dayalı yürüdüğünü tez edemeyiz. bir daha de ilgilerini yürütürken seksten değilse bile şahsi sonları ihlal ettikleri hareketlerden destek buluyorlar diyebiliriz.
AİLELER VE BURUNLARINDAN DÜŞEN EVLATLAR
Diziyi siyasi bağlamda yorumlamak mümkün… Issız Adam nasıl kolay bir sinema karakteri değil de içine doğduğu sürecin bir toplumsal tipiyse Birinci ve Son’un münasebetini de aşikâr bir düzleme yerleştirebiliriz. Issız Adam meselai neden kullandığımı açıklayıp devam edeyim. Üstte kelamını etmeye çalıştığım (ticari) romantik anlatıyı aşma gayretine veya niyetinden bağımsız aşma kararına Çağan Irmak’ın sinemasında de rastlamıştık. Irmak romantize çizgiyi bir kesim örseleyip “ayrı dünyalar” telaffuzuna başvurmuş, bir daha sinemada çiftin uyuşmazlıkları öne çıksa dahi finale gerçek Issız Adam Alper’in doğduğu yere gidilip annesiyle konuşulmasıyla karakterin biçimlendiği devrin siyasal arayışlarına dair fikirler sunmuştu. Farklı dünya sıkıntısının bir sefer daha aileler aracılığıyla işlenmesi Birinci ve Son’u tekdüze romantik sinemalardan ayırırak gerçekçi bir art plan yaratıyor. Öyleyse diziye iki açıdan bakmak gerekiyor: Ailelerin pozisyonuna (kültürel çatışmanın belirleyiciliğine) ve orta sınıfın maddi-manevi gerileyişine.
Besbelli yerden, aileden başlayalım. Dizide altı çizilmiş bir alan aile ve jenerasyon çatışmasına, kültürel farklılıklara yaslanıyor. Birinci kısımdan Deniz’in bir sözünü alalım. Deniz diyor ki “bütün boktanlığımızın sebebinin ailelerimizin boktanlığı olması ne kadar boktan değil mi?” Deniz bunları söylerken Barış’ın ailesiyle tanışmamış, sadece bir frekans yakalayıp dertleşmişler, kayıplardan yakınmışlar hepsi bu ancak Deniz emin.. Jenerasyonların işlediği günahların bedelini ardıllarına ödettiklerinden son derece emin. Başka yandan karakterler içindeki ayrılığın aileler seviyesinde kültürel bir çatışmaya kadar vardığını da not düşelim.
Aileleri ele alacak olursak; Deniz’in ailesini “başarıyı önemseyen” bir aile biçiminde niteleyebiliriz. O denli ki Deniz ağabeyinin babasıyla ortayı bulma uğraşını bile bu “başarma” aşkına yoruyor. Baba deseniz kanserden yitirdiği eşi ile hiçbir vakit aile kuramamış, toplumsal etrafını sömüren bir akademisyen. Yani klâsik aile yapısında (evlilikte) başarısız olması kaçınılmaz bir adam. Barış’ın ailesi ise çok muhafazakar… Bunu annenin “pür-ü nur” üzere sözlerine dayandırmıyorum elbet! Hem anne hem baba bir kazada kaybettikleri oğullarıyla birlikte girmişler mezara. Baba suskunluğa gömülürken anne küçük oğlunu daima denetleyerek kendini çimdiklemeye (yaşadığının farkına varmaya) çabalamış. Onlar için eksilen aileyi mezarda da olsa koruma etmek hayati bir ehemmiyet taşıyor. halbuki Deniz muvaffakiyet sevdasının bilakis özgürleşmeyi, Barış ise koruma etme tasasından kopmuş bir bağlanmayı, duru bir sevgiyi, hatta tahminen kör tutkuyu arıyor. bu biçimdece onaylamadıkları motivasyonlarla ayakta kalan ailelerinden kopup yeni bir aileye yanlışsız yol alıyorlar.
ÇÜRÜYEN EVLİLİKLERİN BELİRTİSİ
Orta sınıfın gerileyişine gelirsek bir kere daha birinci kısımdan örnek vereceğim. Deniz yarım altının 290 lira olduğunu söylüyor. Günümüzde yarım altının fiyatı 1570 lira! Dehşetli değil mi? Beş katından fazla! Günümüzde artık yarım gram filan takılıyor düğünlerde. Bu maddi düşüş hayal kırıklığını da tetikliyor elbet. Deniz’in iş yerindeki memnuniyetsizliği ile günümüz düşüncelerini kıyaslarsak bir daha acımasız bir tabloyla karşılaşıyoruz. Deniz İngilizce bilmeyen işveren akrabalarının şişkin maaşlar almasını eleştirirken bugün beşerler “Türkiye elektronik mühendisi kaybetti, İsviçre garson kazandı” üzere toplumsal medya paylaşımları yapılıyor. Yani okumuş bölümün gelecek tasarılarına dair gerilemek bir yana bir çöküşten kelam edebiliriz. Okumuş bölümün maaş sahibi olan, ucundan kıyısından orta sınıfa uydurabileceğimiz kısmındaysa muazzam bir huzursuzluk hakim… Orta başlığa dönersem; orta sınıfın çöküşünü çürüyen bir bağla (romantik düşünmeyin, iki maaşla) bağdaştırdığımızda (şu yabanî tüketim kültürü şartlarında) otomobilin bir türlü yenilenmediğini, bağlantının potansiyeline ekonomik külfetlerin ziyan verdiğini anlıyoruz. Romeo hâlâ Romeo! Her iki manada da! Öyleyse diyebiliriz ki değişmeyen iki şey: değişimin kendisi ve Romeoluk hali!
ANLATIDA YENİLİKLER VE OYUNCULUKLAR
Birinci ve Son salt konusu itibariyle değil yenilikçi anlatısıyla da argümanlı. İpi iki uçtan sararak ortada buluşturma fikri, üçüncü kısımda düğün ile cenazeyi iç içe geçiren şık atılımlara rağmen sarsıcı bir kurgu yaratmıyor tahminen ancak diyalektikte ısrar edilmesini sağlıyor. esasen dizinin çıkış noktası da bir münasebete olabildiğince bütünsel yaklaşmak, yeterli ile kötüyü keskin sınırlarla ayırmayıp tersine uzlaştırmak. tıpkı vakitte Deniz’in uzun müddet bu diyalektikten muaf tutulan, artıp azalmayan baba öfkesi dizideki his yoğunluğunu olumsuz etkilemiş diyebiliriz. Kavuşmak için kollarını açıp birbirine koşan kurguya rağmen kayda kıymet bir mantık yanılgısı göze çarpmıyor. bir daha de birkaç yanlıştan kelam edelim. İstanbul’da düğüne bir gün kala Deniz Barış’a sonlanınca otomobile atladığı üzere gaza basıp uzaklaşıyor. Akaryakıtın bitip çiftin hayali bir düğün yaptıkları yer de farklı: Antalya Kaş’ta bulunan Antiphellos Antik Tiyatrosu. Anadolu’da oturma sistemi denize dönük inşa edilmiş tek tiyatro olan bu yapı diziye beğenilen bir hava katsa da çiftin İstanbul’dan oraya tek depoyla gelmesi kolay gözükmüyor. Veya dördüncü kısımda, restoran açılışı 2018’e denk geliyor ve ikilinin açılış sırasında sigara içerlerken tek tip sigara paketi kullandıklarını görüyoruz. halbuki tek tip sigara uygulamasına 2020 başında geçilmişti.
Bu sıradan yanılgıları bir kenara bırakıp oyunculukları kıymetlendirebiliriz. Başrol seçimleri nokta atışı olmuş! Barış rolünde Salih Bademci duygusal erkeği daha evvelden İstanbullu Gelin’de canlandırmıştı. Daima dolan gözleriyle gelgitli karakteri yeterli yansıtıyor. Deniz’i canlandıran Özge Özpirinççi de kuvvetli bayan rolünü Bayan dizisinde deneyip başarılı olmuştu. Birebir performansı bu sefer uçarı yanlar da kattığı bir kompozisyonla sergiliyor. olağan olarak her duyguyu birebir coşkuyla yaşayıp yansıtmaya çalışınca kimi badireler doğuyor. İşveliden saldırgana üç saniyede çıkabilen Özpirinççi vakit zaman inandırıcılık meselesine yol açabiliyor. Lakin bu sorunun saman alevi üzere yanıp geçtiğini belirtelim. Genel manada her ikisi de çok başarılı…
Birinci ve Son çevrimiçi platformlarda yayınlanan yerli işler içinde güzel tarafta kalıyor. İlgi alımlı anlatımı gerçekçi bir üslup tutturma gayreti ve eli yüzü düzgün oyunculuklarıyla izlenmeyi hak ediyor diyebiliriz. Barış ile Deniz kusurları, heyecanları dolu dizgin yaşayıp, hiddet ve şefkate ayrılarak dönüp duran bir dairede gece ile gündüzü yaşatıyorlar izleyiciye.