Muhabir
New member
Getty Images
Çin’in dünyaya yeni bir koronavirüs keşfettiğini duyurması üzerinden tam iki yıl geçti.
Bu açıklamanın yapıldığı 31 Aralık 2019’dan bu yana, çalışma formumuzdan, önümüzdeki tedavi imkanlarına kadar dünya inanılmaz bir süratle değişti.
İşte pandeminin başlangıcından bu yana öğrendiğimiz beş şey:
EPAPandemi öncesinde en süratli aşı dört yılda geliştirilmişti. Birinci Covid aşısının bulunması yalnızca 11 ay sürdü.
1. MRNA aşıları işe yarıyor ve epeyce çabuk yapılabiliyor
Araştırmacılar, neredeyse pandemi başlar başlamaz, Covid-19’a karşı aşı yapmak için kolları sıvadı.
İlaç şirketlerinden kimileri, daha evvel beşerler üzerinde kullanılmasına hiç müsaade verilmemiş bir teknolojiyle mRNA aşıları üretmeye karar verdi.
Aldıkları riskin karşılığını gördüler. Pfizer-BioNTech (ve ondan sonrasında Moderna), Covid-19 için, mRNA kullanan herkesten daha süratli bir aşı geliştirmekle kalmadı; bunu yaparken misal bir teknolojiyle bir dizi yeni tedavi yapılmasının da kapısını araladı.
Süreç, mRNA olarak isimlendirilen genetik koddan ufak bir modül alıp yağla kaplanmasıyla başlıyor. bu biçimdece hücreler tarafınca emilebiliyor ve antikor üretilmesini sağlayan bir dizi talimat fonksiyonunu görüyor.
Koronavirüs aşılarında mRNA, hücrelerimize Covid-19 virüsünün küçük bir kesimini üretmeyi öğretiyor.
Bu küçük modül ziyanlı değil. Bedenin bağışıklık sisteminin virüsü tanımasını sağlayarak, ileride koronavirüse yakalanırsanız çaba etmesini sağlıyor.
BBC
Lakin mRNA’nın kullanılabileceği alanlar Covid aşısı ile sonlu değil.
HIV ve Zika virüsü ile, grip üzere hastalıklara karşı aşı geliştirilmesine yardımcı olabileceği üzere, bedenin bağışıklık sistemini kanser hücrelerine saldırması için eğitmekte; kistik fibroz hastalarının hücrelerindeki eksik proteinlerin tamamlanmasında ya da multipl skleroz hastalarında bağışıklık sisteminin hudut sistemine saldırmasını durdurmakta kullanılması mümkün.
mRNA tedavileri ile ilgili çalışmalar yıllardır sürüyor, fakat Covid-19 aşıları ile birinci kere uygulamada işe yaradıkları anlaşıldı. Bu muvaffakiyet, milyonlarca kişinin ömrünü değiştirecek araştırmalara ışık tutabilir.
2. Covid-19 hava yoluyla birinci başta iddia ettiğimizden epeyce daha kolay yayılıyor
BBC
Dünya Sıhhat Örgütü, Covid-19 salgını başladıktan yaklaşık dört ay daha sonra ‘Covid-19 havadan bulaşmaz’ diye tweet atmış, kuruma bağlı uzmanlar da maske kullanmasının kaide olmadığı yolunda açıklamalar yapmışlardı.
Fakat bu biçimdedan bu yana öğrenilenler bunu değiştirdi. Dünya Sıhhat Örgütü artık, diğerlerinin yanında maske takmanın olağan hale gelmesi gerektiğini belirtiyor.
Bunun sebebi, Covid-19’un sadece öbürleri öksürdüğü ya da hapşırdığı vakit kısa müddet havada kalan büyük damlalardan ya da virüs bulaşmış bir yüzeyle temastan geçmediğini gösteren bulguların artması.
Dünya Sıhhat Örgütü artık virüsün sprey üzere havada daha uzun mühlet kalan fazlaca daha küçük parçacıklarla da bulaşabildiğini söylüyor.
Getty Images
Soluma yoluyla virüs kapmak
İngiliz Tıp Mecmuası ‘British Medical Journal’, yakın aradan soluma yoluyla virüs kapma mümkünlüğünün, havaya saçılan büyük damlalardan epey daha fazla olduğunu belirtirken, yüzeylerden virüs bulaşmasının da gorece düşük bir ihtimal olduğunu yazdı.
Araştırmalarda 2 metreden daha uzaktayken ya da bir Covid hastasının birkaç dakika ya da birkaç saat evvel bulunduğu yerdeki havadan virüs bulaşan olaylara rastlandı.
Amerikalı tanınmış moleküler biyoloji ve bağışıklık profesörü Paula Cannon, birden fazla vakit virüsün âlâ havalandırılmayan kapalı yerlerde maske takmayanların konuşması, müzik söylemesi, hatta yalnızca nefes almasıyla havadan bulaştığını belirtiyor ve kapalı restoran ve barların bu niçinle fazlaca tehlikeli olduğunu söylüyor.
El yıkamak ve yüzeyleri temizlemek hâlâ uygun alışkanlıklar, lakin maske takmak ve havalandırma epey daha kıymetli.
3. Meskenden çalışma devam edecek
Getty Images
Pandemi sırasında tüm dünyada milyonlarca kişi konuttan çalışmaya başladı.
Teknik olarak daha birkaç yıl öncesinde bu mümkün değildi, fakat Covid manzaralı toplantıların kolay olduğunu gösterdi.
Toplumsal medya devi Twitter, 2020’nin Mayıs ayında “Twitter çalışanları artık sonsuza kadar meskenden çalışabilir…geçen birkaç ay bunun mümkün olduğunu gösterdi” açıklamasını yaptı.
Facebook da bu yıl emsal bir açıklama yaptı.
Boston Consulting şirketinin 190 ülkede 200 binden çok kişi üzerinde yaptığı araştırma, çalışmalarının bir kısmını meskenden yapacağını düşünenlerin oranının yüzde 89 olduğunu gösterdi. Bu oran pandemi öncesine göre yüzde 31 daha fazla.
Düşük fiyatlı ve iş teminatı olmayan işlerde çalışanlar içinse esnek çalışma imkanı sonlu olabilir ve toplumdaki eşitsizliği daha da artırabilir.
4. Pandemi en epey toplumun zayıf bölümlerini vurdu
Reuters
Covid-19 dünyadaki eşitsizlikleri daha da besbelli hale getirdi.
İngiltere’de yapılan bir araştırma, ülkenin en fakir kesitinde koronavirüse yakalanma oranı yüzde 11,4 iken, yoksulluğun en az olduğu yerlerde bu oranın yüzde 7,8 olduğunu ortaya çıkardı.
Araştırmada, azınlıktaki etnik kümelerin pandemiden daha fazlaca etkilendiği görüldü.
Tıpkı durum ABD’de de görüldü.
Geliri yüksek ve orta seviyede olan ülkelerde nüfusun yaklaşık yüzde 70’inin aşıları tamamlanmış durumda. halbuki düşük gelirli ülkelerde bu oran yüzde 4’e düşüyor.
Omicron varyantına karşı korunmak için destek aşılar yapılırken, düşük gelirli ülkelerde aşılamanın yavaş olması büyük tehlike yaratıyor.
5. Covid-19 krizinin sona erip ermeyeceğinden artık pek emin değiliz
Getty Images
Sürü bağışıklığı pandeminin başlangıcında sık duyulan bir sözdü. Hastalığa yakalanarak yahut aşılanarak direnç kazananlar çoğalırsa virüsün büyük bir tehlike oluşturmayacağı fikrine dayanıyordu.
Bu artık sıkıntı görünüyor. Zira bağışıklık sistemi vakit içinde zayıflıyor. Destek aşılar bu yüzden yapılıyor.
Güney Afrika’daki Witwatersrand Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi’nin dekanı Profesör Shabir A Madhi, enfeksiyon yahut aşılanma akabinde sağlanan korunmanın yaklaşık altı ile dokuz ay içinde sürdüğünü belirtiyor.
Aşılar, hastalığın ağır seyretmesine karşı müdafaa sağlasa da, Covid’e yakalanma riskini büsbütün yok etmiyor.
BBC
Ayrıyeten virüsün fazlaca sayıda varyantı türedi. Bunların kimileri daha bulaşıcı ve aşılarla önlenmesi daha güç olabilir.
Mutasyonlar sürdükçe virüsle yaşamamız ve aşıları daima yeni varyantlara uyarlamamız gerekebileceği anlaşılıyor.
Bu senaryoda, aşılanma oranı yüksek ülkeler bir tıp olağanlığa dönebilecek ve Covid’e yakalananlar olsa da sıhhat sistemlerinin felce uğramayacağını bilecekler.
Fakat Omicron varyantının yayılması aşılarla güzel korunan ülkelerde bile tekrar toplumsal aralık kurallarına dönülmesine ve aşı desteği için halka davetler yapılmasına yol açtı.
Yeni Zelanda ve Hong Kong üzere Covid oranı düşük olan az sayıda ülke için bir diğer ikilem daha var.
Dünyanın geri kalanında Covid’in bitecek üzere görünmediğinden; ya sıkı karantina ve seyahat kısıtlamalarına devam edecekler ya da kapıları açıp daha fazla Covid girmesine müsaade verecekler.
Çin’in dünyaya yeni bir koronavirüs keşfettiğini duyurması üzerinden tam iki yıl geçti.
Bu açıklamanın yapıldığı 31 Aralık 2019’dan bu yana, çalışma formumuzdan, önümüzdeki tedavi imkanlarına kadar dünya inanılmaz bir süratle değişti.
İşte pandeminin başlangıcından bu yana öğrendiğimiz beş şey:
EPAPandemi öncesinde en süratli aşı dört yılda geliştirilmişti. Birinci Covid aşısının bulunması yalnızca 11 ay sürdü.
1. MRNA aşıları işe yarıyor ve epeyce çabuk yapılabiliyor
Araştırmacılar, neredeyse pandemi başlar başlamaz, Covid-19’a karşı aşı yapmak için kolları sıvadı.
İlaç şirketlerinden kimileri, daha evvel beşerler üzerinde kullanılmasına hiç müsaade verilmemiş bir teknolojiyle mRNA aşıları üretmeye karar verdi.
Aldıkları riskin karşılığını gördüler. Pfizer-BioNTech (ve ondan sonrasında Moderna), Covid-19 için, mRNA kullanan herkesten daha süratli bir aşı geliştirmekle kalmadı; bunu yaparken misal bir teknolojiyle bir dizi yeni tedavi yapılmasının da kapısını araladı.
Süreç, mRNA olarak isimlendirilen genetik koddan ufak bir modül alıp yağla kaplanmasıyla başlıyor. bu biçimdece hücreler tarafınca emilebiliyor ve antikor üretilmesini sağlayan bir dizi talimat fonksiyonunu görüyor.
Koronavirüs aşılarında mRNA, hücrelerimize Covid-19 virüsünün küçük bir kesimini üretmeyi öğretiyor.
Bu küçük modül ziyanlı değil. Bedenin bağışıklık sisteminin virüsü tanımasını sağlayarak, ileride koronavirüse yakalanırsanız çaba etmesini sağlıyor.
BBC
Lakin mRNA’nın kullanılabileceği alanlar Covid aşısı ile sonlu değil.
HIV ve Zika virüsü ile, grip üzere hastalıklara karşı aşı geliştirilmesine yardımcı olabileceği üzere, bedenin bağışıklık sistemini kanser hücrelerine saldırması için eğitmekte; kistik fibroz hastalarının hücrelerindeki eksik proteinlerin tamamlanmasında ya da multipl skleroz hastalarında bağışıklık sisteminin hudut sistemine saldırmasını durdurmakta kullanılması mümkün.
mRNA tedavileri ile ilgili çalışmalar yıllardır sürüyor, fakat Covid-19 aşıları ile birinci kere uygulamada işe yaradıkları anlaşıldı. Bu muvaffakiyet, milyonlarca kişinin ömrünü değiştirecek araştırmalara ışık tutabilir.
2. Covid-19 hava yoluyla birinci başta iddia ettiğimizden epeyce daha kolay yayılıyor
BBC
Dünya Sıhhat Örgütü, Covid-19 salgını başladıktan yaklaşık dört ay daha sonra ‘Covid-19 havadan bulaşmaz’ diye tweet atmış, kuruma bağlı uzmanlar da maske kullanmasının kaide olmadığı yolunda açıklamalar yapmışlardı.
Fakat bu biçimdedan bu yana öğrenilenler bunu değiştirdi. Dünya Sıhhat Örgütü artık, diğerlerinin yanında maske takmanın olağan hale gelmesi gerektiğini belirtiyor.
Bunun sebebi, Covid-19’un sadece öbürleri öksürdüğü ya da hapşırdığı vakit kısa müddet havada kalan büyük damlalardan ya da virüs bulaşmış bir yüzeyle temastan geçmediğini gösteren bulguların artması.
Dünya Sıhhat Örgütü artık virüsün sprey üzere havada daha uzun mühlet kalan fazlaca daha küçük parçacıklarla da bulaşabildiğini söylüyor.
Getty Images
Soluma yoluyla virüs kapmak
İngiliz Tıp Mecmuası ‘British Medical Journal’, yakın aradan soluma yoluyla virüs kapma mümkünlüğünün, havaya saçılan büyük damlalardan epey daha fazla olduğunu belirtirken, yüzeylerden virüs bulaşmasının da gorece düşük bir ihtimal olduğunu yazdı.
Araştırmalarda 2 metreden daha uzaktayken ya da bir Covid hastasının birkaç dakika ya da birkaç saat evvel bulunduğu yerdeki havadan virüs bulaşan olaylara rastlandı.
Amerikalı tanınmış moleküler biyoloji ve bağışıklık profesörü Paula Cannon, birden fazla vakit virüsün âlâ havalandırılmayan kapalı yerlerde maske takmayanların konuşması, müzik söylemesi, hatta yalnızca nefes almasıyla havadan bulaştığını belirtiyor ve kapalı restoran ve barların bu niçinle fazlaca tehlikeli olduğunu söylüyor.
El yıkamak ve yüzeyleri temizlemek hâlâ uygun alışkanlıklar, lakin maske takmak ve havalandırma epey daha kıymetli.
3. Meskenden çalışma devam edecek
Getty Images
Pandemi sırasında tüm dünyada milyonlarca kişi konuttan çalışmaya başladı.
Teknik olarak daha birkaç yıl öncesinde bu mümkün değildi, fakat Covid manzaralı toplantıların kolay olduğunu gösterdi.
Toplumsal medya devi Twitter, 2020’nin Mayıs ayında “Twitter çalışanları artık sonsuza kadar meskenden çalışabilir…geçen birkaç ay bunun mümkün olduğunu gösterdi” açıklamasını yaptı.
Facebook da bu yıl emsal bir açıklama yaptı.
Boston Consulting şirketinin 190 ülkede 200 binden çok kişi üzerinde yaptığı araştırma, çalışmalarının bir kısmını meskenden yapacağını düşünenlerin oranının yüzde 89 olduğunu gösterdi. Bu oran pandemi öncesine göre yüzde 31 daha fazla.
Düşük fiyatlı ve iş teminatı olmayan işlerde çalışanlar içinse esnek çalışma imkanı sonlu olabilir ve toplumdaki eşitsizliği daha da artırabilir.
4. Pandemi en epey toplumun zayıf bölümlerini vurdu
Reuters
Covid-19 dünyadaki eşitsizlikleri daha da besbelli hale getirdi.
İngiltere’de yapılan bir araştırma, ülkenin en fakir kesitinde koronavirüse yakalanma oranı yüzde 11,4 iken, yoksulluğun en az olduğu yerlerde bu oranın yüzde 7,8 olduğunu ortaya çıkardı.
Araştırmada, azınlıktaki etnik kümelerin pandemiden daha fazlaca etkilendiği görüldü.
Tıpkı durum ABD’de de görüldü.
Geliri yüksek ve orta seviyede olan ülkelerde nüfusun yaklaşık yüzde 70’inin aşıları tamamlanmış durumda. halbuki düşük gelirli ülkelerde bu oran yüzde 4’e düşüyor.
Omicron varyantına karşı korunmak için destek aşılar yapılırken, düşük gelirli ülkelerde aşılamanın yavaş olması büyük tehlike yaratıyor.
5. Covid-19 krizinin sona erip ermeyeceğinden artık pek emin değiliz
Getty Images
Sürü bağışıklığı pandeminin başlangıcında sık duyulan bir sözdü. Hastalığa yakalanarak yahut aşılanarak direnç kazananlar çoğalırsa virüsün büyük bir tehlike oluşturmayacağı fikrine dayanıyordu.
Bu artık sıkıntı görünüyor. Zira bağışıklık sistemi vakit içinde zayıflıyor. Destek aşılar bu yüzden yapılıyor.
Güney Afrika’daki Witwatersrand Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi’nin dekanı Profesör Shabir A Madhi, enfeksiyon yahut aşılanma akabinde sağlanan korunmanın yaklaşık altı ile dokuz ay içinde sürdüğünü belirtiyor.
Aşılar, hastalığın ağır seyretmesine karşı müdafaa sağlasa da, Covid’e yakalanma riskini büsbütün yok etmiyor.
BBC
Ayrıyeten virüsün fazlaca sayıda varyantı türedi. Bunların kimileri daha bulaşıcı ve aşılarla önlenmesi daha güç olabilir.
Mutasyonlar sürdükçe virüsle yaşamamız ve aşıları daima yeni varyantlara uyarlamamız gerekebileceği anlaşılıyor.
Bu senaryoda, aşılanma oranı yüksek ülkeler bir tıp olağanlığa dönebilecek ve Covid’e yakalananlar olsa da sıhhat sistemlerinin felce uğramayacağını bilecekler.
Fakat Omicron varyantının yayılması aşılarla güzel korunan ülkelerde bile tekrar toplumsal aralık kurallarına dönülmesine ve aşı desteği için halka davetler yapılmasına yol açtı.
Yeni Zelanda ve Hong Kong üzere Covid oranı düşük olan az sayıda ülke için bir diğer ikilem daha var.
Dünyanın geri kalanında Covid’in bitecek üzere görünmediğinden; ya sıkı karantina ve seyahat kısıtlamalarına devam edecekler ya da kapıları açıp daha fazla Covid girmesine müsaade verecekler.