Morgoth
New member
“Commisarrio Montalbano sono”! Kısa uzunluklu, kelden bir adam kapınızı çalıp kendini bu biçimde tanıtıyorsa hayali Vigata şehrindesiniz demektir ve işinin ehli o polise prestij ediniz lütfen! şüphesiz “Dedektif Montalbano”dan kelam ediyorum. 99’dan beri her sene ortalama iki kısım çekilen uzun soluklu İtalyan polisiyesinden… Agrigento (Sicilya) doğumlu Andrea Camilleri tarafınca kaleme alınan Montalbano serisi ünlü oyuncu Luca Zingaretti’nin etkileyici performansıyla Sicilya Adası’nın siyasi iklimini ve tabiatını birleştirmekte…
TATLI BİR KASABADA BİTMEK BİLMEYEN MESAİ
Dedektifi tanıtmaya geçmeden şunu bilhassa belirtmek gerekiyor. Salvo Montalbano naif bir dedektif. çok zeki fakat zekâsını seyircinin gözüne gözüne sokan cinsten değil. çok duygusal lakin o denli büyük büyük oynamıyor. Âlâ bir organizatör, yeri geldiğinde manipülatör lakin daha değerlisi vicdan sahibi. Hatalılara karşı her türlü dalavereye başvururken şüphelendiği vatandaşlara hadiseyi çözene dek incitici bir şekille yaklaşmıyor.
Bu girişin peşi sıra ayrıntılardan kelam edebiliriz. Lokal karakolun amiri pozisyonundaki Salvo, üstte emniyet müdürü ve yargıca bağlı. Olay yeri incelemeci Jacomuzzi (Giovanni Guardiano) ve isimli tabip Pasquano (Marcello Perracchio) her kısım bilgisine hatta “ilgisine” başvurduğu ortaklarından. Salvo ayrıyeten külfetli bir bölgede nazaranv yaptığından dolayı vakit zaman Carabinieri, Anti Mafya ve Anti Terör üniteleriyle iş birliğine gidiyor. Sicilya, mafyanın beşiği olmasının yanı sıra Afrika irtibatlı silah kaçakçılığına müsait bir ada olduğundan çetrefil cürümler için de doğal bir barınak…
Montalbano’nun karakolda iki yardımcısı var: Giuseppe Fazio ve Mimi Augello. Fazio (Peppino Mazzotta) işkolik bir adam, her deliğe girip çıkıyor, bilgi topluyor. Salvo’nun sağ kolu desek yeridir. Augello (Cesare Bocci) ise bayan düşkünü… Rütbesi Salvo’ya yakın bulunmasına rağmen temel mesaisini hiç bir vakit işine harcamadığından ne yükselmiş ne bulunduğu konumda ciddiye alınmış. Şayet Salvo’nun başına bela açmıyorsa kısımlardaki vazifesi birilerini baştan çıkarmak veyahut hadiseler hakkında fikrini sunmak. Alışılmış özel hayatına da değinmeliyiz. Augello, Beba (Beatrice- Carmela Gentile) ile evli, çocukları oluyor hatta ismi da Salvo ama uygar hali onu durdurmaya yetmiyor elbet. Adam çapkın! Karakolda çabucak her kısım gördüğümüz, olay yerine birinci ulaşanlar içinde Galluzzo üzere fevri polisler de var lakin Catarella’yı (Angelo Russo) vurgulamalıyız. Anlatıya başka bir tat katıyor Catarella… hiç bir ismi yanlışsız anlamayan, komiserin odasına kapıyı çarpmadan giremeyen bu sıcakkanlı polis, erişkin vücudunda sıkışıp kalmış bir çocuk adeta! Onu küstürmek de sevindirmek de pek kolay. Tüm bu sakarlığına rağmen geneli teknoloji özürlü karakol çalışanının tersine bilgisayar işlerinden o anlıyor, birfazlaca hikayede verileri tarayıp rapor verdiğini görüyoruz.
MESKENE İŞ GETİREN DEDEKTİF
Serinin çabucak her sinemasında dedektifi yatağında uyanırken görüyoruz ve kısım hikayesi genelde bu sahneyle açılıyor. Telefon çalıyor, arayan Catarella oluyor, kendine has üslubuyla bir soygunu yahut cinayeti, asayişi bozan her her neyse haber veriyor. Mimi ve Fazio’nun olay yerinde olup olmadığını bildiriyor ve Montalbano’ya sıcak yatağından kalkıp yollara düşmek kalıyor. Mesleğin iş-ev tanımayan tabiatının ötesinde özel hayata tesiri saydığım sahneyle hudutlu değil elbette. Montalbano sorguya çektiği bayanların ilgisine mazhar oluyor her daim. Şeytan tüyü dedikleri… Şüpheliler yahut araştırmanın tam merkezinde duran bu bayanlar dedektifle türlü niyetler üzerinden bağ kurmak istiyor. Kimi soruşturmanın seyrini değiştirmeye çalışırken kimi dedektifin karizmasından etkileniyor. Dedektif ise bu ayartma gayretlerine bir nebze karşı koyabiliyor. Karşı tarafın amacını sezdiği takdirde gardını alıyor. İş hayatının hoş bayanları sorgulama imkânı tanıması uzaktan bağlantı yürüten Montalbano için bir dezavantaj sayılır. Dedektifin sevgilisi Livia, Kuzey İtalya’da yaşıyor. Her kısım değilse de birkaç kısımda bir görüşüp hasret gideriyor ve eski hayatlarına dönüyorlar. Buna rağmen Livia ile ortalarında elbet bir evlilik tansiyonu mevcut. Münasebetlerinin birinci senelerında annesini yitirmiş bir göçmen çocuğu evlat edinip bu yola girmeyi düşünmüş fakat vazgeçmişler. Livia haricinde dedektifin hayatında nizamlı irtibat kurduğu tek bir bayan ise Ingrid. Ingrid (Isabell Sollman) tuhaf linklere sahip, ummadık taşın altından çıkıp soruşturmaya yardım ediyor. Montalbano’nun vakit zaman Livia’dan da akıl aldığını söyleyelim. Hal bu biçimde olunca yani dedektifimiz aslında son derece utangaç ve kendine dönük bir hayat sürmekten yana olunca kur yapan bayanlarla irade savaşına girişiyor güya.
tıpkı vakitte konutun ve özel ömrün, biraz da hikayelerin geçtiği coğrafya ötürüsıyla profesyonel hayatın ayrılmaz kesimi haline geldiğini belirtmek lazım. Sicilya Adası takdir edersiniz ki iklimi itibariyle iş hayatını pek zorlayan şartlar dayatıyor. Akdeniz ve Güney Amerika kentlerindeki siesta geleneğini göz önüne alırsak iş yapmanın kuvvetliklerine dair iddia yürütebiliriz. aslına bakarsan dedektifi her kısım yaz kış demeden en az bir tıp yüzerken izliyoruz. Montalbano’nun konutu de deniz kıyısında, Marinella isimli bir kıyıda… Kulaç atıyor, kıyıya çıkıp kurulanıyor ve verandasına geçerek espressosunu yudumluyor! Ne keyif ama! Öte yandan öğlen yemeklerini birçok defa yalnız yemiyor. Ya iş arkadaşları ya yürüttüğü soruşturmanın tanığıyla bir ortaya gelip bir daha iş konuşuyor. Buradaki konuta iş getirme kültürü Montalbano’nun zevkleri olmadığına yorulmasın. Doğrusu Montalbano mümkün mertebe işten kaytarmaya çalışan bir dedektif! Olay çözerek tatmin olmuyor. çok titiz ve fedakâr lakin tüm hayatını işine vakfetmemiş.
SİYASET-MAFYA-KİLİSE EKSENİNDE
Olaylar her ne kadar Montelusa ve Vigata üzere hayali yerleşimlerde geçse bile Sicilya’nın sıcağı ve mafyatik bağları kâbus olup çöküyor kahramanlarımızın üstüne. şüphesiz dizide kurgusal kentlerin yanı sıra sık sık Monreale komününün ve Sicilya başşehri Palermo’nun da ismini duyuyoruz. Olaylar büyüdükçe Palermo hatta Roma devreye girebiliyor.
Bu noktada mafya sorununa Güney İtalya üzerinden değinmek isabet olacak. Mafyanın (modern manada mafya tipi örgütlenmenin) Sicilya topraklarında doğup dünyaya yayıldığı ve ABD’de “İtalyan mafyası” özelinde geniş bir hata şebekesinin temelini attığı bilinen bir gerçek fakat İtalya özeline baktığımızda gorece fakir, geleneklerine bağlı ve muhafazakâr kentlerde, diğer bir deyişle Güney bölgelere kök saldığını görüyoruz. Sicilya’da Cosa Nostra, İtalya haritasının benzetildiği o meşhur çizmenin tam tabanında bulunan Calabria bölgesindeyse ‘Ndrangheta karar sürüyor. bir daha az üstte, Campania’da Comorra (Gomorra) dünyaca ünlü yapmış mafya yapılarından, sinemalara, dizilere husus olmuş. Mafya, Güney İtalya’da toplumsal bir gerçekliğe dönüşmüş; o denli ki kuralları ve aile terbiyesiyle nam salan bu işleyiş için “kurumsallaşma” sözünü yakıştırabiliriz. Örneğin dizide çoğunlukla “koruma parası” ismi altında bir mafya hizmetini işitiyoruz. Haraç toplamanın, kendinden muhafaza’nın şık ismi bu… İşin tuhafı hiç bir devlet yetkilisi yadırgamıyor bu hizmeti, dahası (işletmenin büyüklüğüne nazaran biçilen) bedeli ödemeyenlere dönük akınlar da çok olağan karşılanıyor. Kentte her suç-iş kolu bir aileye ayrılmış. Sinagra ve Cuffaro Aileleri öne çıkıyor. Montalbano’nun Sinagralar’ın şefiyle münasebeti var. olağan olarak çıkar emelli bir münasebet değil, olaylar vesilesiyle hani biraz da mecburiyetten kurulmuş lakin her devlet yetkilisi dedektife benzeri biçimde yalnızca “işi gereği” yürütmüyor bağlantısını.
Siyasetçiler, yargıç ve savcılar, yönetimciler hatta medya yöneticileri… Yükselmek, kollanmak daha fazlaca kazanmak isteyen herkes mafyayla iş tutuyor. Hepsinin ardında bir aile var, hepsi bir aileye üye olmanın peşinde… Tüm bu kurumsallaşma hali kentte meydana gelen isimli olayların bir tarafıyla mafyaya değip dolaşmasına yol açıyor. Dolandırıcılık, hırsızlık, kundaklama, şantaj, silahlı atak… Mafya kimi vakit fail, kimi vakit azmettirici, kimi vakit de göz yuman, izleri kaybeden konumunda… Kimi olaylarda Montalbano’nun elini mafya bağlamıyor, kilise ve bağnazlık çıkıyor karşısına dedektifin. Yöre halkı üzerinde çarpıcı bir tesir kuran Kiliseye bağlı yapılar suça karışabiliyor. Organize cürümler haricinde kalan en bariz hata motifiyse kıskançlık ve tutku… Biroldukca olayda kıskançlık, tutku yahut cinsel hücum çıkıyor karşımıza. Sicilya’da herkes tutkulu, sevdi mi vefatına seviyor!
MONTALBANO’YU MONTALBANO YAPAN
Üstte değinmeye çalıştım. Montalbano çok sade bir dedektif, idealize edilmemiş veyahut karikatürize kalmamış. Vicdanlı karakterini saymazsak kendini topluma adadığı istikametinde bir ize rastlayamıyoruz. Mafya karşısında geri durmaması ve “temiz ülke”den bahsetmesi vicdanına, iş ahlakına işaret ediyor. Öteki yandan alandaki başarısına şapka çıkarmamak güç! Birden fazla kere iş arkadaşlarına dahi haber vermeden kanıt peşine düşen dedektif hiç bir hadiseyi yarım bırakmıyor. İnatçı ve sebatkâr bir çizgide takip ediyor soruşturmaları, analitik çalışıp tahlilini kesinlikle sunuyor. Bu muvaffakiyetini olaylara farklı bir açıdan bakmasına ve pratik düşünmesine borçlu… Montalbano’yu Montalbano yapan en önemli öge ise insani taraflarıyla öne çıkması. Takımdan başka çalışmayı yeğlese dahi başa buyruk bir anlayışı yok, kendini çevresel faktörlerden soyutlamıyor. Son derece insani yansılar veriyor. Şaşırdığında “ha” diyor, karşısındakini dinlerken sabırsızlığını tüm sözüne yansıtıyor. Sonlandığında Catarella’yı azarlıyor. Öte yandan ismini duyurmuş değerli kurgusal dedektifler üzere o denli saplantılı bir hayat sürmüyor. Tek takıntısı yemek yerken konuşmamak!
Dedektifin bayanlar karşısındaki ikircikli tavrına da değinebiliriz. Komiser olayla birinci dereceden bağlantılı bayanların flört teşebbüslerini kesin bir lisanla reddetmiyor ki bu uygunsuz tutum insani bakımdan değerlendirildiğinde gerçekçi bir hava katıyor anlatıya. Kuşkusuz karşısına her vakit genç ve hoş bayanların çıkması “tatlı bir tesadüf” lakin Montalbano’nun kendine hâkim olamayışı karakterinin gerçekçi ve derinlikli çizilmesinin bir kararı…
Montalbano’ya mahsus davranışları sıralarken muzip karakterinden kelam etmemek olmaz. Muzipliğine birfazlaca jest ve mimiğinde rastlıyoruz lakin özellikle düşlerine bakmak gerekiyor. Birkaç kısımda bir kesinlikle hayal goren dedektifimiz işi gereği sık sık mevt ve tabutlarla uğraşıyor. Hele bir düşünde kendi cenaze merasimini seyrediyor. Karakola giden dedektif bir iş hakkında bilgi almak istediğinde bunun mümkün olamayacağını zira öldüğünü öğreniyor. Devamı da çok değişik. Tabut odasında masasına yerleştirilmiş polisler merasim duruşunda. Telefon açtığı sevgilisi Livia ise cenazeye gelemeyeceğini söyleyip öteki bir erkekle hayatının geri kalanını yaşayacağını ima ediyor. Bu muzip biraz da buruk halin gerisinde dedektifin özgüveni ve aldatılma çekincesinin yattığı açık.
MİMARİ, KÜLTÜREL DOKU, VARLIKLI YAN KARAKTERLER
“Montalbano’yu Montalbano yapan” esas ögelerden bahsettik, biraz da dizinin “çekici” istikametlerine eğilelim. Şeytan tüylü dedektifimizin televizyondaki uzun seyahati Netflix platformuna taşınırken (Türkiye’de Mart 2020’de yayın kataloğuna eklendi) izleyicide karşılığını hiç yitirmediğini görüyoruz. Bu devamlılıkta aslan hissesini “old school” bir iş bulunmasına vermeliyiz. Günümüzde sivri dedektif kıssaları yerine “toplumun her zerresine erişmiş suç” bahisli anlatılar yeğleniyor. Montalbano ise otantik bir karakol hikayesi… Karakol fonksiyonel bir noktada, kasabaya ve bölgenin kültürel dokusuna bağlanıyor. Bir çeşit lokomotif, seyircinin bindiği treni kentin çeşitli yerlerinde dolaştırarak bir zenginlik sunuyor. Aslında Montalbano’nun da birden fazla vakit geri çekildiğini ve olayların geçtiği atmosferin başrole yükseldiğini söyleyebiliriz. Süper taş mimari, yerleşimdeki kot farkından dolayı uçsuz bucaksız merdivenler, daracık sokaklara rağmen geniş meydanlar ve elbette sadece salonuyla metropolde bir konutun tüm oturum alanını geride bırakan müstakil meskenler. Bu daireler yöre halkının yaşama ne kadar kıymet verdiğini, zevkine düşkün olduğunu da ortaya koyuyor. Yüksek tavanlar, şaşalı kapı ve duvarlar, ince personellik. Orta üst sınıfın geniş meskenleri haricinde fakir konutlarda de kendine has tatlı bir bakımsızlık var. Bir ileti niteliğinde: “Biz burada fakir da varlıklı de olsak sizden düzgün yaşıyoruz” bildirisi…
Kent mimarisinin yanı sıra kültürel öğelere denizle kurulan bağda ve mutfakta tanıklık ediyoruz. Deniz yöre halkının vazgeçilmezi… Bunu yaz kış kendini denize atan dedektiften de çıkarabiliyoruz. bir daha deniz eseri yüklü bir beslenme kelam konusu. Deniz mamüllerini makarna, pizza ve öteki hamur işleri izliyor. Özellikle patlıcan yemeği Caponata ve Montalbano’nun huysuz tabibi kandırıp ağzından laf almak için rüşvet verdiği Cannoli tatlısı dikkat çekmekte.
Öbür yandan yörenin sevinçli ve asabi yaşlıları komiseri başka bir şamatayla karşılıyorlar. Kimi Monarşi yanlısı olduğunu söylüyor kimi karşısında polis görür görmez sonlanıyor. Hırlı mı hırsız mı kestiremeyip tüfeğine davranan bile var. Montalbano tüm bu ögeler aracılığıyla seyirciyi Sicilya’da bir cinse çıkarırken kültürel dokuya ve toplumsal yaşama dair detayları es geçmeyerek ana karakter ve yerleri da güçlendiriyor.
* *
Montalbano lisana kolay yirmi iki yıldır yeni maceralarla yayınlanmakta. Lisanımıza Terrakotta Köpek, Suyun Biçimi, Yemek Hırsızı, Tindari Gezisi üzere birkaç örnek haricinde çevrilmemiş Camilleri’nin polisiye hikayelerinden uyarlanan bu kısımlarda dedektifimiz vakte da meydan okuyor. Hiç değiştirmediği Fiat Tipo’su, atletik bedeni ve olayları çözme azmiyle Salvo Montalbano kapıları çalıp kendini ve Sicilya’nın kültürel zenginliğini tanıtmayı sürdürüyor.
TATLI BİR KASABADA BİTMEK BİLMEYEN MESAİ
Dedektifi tanıtmaya geçmeden şunu bilhassa belirtmek gerekiyor. Salvo Montalbano naif bir dedektif. çok zeki fakat zekâsını seyircinin gözüne gözüne sokan cinsten değil. çok duygusal lakin o denli büyük büyük oynamıyor. Âlâ bir organizatör, yeri geldiğinde manipülatör lakin daha değerlisi vicdan sahibi. Hatalılara karşı her türlü dalavereye başvururken şüphelendiği vatandaşlara hadiseyi çözene dek incitici bir şekille yaklaşmıyor.
Bu girişin peşi sıra ayrıntılardan kelam edebiliriz. Lokal karakolun amiri pozisyonundaki Salvo, üstte emniyet müdürü ve yargıca bağlı. Olay yeri incelemeci Jacomuzzi (Giovanni Guardiano) ve isimli tabip Pasquano (Marcello Perracchio) her kısım bilgisine hatta “ilgisine” başvurduğu ortaklarından. Salvo ayrıyeten külfetli bir bölgede nazaranv yaptığından dolayı vakit zaman Carabinieri, Anti Mafya ve Anti Terör üniteleriyle iş birliğine gidiyor. Sicilya, mafyanın beşiği olmasının yanı sıra Afrika irtibatlı silah kaçakçılığına müsait bir ada olduğundan çetrefil cürümler için de doğal bir barınak…
Montalbano’nun karakolda iki yardımcısı var: Giuseppe Fazio ve Mimi Augello. Fazio (Peppino Mazzotta) işkolik bir adam, her deliğe girip çıkıyor, bilgi topluyor. Salvo’nun sağ kolu desek yeridir. Augello (Cesare Bocci) ise bayan düşkünü… Rütbesi Salvo’ya yakın bulunmasına rağmen temel mesaisini hiç bir vakit işine harcamadığından ne yükselmiş ne bulunduğu konumda ciddiye alınmış. Şayet Salvo’nun başına bela açmıyorsa kısımlardaki vazifesi birilerini baştan çıkarmak veyahut hadiseler hakkında fikrini sunmak. Alışılmış özel hayatına da değinmeliyiz. Augello, Beba (Beatrice- Carmela Gentile) ile evli, çocukları oluyor hatta ismi da Salvo ama uygar hali onu durdurmaya yetmiyor elbet. Adam çapkın! Karakolda çabucak her kısım gördüğümüz, olay yerine birinci ulaşanlar içinde Galluzzo üzere fevri polisler de var lakin Catarella’yı (Angelo Russo) vurgulamalıyız. Anlatıya başka bir tat katıyor Catarella… hiç bir ismi yanlışsız anlamayan, komiserin odasına kapıyı çarpmadan giremeyen bu sıcakkanlı polis, erişkin vücudunda sıkışıp kalmış bir çocuk adeta! Onu küstürmek de sevindirmek de pek kolay. Tüm bu sakarlığına rağmen geneli teknoloji özürlü karakol çalışanının tersine bilgisayar işlerinden o anlıyor, birfazlaca hikayede verileri tarayıp rapor verdiğini görüyoruz.
MESKENE İŞ GETİREN DEDEKTİF
Serinin çabucak her sinemasında dedektifi yatağında uyanırken görüyoruz ve kısım hikayesi genelde bu sahneyle açılıyor. Telefon çalıyor, arayan Catarella oluyor, kendine has üslubuyla bir soygunu yahut cinayeti, asayişi bozan her her neyse haber veriyor. Mimi ve Fazio’nun olay yerinde olup olmadığını bildiriyor ve Montalbano’ya sıcak yatağından kalkıp yollara düşmek kalıyor. Mesleğin iş-ev tanımayan tabiatının ötesinde özel hayata tesiri saydığım sahneyle hudutlu değil elbette. Montalbano sorguya çektiği bayanların ilgisine mazhar oluyor her daim. Şeytan tüyü dedikleri… Şüpheliler yahut araştırmanın tam merkezinde duran bu bayanlar dedektifle türlü niyetler üzerinden bağ kurmak istiyor. Kimi soruşturmanın seyrini değiştirmeye çalışırken kimi dedektifin karizmasından etkileniyor. Dedektif ise bu ayartma gayretlerine bir nebze karşı koyabiliyor. Karşı tarafın amacını sezdiği takdirde gardını alıyor. İş hayatının hoş bayanları sorgulama imkânı tanıması uzaktan bağlantı yürüten Montalbano için bir dezavantaj sayılır. Dedektifin sevgilisi Livia, Kuzey İtalya’da yaşıyor. Her kısım değilse de birkaç kısımda bir görüşüp hasret gideriyor ve eski hayatlarına dönüyorlar. Buna rağmen Livia ile ortalarında elbet bir evlilik tansiyonu mevcut. Münasebetlerinin birinci senelerında annesini yitirmiş bir göçmen çocuğu evlat edinip bu yola girmeyi düşünmüş fakat vazgeçmişler. Livia haricinde dedektifin hayatında nizamlı irtibat kurduğu tek bir bayan ise Ingrid. Ingrid (Isabell Sollman) tuhaf linklere sahip, ummadık taşın altından çıkıp soruşturmaya yardım ediyor. Montalbano’nun vakit zaman Livia’dan da akıl aldığını söyleyelim. Hal bu biçimde olunca yani dedektifimiz aslında son derece utangaç ve kendine dönük bir hayat sürmekten yana olunca kur yapan bayanlarla irade savaşına girişiyor güya.
tıpkı vakitte konutun ve özel ömrün, biraz da hikayelerin geçtiği coğrafya ötürüsıyla profesyonel hayatın ayrılmaz kesimi haline geldiğini belirtmek lazım. Sicilya Adası takdir edersiniz ki iklimi itibariyle iş hayatını pek zorlayan şartlar dayatıyor. Akdeniz ve Güney Amerika kentlerindeki siesta geleneğini göz önüne alırsak iş yapmanın kuvvetliklerine dair iddia yürütebiliriz. aslına bakarsan dedektifi her kısım yaz kış demeden en az bir tıp yüzerken izliyoruz. Montalbano’nun konutu de deniz kıyısında, Marinella isimli bir kıyıda… Kulaç atıyor, kıyıya çıkıp kurulanıyor ve verandasına geçerek espressosunu yudumluyor! Ne keyif ama! Öte yandan öğlen yemeklerini birçok defa yalnız yemiyor. Ya iş arkadaşları ya yürüttüğü soruşturmanın tanığıyla bir ortaya gelip bir daha iş konuşuyor. Buradaki konuta iş getirme kültürü Montalbano’nun zevkleri olmadığına yorulmasın. Doğrusu Montalbano mümkün mertebe işten kaytarmaya çalışan bir dedektif! Olay çözerek tatmin olmuyor. çok titiz ve fedakâr lakin tüm hayatını işine vakfetmemiş.
SİYASET-MAFYA-KİLİSE EKSENİNDE
Olaylar her ne kadar Montelusa ve Vigata üzere hayali yerleşimlerde geçse bile Sicilya’nın sıcağı ve mafyatik bağları kâbus olup çöküyor kahramanlarımızın üstüne. şüphesiz dizide kurgusal kentlerin yanı sıra sık sık Monreale komününün ve Sicilya başşehri Palermo’nun da ismini duyuyoruz. Olaylar büyüdükçe Palermo hatta Roma devreye girebiliyor.
Bu noktada mafya sorununa Güney İtalya üzerinden değinmek isabet olacak. Mafyanın (modern manada mafya tipi örgütlenmenin) Sicilya topraklarında doğup dünyaya yayıldığı ve ABD’de “İtalyan mafyası” özelinde geniş bir hata şebekesinin temelini attığı bilinen bir gerçek fakat İtalya özeline baktığımızda gorece fakir, geleneklerine bağlı ve muhafazakâr kentlerde, diğer bir deyişle Güney bölgelere kök saldığını görüyoruz. Sicilya’da Cosa Nostra, İtalya haritasının benzetildiği o meşhur çizmenin tam tabanında bulunan Calabria bölgesindeyse ‘Ndrangheta karar sürüyor. bir daha az üstte, Campania’da Comorra (Gomorra) dünyaca ünlü yapmış mafya yapılarından, sinemalara, dizilere husus olmuş. Mafya, Güney İtalya’da toplumsal bir gerçekliğe dönüşmüş; o denli ki kuralları ve aile terbiyesiyle nam salan bu işleyiş için “kurumsallaşma” sözünü yakıştırabiliriz. Örneğin dizide çoğunlukla “koruma parası” ismi altında bir mafya hizmetini işitiyoruz. Haraç toplamanın, kendinden muhafaza’nın şık ismi bu… İşin tuhafı hiç bir devlet yetkilisi yadırgamıyor bu hizmeti, dahası (işletmenin büyüklüğüne nazaran biçilen) bedeli ödemeyenlere dönük akınlar da çok olağan karşılanıyor. Kentte her suç-iş kolu bir aileye ayrılmış. Sinagra ve Cuffaro Aileleri öne çıkıyor. Montalbano’nun Sinagralar’ın şefiyle münasebeti var. olağan olarak çıkar emelli bir münasebet değil, olaylar vesilesiyle hani biraz da mecburiyetten kurulmuş lakin her devlet yetkilisi dedektife benzeri biçimde yalnızca “işi gereği” yürütmüyor bağlantısını.
Siyasetçiler, yargıç ve savcılar, yönetimciler hatta medya yöneticileri… Yükselmek, kollanmak daha fazlaca kazanmak isteyen herkes mafyayla iş tutuyor. Hepsinin ardında bir aile var, hepsi bir aileye üye olmanın peşinde… Tüm bu kurumsallaşma hali kentte meydana gelen isimli olayların bir tarafıyla mafyaya değip dolaşmasına yol açıyor. Dolandırıcılık, hırsızlık, kundaklama, şantaj, silahlı atak… Mafya kimi vakit fail, kimi vakit azmettirici, kimi vakit de göz yuman, izleri kaybeden konumunda… Kimi olaylarda Montalbano’nun elini mafya bağlamıyor, kilise ve bağnazlık çıkıyor karşısına dedektifin. Yöre halkı üzerinde çarpıcı bir tesir kuran Kiliseye bağlı yapılar suça karışabiliyor. Organize cürümler haricinde kalan en bariz hata motifiyse kıskançlık ve tutku… Biroldukca olayda kıskançlık, tutku yahut cinsel hücum çıkıyor karşımıza. Sicilya’da herkes tutkulu, sevdi mi vefatına seviyor!
MONTALBANO’YU MONTALBANO YAPAN
Üstte değinmeye çalıştım. Montalbano çok sade bir dedektif, idealize edilmemiş veyahut karikatürize kalmamış. Vicdanlı karakterini saymazsak kendini topluma adadığı istikametinde bir ize rastlayamıyoruz. Mafya karşısında geri durmaması ve “temiz ülke”den bahsetmesi vicdanına, iş ahlakına işaret ediyor. Öteki yandan alandaki başarısına şapka çıkarmamak güç! Birden fazla kere iş arkadaşlarına dahi haber vermeden kanıt peşine düşen dedektif hiç bir hadiseyi yarım bırakmıyor. İnatçı ve sebatkâr bir çizgide takip ediyor soruşturmaları, analitik çalışıp tahlilini kesinlikle sunuyor. Bu muvaffakiyetini olaylara farklı bir açıdan bakmasına ve pratik düşünmesine borçlu… Montalbano’yu Montalbano yapan en önemli öge ise insani taraflarıyla öne çıkması. Takımdan başka çalışmayı yeğlese dahi başa buyruk bir anlayışı yok, kendini çevresel faktörlerden soyutlamıyor. Son derece insani yansılar veriyor. Şaşırdığında “ha” diyor, karşısındakini dinlerken sabırsızlığını tüm sözüne yansıtıyor. Sonlandığında Catarella’yı azarlıyor. Öte yandan ismini duyurmuş değerli kurgusal dedektifler üzere o denli saplantılı bir hayat sürmüyor. Tek takıntısı yemek yerken konuşmamak!
Dedektifin bayanlar karşısındaki ikircikli tavrına da değinebiliriz. Komiser olayla birinci dereceden bağlantılı bayanların flört teşebbüslerini kesin bir lisanla reddetmiyor ki bu uygunsuz tutum insani bakımdan değerlendirildiğinde gerçekçi bir hava katıyor anlatıya. Kuşkusuz karşısına her vakit genç ve hoş bayanların çıkması “tatlı bir tesadüf” lakin Montalbano’nun kendine hâkim olamayışı karakterinin gerçekçi ve derinlikli çizilmesinin bir kararı…
Montalbano’ya mahsus davranışları sıralarken muzip karakterinden kelam etmemek olmaz. Muzipliğine birfazlaca jest ve mimiğinde rastlıyoruz lakin özellikle düşlerine bakmak gerekiyor. Birkaç kısımda bir kesinlikle hayal goren dedektifimiz işi gereği sık sık mevt ve tabutlarla uğraşıyor. Hele bir düşünde kendi cenaze merasimini seyrediyor. Karakola giden dedektif bir iş hakkında bilgi almak istediğinde bunun mümkün olamayacağını zira öldüğünü öğreniyor. Devamı da çok değişik. Tabut odasında masasına yerleştirilmiş polisler merasim duruşunda. Telefon açtığı sevgilisi Livia ise cenazeye gelemeyeceğini söyleyip öteki bir erkekle hayatının geri kalanını yaşayacağını ima ediyor. Bu muzip biraz da buruk halin gerisinde dedektifin özgüveni ve aldatılma çekincesinin yattığı açık.
MİMARİ, KÜLTÜREL DOKU, VARLIKLI YAN KARAKTERLER
“Montalbano’yu Montalbano yapan” esas ögelerden bahsettik, biraz da dizinin “çekici” istikametlerine eğilelim. Şeytan tüylü dedektifimizin televizyondaki uzun seyahati Netflix platformuna taşınırken (Türkiye’de Mart 2020’de yayın kataloğuna eklendi) izleyicide karşılığını hiç yitirmediğini görüyoruz. Bu devamlılıkta aslan hissesini “old school” bir iş bulunmasına vermeliyiz. Günümüzde sivri dedektif kıssaları yerine “toplumun her zerresine erişmiş suç” bahisli anlatılar yeğleniyor. Montalbano ise otantik bir karakol hikayesi… Karakol fonksiyonel bir noktada, kasabaya ve bölgenin kültürel dokusuna bağlanıyor. Bir çeşit lokomotif, seyircinin bindiği treni kentin çeşitli yerlerinde dolaştırarak bir zenginlik sunuyor. Aslında Montalbano’nun da birden fazla vakit geri çekildiğini ve olayların geçtiği atmosferin başrole yükseldiğini söyleyebiliriz. Süper taş mimari, yerleşimdeki kot farkından dolayı uçsuz bucaksız merdivenler, daracık sokaklara rağmen geniş meydanlar ve elbette sadece salonuyla metropolde bir konutun tüm oturum alanını geride bırakan müstakil meskenler. Bu daireler yöre halkının yaşama ne kadar kıymet verdiğini, zevkine düşkün olduğunu da ortaya koyuyor. Yüksek tavanlar, şaşalı kapı ve duvarlar, ince personellik. Orta üst sınıfın geniş meskenleri haricinde fakir konutlarda de kendine has tatlı bir bakımsızlık var. Bir ileti niteliğinde: “Biz burada fakir da varlıklı de olsak sizden düzgün yaşıyoruz” bildirisi…
Kent mimarisinin yanı sıra kültürel öğelere denizle kurulan bağda ve mutfakta tanıklık ediyoruz. Deniz yöre halkının vazgeçilmezi… Bunu yaz kış kendini denize atan dedektiften de çıkarabiliyoruz. bir daha deniz eseri yüklü bir beslenme kelam konusu. Deniz mamüllerini makarna, pizza ve öteki hamur işleri izliyor. Özellikle patlıcan yemeği Caponata ve Montalbano’nun huysuz tabibi kandırıp ağzından laf almak için rüşvet verdiği Cannoli tatlısı dikkat çekmekte.
Öbür yandan yörenin sevinçli ve asabi yaşlıları komiseri başka bir şamatayla karşılıyorlar. Kimi Monarşi yanlısı olduğunu söylüyor kimi karşısında polis görür görmez sonlanıyor. Hırlı mı hırsız mı kestiremeyip tüfeğine davranan bile var. Montalbano tüm bu ögeler aracılığıyla seyirciyi Sicilya’da bir cinse çıkarırken kültürel dokuya ve toplumsal yaşama dair detayları es geçmeyerek ana karakter ve yerleri da güçlendiriyor.
* *
Montalbano lisana kolay yirmi iki yıldır yeni maceralarla yayınlanmakta. Lisanımıza Terrakotta Köpek, Suyun Biçimi, Yemek Hırsızı, Tindari Gezisi üzere birkaç örnek haricinde çevrilmemiş Camilleri’nin polisiye hikayelerinden uyarlanan bu kısımlarda dedektifimiz vakte da meydan okuyor. Hiç değiştirmediği Fiat Tipo’su, atletik bedeni ve olayları çözme azmiyle Salvo Montalbano kapıları çalıp kendini ve Sicilya’nın kültürel zenginliğini tanıtmayı sürdürüyor.