Morgoth
New member
Bir kelam vardır, “Yiğit nâmıyla anılır!” Ondan bahsedildi mi, isminden epeyce nâmı söylenir: Fotoroman Hükümdarı. Güya isminin önüne bu unvan eklenmezse onu kimse tanımayacakmış üzere. Onu tanıyanlar için Halûk Durak değil, “Fotoroman Hükümdarı Halûk Durak”tır. Moda’da türlü saatlerde ona tesadüf edebilirsiniz. Uzun uzunluğunun tadının çıkarır üzere, ağır ve edâlı yürür. Kartpostallarda fotoğraflarına baktım. kimi birtakım lisanımızın ucuna gelen bir şeyler olur, bir türlü hatırlayamayız. İşte, “o şey” onun gözlerinde ışıldıyor. Akşamüzeri oturduk bir kahveye, buralı rüzgârlar esiyor… Halûk Bey’i görür görmez selâm verenler, selâm alanlar… O da çabucak herkesi tanıyor. Fotoroman Hükümdarı mağrur… Gelip geçenlerden birini bana gösteriyor. “Bak” diyor, “Bu giden adam epeyce kıymetli bir insan: Çetin Tunca! Bizim ‘Gelincik’ sinemasını de çeken, ödüllü bir manzara direktörüdür. Nereden geliyor biliyor musun? Her gün saat 11’de tramvaya biner, iskeleye iner. Vapura binip, Beyoğlu’na geçer. Beyoğlu’nda sinema topluluğundan eski arkadaşlarının toplandığı bir yer var. Bu yaşında bile her gün oraya sarfiyat. Bu beşerler bu ülkenin saklı şöhretleridir”. Çetin Tunca’dan konuşmak, uzak bir kent manzarasından konuşmak üzere. Halûk Beyefendi, umulmadık vakit içinderdan kelam açıyor. Anılar, geçip giden bir gölgede aydınlanıyor.
Berken Döner ve Haluk Durak
ELAZIĞLI AİLENİN GÜZEL OĞLU
Halûk Durak, Elazığlı bir ailenin oğlu. İlkokul, ortaokul ve liseyi Elazığ’da bitirir. 1966 yılında, üniversite okumak için İstanbul’a gelir. Kadıköy Rıhtım’daki Kadıköy Mühendislik ve Mimarlık Özel Okulu’nun Mimarlık Bölümü’ne kaydolur: “Rahmetli babam, okula yakın olsun diye Moda’da, Elif Pastanesi’nin karşısında bana bir konut tuttu. Moda hâlâ sayılı semtlerimizden biridir lakin o senelerda daha farklıydı. Bilim, sanat, siyaset dünyasının önde gelen isimleri Moda’da yaşardı. Örneğin Fenerbahçe grubunun üç yöneticisi de Modalı’ydı: Faruk Ilgaz, Tahsin Kaya, Metin Aşık… Beşiktaşlı olmama karşın bu bana gurur verirdi. Mesleğimin doruğunda olduğum yıllardı. Haldun Taner ile mahalleden tanışıyorduk. Benim yaş kümesi Modalıların ‘ağabey’ diye hitap ettiği bir tanesiydi. Haldun Taner, o devir Milliyet Gazetesi’nde yazıyordu. Gazetenin spor servisine sık sık uğrar; Can Bartu, Altan Erbulak, Namık Sevik, Şansal Büyüka üzere isimlerle sohbet ederdim. O günlerin birinde, Ziya Şengül’le yemeğe çıkacaktık. Ortamızda da hararetli bir tartışma sürüp gidiyordu. Ziya Şengül’e ‘Ziyacığım eninde sonunda……’ dedim. Geriden bir ses: “Modalıı!…
‘Eninde sonunda değil, önünde sonundadır o. tekrar duymayayım!’ dedi. Bu sesin sahibi Haldun Taner Usta’ydı. Buna bugün dahi dikkat ederim. O yerleşik semt kültürü bana kendimi hiç ‘yabancı’ biriymişim üzere hissettirmedi. Mahalle kesinlikle bir köşesinden sizi kucaklardı. Parklar, bahçeler, deniz kenarları, sokaklar derin ve anlamlıydı”. Yoksul ancak gururlu yıllardır, pikaplardan sokaklara kırkbeşliklerin sesi taşar, Kadıköy sokaklarından “Mavi Işıklar” geçer. Hey mecmuasından artist fotoğrafları biriktirilir, aile çay bahçelerinde gazoz içilir. Kalbin kadar pak bir sayfa açılır, büyüklere “cansız bir hatıra” gönderilir. Babaların kulağı radyonun ajans haberlerindeyken, genç kızlar sırlarını “Güzin Abla”ya anlatır. Nişanı kız tarafı yapar, düğün merasimlerinde Dario Moreno’nun “Deniz ve Mehtap” müziği çalar. Demirelci ve Karaoğlancı aileler bu merasimde birlikte eğlenir. Öğrenci meskenlerinde Ruhi Su “longplay”i dinlenir, “Arkadaş”lara “Hasretinden Prangalar Eskittim” ikram edilir, “Demirbank uygun günler diler” .
FOTOROMANLI vakit içindeR
Banliyo trenlerinin camından dünyaya bakan delikanlı, Orta Atlas’ta gezinen ellerinin sayesinde yeni bir hayat kurmayı düşler. Nasılsa bulunur onu alıp götürecek bir rüzgâr. O denli de olur. Bütün farklı öykülerde olduğu üzere, onun da ömrü Beyoğlu’nda değişir. Beyoğlu… çabucak hemen haritası çıkarılmamıştır. Olsa olsa bir su birikintisi, bir orta sokak şahidiniz olur. Çakmak, tütün katmanı, cep aynası, çakı satan tezgahlar, kış gecelerinde soba yakılan figüran kahveleri, sinema şeritleri, senaryo taslakları, sinema afişleri dolu çöp kutuları, sigara kokusu sinmiş hanlar yerli yerindedir. Halûk Durak, bir gün Yeşilçam’a girer, senelerca çıkamaz: “İstiklal Caddesi serüvenler vaat ederdi. Buranın birbirine benzeyen tek bir günü olmamıştır. Benim ömrüm da orada değişti. Okulum bitmiş, mesleğime başlamıştım. Arkadaşlarla bir kahvede oturuyorduk. Otuzlu yaşlarında bir beyefendi yanıma yaklaştı. ‘Ben fotoroman direktörü Alev Akakar. Günaydın Gazetesi’nin Saklambaç ekine fotoroman yapıyorum. Sizinle de bir fotoroman çekmek isterim’ dedi. Şaşırdım, bir an ne diyeceğimi bilemedim. Çok süratli karar vermem gerekiyordu. Bir an da ‘Olur tabii’ deyiverdim. Alev Beyefendi, Erman Han’daki Çiçek Film’in adresini verdi. Ben doğal o piyasadan kimseyi tanımıyorum. Sonraki gün çekinerek gittim. Erman Han, adeta Yeşilçam’ın kalbiydi. Her katında en az iki tane üretim şirketi vardı. Katları çıkıyorum: Er Sinema (Berker İnanoğlu), Özer Sinema (Enver Özer)… Nihayet Çiçek Film’i buldum. Sahibi Arif Keskiner’di (Çiçek Arif). Kardeşi Abdurrahman Keskiner’in (Apo Gardaş) şirketi Umut Sinema ile yazıhaneleri müşterekti. Kapının üstünde iki isim yazıyordu: Çiçek Film-Umut Sinema. Sol taraf Arif Keskiner’in odası, sağ taraf Abdurrahman Keskiner’in odası. Alev Akakar ile sözleştiğimiz üzere buluştuk. Eşi, sinema sanatkarı Nükhet Egeli ile bir arada bir fotoromana başladık. Biter bitmez Saklambaç’ın orta sayfasında yayımlandı. bu biçimdece hayat öykümde bir fotoroman sayfası açıldı. Çekimler stüdyo ile hudutlu kalmıyordu. İstanbul’un her yerindeydik.
.
Her şey yolunda gidiyordu. Lâkin Sansür Heyeti fotoromanları da denetlerdi. Bunun da yolunu bulmuşlardı. Senaryoya sansürden geçecek bir form verilir, Ankara’ya gönderilir, daha sonra direktör bir daha bildiğini çekerdi. Bendilk evvel de fotoromanlar çekiliyordu ancak benimle bir arada yeni bir zaman başlamıştı. Örneğin Kadir İnanır bendilk evvelki devirdendir, fotoroman çıkışlıdır. Fotoromanlar zengin-yoksul, iyi-kötü, kadın-erkek, güzel- nahoş vb. üzere zıtlıklara dayanan öykülerden üretilirdi. Fotoromanda oynamanın kriteri güzel yahut hoş olmaktı! Görsellik hayli değerliydi. ‘Cumartesi Saat Dörtte’, senaryosu fotoroman için yazılmış birinci fotoromandı, ondan evvelkiler bir sinemadan uyarlamaydı. Örneğin Türkan Şoray’ın Can Gürzap ile oynadığı ‘Metres’ isimli sinema, Bulvar Gazetesi’nde fotoroman olarak yayınladı. Rekor kırmıştı. Gazetelerin tirajı fotoroman ile artardı. Ben Bulvar ve Yeni Asır Gazeteleri, Saklambaç ve Renk eklerinin fotoromanlarında oynadım. Türkiye’de en hayli fotoromanı olan benim. Benim yer aldığım bütün fotoromanlar özgün senaryolar üzerine heyetiydi. Senaryoların birçoklarını Safa Önal yazardı. Ben o kadar şanslıyım ki ülkemizde fotoromanın duayenleri ile çalıştım. Bunların başında, Artun Yeres, İrfan Tözüm, Samim Paha gelir. Natürel bu direktörlerin yanı sıra, hatıra binaen oynadığım fotoromanlar da vardı. Nazan Saatçi ile başrolünü paylaştığım ‘Sevgim Asla Ölmeyecek’ sanırım son fotoromanlarımdandı”.
Halûk Beyefendi, kısa müddette fotoromanların aranan yüzü olur. hayatının değişmeye başladığının farkındadır fakat bunun tadını çıkaracak hiç vakti yoktur. O denli ki bir seferinde tıpkı sette, tıpkı anda iki fotoroman birden çeker, yapımcıya kelam vermiştir, her ikisi de yetişmek zorundadır: “Çok zordur fotoroman çekmek. Direktörün anlık manzarayı alması lazım. Sinemada bir bakışı kaçırsan bile, öbür bakışta telafi etme talihin var. Fotoromanda ise o an o konuşma balonuna uyman gerekiyor. Bir de insanın yüzü öğlenden daha sonra oturur. Naçizane tavsiyem sabah –öğlen ortası stüdyoda fotoğraf çektirmeyin. halbuki biz çekimlere epeyce erken başlardık. Sabah 8’de sette olmam lazımdı. Delikanlılık çağımız, gece en erken 1’de yatıyoruz. Çekimlere yetişmek için Kadıköy İskelesi’nden kalkan birinci vapura atlardım. Tek tük insan olurdu. Cigarasını yakmaya çalışan iskele vazifelisi, tezgahtar kızlar, hamallar, fabrika emekçileri, kaptanlar… Bir de artistler! Öğrenciler bir daha sonraki vapurun yolcusuydular. Şafak vaktinin İstanbul’u emekçilerindi. Dünyanın hiç bir yerinde bu kadar uykusuzu bir ortada bakılırsamezsiniz. Bu saatlerde hepsi birbiriyle dost, biçimden anlayan bir hal kuşanırdı.
.
Ağır çalışırdık… Bir fotoroman ortalama beş-yedi gün ortası biterdi. İrfan Tözüm bir sinema sineması çeker üzere titiz davranırdı. O kadar hayli beşerle birlikte oynadım ki! Birinci aklıma gelenler… Dişi Şeytan’da Şehnaz Dilan’la oynadım. Artun Yeres’in yönettiği fotoromanlarda Maksim Gazinosu’nda sahneye çıkan Pınar Hanze ile birliktedim. Nilgün Saraylı ve kardeşi Bahar Öztan ile birlikte hayli çalıştık. Sibel Turnagöl, bu biçimdelar hayli genç, on yedi-on sekiz yaşlarındaydı. İrfan Tözüm’ün çektiği bir fotoromanda benimle bir arada bu topluluğa adımını attı. daha sonra öbürleri üzere sinemaya geçti. Fotoroman fazlaca istek goren, epey talep edilen bir bölümdü. Tanınmak için, halkın seni benimsemesi için güzel bir vitrindi. Türkiye’nin her yerinde hayranlarım vardı. Mektup yazanı mı ararsın, şiir yollayanımı mı ararsın… Bir gün hiç unutmam, kış mevsimi. Karanlık bir hava. Rumeli Caddesi’nde çekim yapıyoruz. Acı bir fren sesi duyduk. Genç bir kız, bana yanlışsız koşmak için otomobilin önüne atılmış. Koştu, boynuma sarıldı! Birden neye uğradığımı şaşırdım”.
ARTIK REKLAMLAR
Halûk Bey’in yıldızı parlar. Mimarlık mesleğini bırakır, hayatını fotoromandan kazanmaya başlar. Fotoroman oyunculuğu ona diğer kapılar açılmasına vesile olur: “Çekimlere başladıktan bir hafta daha sonra Çiçek Film’den arandım. ‘ManAjans’tan seni arıyorlar’ dediler. Ben de bu biçimdelar piyasayı hiç bilmiyorum. ‘Hayırdır?’ dedim, ‘Bunlar da fotoroman işi mi yapıyorlar?’ ‘Yok yahu, burası reklam ajansı. Seninle görüşmek istiyorlar. Bir hanımefendi telefon numarası bıraktı’ dediler. Çabucak aradım. Hanımefendi beni ajansa davet etti. Sonraki gün Esentepe’ye ManAjans’a gittim. İçeri bir girdim ki… Karşılaştığım görüntü beni epeyce memnun etti. Kocaman bir pano ve o panoda benim fotoromanlardan kesilip tutturulmuş en az on fotoğrafım!” Onları görür görmez fazlaca keyifli oldum. Reklam sinemasında fotomodellik teklif ettiler. ‘Reklamın çeşidi ne?’ dedim. ‘Türkiye’de tanıtımını birinci kez sizin yapacağınız Derby tıraş bıçağı!’ dediler. Çabucak reklam çekimlerine başladık. Bana teklif edilen fiyat aklımın ucundan bile geçmezdi. bu biçimdece reklam dünyasına adım atmış oldum. Bir anda hem fotoromanda birebir vakitte reklam sinemalarında oynamaya başladım. Aranan bir fotomodel oldum. Tıraş bıçağından daha sonra KİP’in reklamında oynadım: ‘Erkekler İçin Erkekçe Giyim’. daha sonradan Haydarabad Nizamı’nın karısı olarak çok ünlü ve varlıklı bir insan olan Manolya Onur, o senelerda gencecikti. Ankara’dan yeni gelmiş bir hoşluk kraliçesiydi. Nişantaşı’nda pansiyonda kalırdı. Onunla Eros İç Çamaşırları’nın reklamlarında oynadım. Sloganını da unutmam: ‘Kadında Hoşluk, Erkekte Eros’. Televizyon reklamları da çektik. En son 90’lar başında Eti Bank reklamında oynadım”.
Derby tıraş bıçağı reklamı
KARTPOSTALLI KUTLAMALAR
Halûk Beyefendi artık reklamların aranan yüzü, fotoromanların “kral”ıdır. Yüzü taşrada yollar, seyahatler düşleyen bayanların ezberindedir. Genç kız odalarındaki endam aynalarında sureti asılı kalır. Bununla da yetinmez. Kırmızı-mavi kaplı harita metod defterinin içinde kartpostalları biriktirilmeye başlanır: “Kartpostallar o periyot epeyce kıymetliydi. Bu dalda merhum Tarık Akan ile başa başa giderdik. Çiğdem İşbilir ile hayli kartpostalımız vardı. O da daha sonradan sinema oyuncusu oldu. Bayram, yılbaşı vs. öncesi ajanslara sipariş gelirdi: ‘Bize Halûk Durak’lı kartpostal gönderin’. Fevkalade satılırdı. hiç bir işi küçümsemeyin. Bu işin de geri plânında ağır bir emek vardı. Çok önemli yapımlar, set çalışanları hatırlıyorum. Bir periyot gelin –damat konseptinde kartpostallar epeyce tuttu. Serpil Çakmaklı, sinemaya adım atmadan öce birinci çalışmasını benimle yaptı. Kartpostallarda yan yana pozlar verdik. Sanırım on yedi yaşlarındaydı. Üç sene evvel Moda Caddesi’ndeki As Sineması’nın (Günümüzde Moda Sport Universe) oradan yürüyorum. Biri gerimden sesleniyor: ‘Halûk Beeey, Halûk Beyyy… ‘ Yeri gelmişken şunu da söylemekte yarar var. Bizim neslin ünlüleri hayranlarını asla kırmazdı, tanımadığın belirli lakin buna karşın o şahsa hürmetle yaklaşmak, güya tanışıyormuşsun üzere davranmak kabul görürdü. ‘Buyrun’ dedim… ‘Sizi görür görmez fazlaca heyecanlandım. 80’li senelerda, Güneydoğu’da askerdim. Bayramda bana bir kartpostal geldi, Serpil Çakmaklı ve siz vardınız. Hâlâ konutumun başköşesinde durur’ dedi. Çok duygulandım, nerelere gittim… “
ONUN SİNEMALARI
1970’lerde İstiklal Caddesi’nde, sırtında yakası kalkık bir ceket, cebinde imzaladığı artist fotoğraflarıyla bir “kral” dolaşır. Bayanlar kalplerinin en genç kız köşesini ona ayırır. Beyoğlu tarihinde fiyakalı bir sayfa daha açılır: “Bu ortada sinemadan teklif geldi. Çok ağırdım, sinemaya fazla vakit ayıramadım. Bir gün Uğur Film’nden beni aradılar. Uğur Sinema, Memduh Ün ve Şerif nazarann’in şirketiydi. Şerif nazarann, ‘Gelincik’ diye bir sinema çekecekmiş. Cüneyt Arkın, Fatma Girik ve benim oynamamı istiyormuş. Çekimler için Side’ye gittik. Aşağı üst yirmi gün Side’de kaldık. Cüneyt Arkın ailesi ile bir arada geldi: eşi Betûl Hanım, oğulları Murat ve Kaan. Cüneyt Arkın ailesine fazlaca düşkündü. Fatma Girik, ‘çekimin olmadığı bir gün denize gidelim’ dedi. Fatma, Türk sinemasının en farklı karakterlerindendir. İnsan sevgisinin yanı sıra hayvan dostuydu. Levent’teki meskeninde dört cins köpek beslerdi. Köpek sevgisinin ağır olduğunu biliyordum da bu kadarını kestirim etmemiştim. Fatma ile birlikte bir koya gittik. Havlularımızı serdik oturuyoruz, kimse yok. Baktım, bize gerçek başıboş bir sokak hayvanı geliyor. Takibe aldım. Fatma köpeği görür görmez hayli sevindi, sevmeye başladı. Apansız köpek Fatma’yı ısırdı. Ben çok korktum. ‘Hadi, doktora gidiyoruz’ dedim. Fatma, çok sakin… Gitti, elini deniz suyuna soktu. ‘Birazdan kan durur’ dedi. daha sonra da çantasından çıkardığı bir fular ile elini sardı. hiç bir şey olmamış üzere de denize girdi, çıktı. Bunu hiç unutmam”.
.
Halûk Beyefendi, vakit ortasında sinema dünyasından çabucak herkesle tanışır, dost olur. Artık Beyoğlu’nun “yerli”si sayılır. O denli ki iskambil oynayan kabadayılar, vatmanlar, Karaköy rıhtımında barbut atanlar, kasketi yana yıkık serserilerle de uygun geçinmesini öğrenir. Set personellerine, işçilerine sahip çıkar. Beyoğlu bu biçimdelar bir sinemalar semtidir: “Filmi çektik, bitti. Pazartesi günü Atlas Sineması’nda vizyona girdi. O senelerda sinemalarda ‘fener’ dedikleri bir ışıklı afiş hazırlanırdı. Çok heybetli olurdu. Pazartesi gününü iple çektim, heyecanla Beyoğlu’na çıktım. O fenerde, Cüneyt Arkın, Fatma Girik, Halûk Durak ismini görür görmez bir keyiflendim ki. Elmadağ’a kadar yürüdüm. Divan Oteli’nin karşısında Şan Sineması vardı. Orda da gösterimdeydi. Ne senelerdı… Düşünsenize bir gecede üç reklam sinemam birden oynuyor, yüzlerce kartpostaldayım, sinema salonlarında sinemam oynuyor. O yaşta bir insan daha ne ister?”
Kısa müddette şöhret bulunmasına karşın, yol göstereni yoktur. Kendi yolunu kendisi bulur. Hayalde gezer üzere, el yordamıyla… Derken bir sinema teklifi daha gelir: “Kanun Gücü”: “bir daha Cüneyt Arkın’la birlikte oynuyoruz, üstelik bu sinemaya Cüneyt Arkın direktörlük yapıyor. Karlı kış günlerinde, Pera Palas Oteli’nde çalışıyorduk. Cüneyt, senede on iki sinema çekiyordu. Karateciydi. Modalı Hakkı Koşar’dan ders almıştı, siyah nesli vardı. Havada parende atardı! Cüneyt Arkın hayli pahalı bir sinema oyuncudur. Asla dublör kullanmamıştır! Sineması keyifle çektik. İlerleyen süreçte şarkıcı-türkücü sinemaları furyası başladı. Sinema dalında birtakım kasvetler baş gösterdi. Gelen tekliflere kendimi kapattım”.
.
BULUŞMALAR: PAPİRÜS, TAKSİM SANAT
O vakitlerde Beyoğlu daha fazlaca sinemacılarındır. Yerler müdavimleri ile birlikte anılır. Erman Han’ın altı katındaki Papirüs Bar’da, pazartesi ve cuma günleri sinema, tiyatro, edebiyat dünyasının isimleri toplanır: “Yaşar Kemal bütün takımın başıydı, masalara tatlı tatlı sataşırdı. Rakı içilirdi. O gürültü patırtının ortasında, Safa Önal da senaryo yazardı! Papirüs’ten çıkar, Taksim Sanat’a giderdik. Papirüs, Çiçek Bar’ın öncüsüydü. Çiçek Bar, başlangıçta Çiçek Film’in yazıhanesiydi. Bir gün Tarık Akan, yakın dostu Çiçek Arif’e, ‘Yahu biz senin yazıhanene gelip, içki içiyoruz. Sen düzgünü mi burayı bara çevir. Hem sen para kazanırsın tıpkı vakitte bizim üzere beşerler bir yer kazanır’ demiş. Arif’in de aklına yatmış ki orayı bar yapmış. Ben ömrümde Çiçek Arif kadar entelektüel düzeyi yüksek, her kesitten insan tanıyan, herkes tarafınca sevilen bir insan görmedim”.
vakit içinder geçer… Türkiye için 70’ler tarihin ve toplumun vicdanında derin yaralar açar. 12 Mart Muhtırası, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamı, Maraş Katliamı, Kanlı 1 Mayıs, sayısız hak ihlali ve tutuklamalar toplumsal bellekten silinmez. 12 Eylül 1980 Darbesi’nin biçimlendirdiği 80’li yılların bedelini de gencecik beşerler öder. Toplumdaki siyasi ve ekonomik sarsıntılar, kaçınılmaz halde kültür-sanat dünyasına da yansır. Halûk Beyefendi de yavaş yavaş fotoroman-kartpostal-sinema dalından çekilir. Onun da bir kesimi olduğu devrin tanınan kültürü masumiyetini yitirmiştir. Gelen teklifleri reddeder. Renkli televizyonların yaygınlaşması fotoroman devranını kapatır. Birinci mesleğine döner, mimarlık ofisinde çalışmaya başlar. yıllar evvel Moda Plajı’nda gördüğü, o incecik genç kızı, Nesime’sini hiç unutmaz. Büyük bir tutkuyla bağlandığı Nesime (Kadırgan Durak) hanımefendi ile evlenir. Şimdilerde dinmiş bir sağanak üzere, sarı okul defterinde gizli.
.
Berken Döner ve Haluk Durak
ELAZIĞLI AİLENİN GÜZEL OĞLU
Halûk Durak, Elazığlı bir ailenin oğlu. İlkokul, ortaokul ve liseyi Elazığ’da bitirir. 1966 yılında, üniversite okumak için İstanbul’a gelir. Kadıköy Rıhtım’daki Kadıköy Mühendislik ve Mimarlık Özel Okulu’nun Mimarlık Bölümü’ne kaydolur: “Rahmetli babam, okula yakın olsun diye Moda’da, Elif Pastanesi’nin karşısında bana bir konut tuttu. Moda hâlâ sayılı semtlerimizden biridir lakin o senelerda daha farklıydı. Bilim, sanat, siyaset dünyasının önde gelen isimleri Moda’da yaşardı. Örneğin Fenerbahçe grubunun üç yöneticisi de Modalı’ydı: Faruk Ilgaz, Tahsin Kaya, Metin Aşık… Beşiktaşlı olmama karşın bu bana gurur verirdi. Mesleğimin doruğunda olduğum yıllardı. Haldun Taner ile mahalleden tanışıyorduk. Benim yaş kümesi Modalıların ‘ağabey’ diye hitap ettiği bir tanesiydi. Haldun Taner, o devir Milliyet Gazetesi’nde yazıyordu. Gazetenin spor servisine sık sık uğrar; Can Bartu, Altan Erbulak, Namık Sevik, Şansal Büyüka üzere isimlerle sohbet ederdim. O günlerin birinde, Ziya Şengül’le yemeğe çıkacaktık. Ortamızda da hararetli bir tartışma sürüp gidiyordu. Ziya Şengül’e ‘Ziyacığım eninde sonunda……’ dedim. Geriden bir ses: “Modalıı!…
‘Eninde sonunda değil, önünde sonundadır o. tekrar duymayayım!’ dedi. Bu sesin sahibi Haldun Taner Usta’ydı. Buna bugün dahi dikkat ederim. O yerleşik semt kültürü bana kendimi hiç ‘yabancı’ biriymişim üzere hissettirmedi. Mahalle kesinlikle bir köşesinden sizi kucaklardı. Parklar, bahçeler, deniz kenarları, sokaklar derin ve anlamlıydı”. Yoksul ancak gururlu yıllardır, pikaplardan sokaklara kırkbeşliklerin sesi taşar, Kadıköy sokaklarından “Mavi Işıklar” geçer. Hey mecmuasından artist fotoğrafları biriktirilir, aile çay bahçelerinde gazoz içilir. Kalbin kadar pak bir sayfa açılır, büyüklere “cansız bir hatıra” gönderilir. Babaların kulağı radyonun ajans haberlerindeyken, genç kızlar sırlarını “Güzin Abla”ya anlatır. Nişanı kız tarafı yapar, düğün merasimlerinde Dario Moreno’nun “Deniz ve Mehtap” müziği çalar. Demirelci ve Karaoğlancı aileler bu merasimde birlikte eğlenir. Öğrenci meskenlerinde Ruhi Su “longplay”i dinlenir, “Arkadaş”lara “Hasretinden Prangalar Eskittim” ikram edilir, “Demirbank uygun günler diler” .
FOTOROMANLI vakit içindeR
Banliyo trenlerinin camından dünyaya bakan delikanlı, Orta Atlas’ta gezinen ellerinin sayesinde yeni bir hayat kurmayı düşler. Nasılsa bulunur onu alıp götürecek bir rüzgâr. O denli de olur. Bütün farklı öykülerde olduğu üzere, onun da ömrü Beyoğlu’nda değişir. Beyoğlu… çabucak hemen haritası çıkarılmamıştır. Olsa olsa bir su birikintisi, bir orta sokak şahidiniz olur. Çakmak, tütün katmanı, cep aynası, çakı satan tezgahlar, kış gecelerinde soba yakılan figüran kahveleri, sinema şeritleri, senaryo taslakları, sinema afişleri dolu çöp kutuları, sigara kokusu sinmiş hanlar yerli yerindedir. Halûk Durak, bir gün Yeşilçam’a girer, senelerca çıkamaz: “İstiklal Caddesi serüvenler vaat ederdi. Buranın birbirine benzeyen tek bir günü olmamıştır. Benim ömrüm da orada değişti. Okulum bitmiş, mesleğime başlamıştım. Arkadaşlarla bir kahvede oturuyorduk. Otuzlu yaşlarında bir beyefendi yanıma yaklaştı. ‘Ben fotoroman direktörü Alev Akakar. Günaydın Gazetesi’nin Saklambaç ekine fotoroman yapıyorum. Sizinle de bir fotoroman çekmek isterim’ dedi. Şaşırdım, bir an ne diyeceğimi bilemedim. Çok süratli karar vermem gerekiyordu. Bir an da ‘Olur tabii’ deyiverdim. Alev Beyefendi, Erman Han’daki Çiçek Film’in adresini verdi. Ben doğal o piyasadan kimseyi tanımıyorum. Sonraki gün çekinerek gittim. Erman Han, adeta Yeşilçam’ın kalbiydi. Her katında en az iki tane üretim şirketi vardı. Katları çıkıyorum: Er Sinema (Berker İnanoğlu), Özer Sinema (Enver Özer)… Nihayet Çiçek Film’i buldum. Sahibi Arif Keskiner’di (Çiçek Arif). Kardeşi Abdurrahman Keskiner’in (Apo Gardaş) şirketi Umut Sinema ile yazıhaneleri müşterekti. Kapının üstünde iki isim yazıyordu: Çiçek Film-Umut Sinema. Sol taraf Arif Keskiner’in odası, sağ taraf Abdurrahman Keskiner’in odası. Alev Akakar ile sözleştiğimiz üzere buluştuk. Eşi, sinema sanatkarı Nükhet Egeli ile bir arada bir fotoromana başladık. Biter bitmez Saklambaç’ın orta sayfasında yayımlandı. bu biçimdece hayat öykümde bir fotoroman sayfası açıldı. Çekimler stüdyo ile hudutlu kalmıyordu. İstanbul’un her yerindeydik.
.
Her şey yolunda gidiyordu. Lâkin Sansür Heyeti fotoromanları da denetlerdi. Bunun da yolunu bulmuşlardı. Senaryoya sansürden geçecek bir form verilir, Ankara’ya gönderilir, daha sonra direktör bir daha bildiğini çekerdi. Bendilk evvel de fotoromanlar çekiliyordu ancak benimle bir arada yeni bir zaman başlamıştı. Örneğin Kadir İnanır bendilk evvelki devirdendir, fotoroman çıkışlıdır. Fotoromanlar zengin-yoksul, iyi-kötü, kadın-erkek, güzel- nahoş vb. üzere zıtlıklara dayanan öykülerden üretilirdi. Fotoromanda oynamanın kriteri güzel yahut hoş olmaktı! Görsellik hayli değerliydi. ‘Cumartesi Saat Dörtte’, senaryosu fotoroman için yazılmış birinci fotoromandı, ondan evvelkiler bir sinemadan uyarlamaydı. Örneğin Türkan Şoray’ın Can Gürzap ile oynadığı ‘Metres’ isimli sinema, Bulvar Gazetesi’nde fotoroman olarak yayınladı. Rekor kırmıştı. Gazetelerin tirajı fotoroman ile artardı. Ben Bulvar ve Yeni Asır Gazeteleri, Saklambaç ve Renk eklerinin fotoromanlarında oynadım. Türkiye’de en hayli fotoromanı olan benim. Benim yer aldığım bütün fotoromanlar özgün senaryolar üzerine heyetiydi. Senaryoların birçoklarını Safa Önal yazardı. Ben o kadar şanslıyım ki ülkemizde fotoromanın duayenleri ile çalıştım. Bunların başında, Artun Yeres, İrfan Tözüm, Samim Paha gelir. Natürel bu direktörlerin yanı sıra, hatıra binaen oynadığım fotoromanlar da vardı. Nazan Saatçi ile başrolünü paylaştığım ‘Sevgim Asla Ölmeyecek’ sanırım son fotoromanlarımdandı”.
Halûk Beyefendi, kısa müddette fotoromanların aranan yüzü olur. hayatının değişmeye başladığının farkındadır fakat bunun tadını çıkaracak hiç vakti yoktur. O denli ki bir seferinde tıpkı sette, tıpkı anda iki fotoroman birden çeker, yapımcıya kelam vermiştir, her ikisi de yetişmek zorundadır: “Çok zordur fotoroman çekmek. Direktörün anlık manzarayı alması lazım. Sinemada bir bakışı kaçırsan bile, öbür bakışta telafi etme talihin var. Fotoromanda ise o an o konuşma balonuna uyman gerekiyor. Bir de insanın yüzü öğlenden daha sonra oturur. Naçizane tavsiyem sabah –öğlen ortası stüdyoda fotoğraf çektirmeyin. halbuki biz çekimlere epeyce erken başlardık. Sabah 8’de sette olmam lazımdı. Delikanlılık çağımız, gece en erken 1’de yatıyoruz. Çekimlere yetişmek için Kadıköy İskelesi’nden kalkan birinci vapura atlardım. Tek tük insan olurdu. Cigarasını yakmaya çalışan iskele vazifelisi, tezgahtar kızlar, hamallar, fabrika emekçileri, kaptanlar… Bir de artistler! Öğrenciler bir daha sonraki vapurun yolcusuydular. Şafak vaktinin İstanbul’u emekçilerindi. Dünyanın hiç bir yerinde bu kadar uykusuzu bir ortada bakılırsamezsiniz. Bu saatlerde hepsi birbiriyle dost, biçimden anlayan bir hal kuşanırdı.
.
Ağır çalışırdık… Bir fotoroman ortalama beş-yedi gün ortası biterdi. İrfan Tözüm bir sinema sineması çeker üzere titiz davranırdı. O kadar hayli beşerle birlikte oynadım ki! Birinci aklıma gelenler… Dişi Şeytan’da Şehnaz Dilan’la oynadım. Artun Yeres’in yönettiği fotoromanlarda Maksim Gazinosu’nda sahneye çıkan Pınar Hanze ile birliktedim. Nilgün Saraylı ve kardeşi Bahar Öztan ile birlikte hayli çalıştık. Sibel Turnagöl, bu biçimdelar hayli genç, on yedi-on sekiz yaşlarındaydı. İrfan Tözüm’ün çektiği bir fotoromanda benimle bir arada bu topluluğa adımını attı. daha sonra öbürleri üzere sinemaya geçti. Fotoroman fazlaca istek goren, epey talep edilen bir bölümdü. Tanınmak için, halkın seni benimsemesi için güzel bir vitrindi. Türkiye’nin her yerinde hayranlarım vardı. Mektup yazanı mı ararsın, şiir yollayanımı mı ararsın… Bir gün hiç unutmam, kış mevsimi. Karanlık bir hava. Rumeli Caddesi’nde çekim yapıyoruz. Acı bir fren sesi duyduk. Genç bir kız, bana yanlışsız koşmak için otomobilin önüne atılmış. Koştu, boynuma sarıldı! Birden neye uğradığımı şaşırdım”.
ARTIK REKLAMLAR
Halûk Bey’in yıldızı parlar. Mimarlık mesleğini bırakır, hayatını fotoromandan kazanmaya başlar. Fotoroman oyunculuğu ona diğer kapılar açılmasına vesile olur: “Çekimlere başladıktan bir hafta daha sonra Çiçek Film’den arandım. ‘ManAjans’tan seni arıyorlar’ dediler. Ben de bu biçimdelar piyasayı hiç bilmiyorum. ‘Hayırdır?’ dedim, ‘Bunlar da fotoroman işi mi yapıyorlar?’ ‘Yok yahu, burası reklam ajansı. Seninle görüşmek istiyorlar. Bir hanımefendi telefon numarası bıraktı’ dediler. Çabucak aradım. Hanımefendi beni ajansa davet etti. Sonraki gün Esentepe’ye ManAjans’a gittim. İçeri bir girdim ki… Karşılaştığım görüntü beni epeyce memnun etti. Kocaman bir pano ve o panoda benim fotoromanlardan kesilip tutturulmuş en az on fotoğrafım!” Onları görür görmez fazlaca keyifli oldum. Reklam sinemasında fotomodellik teklif ettiler. ‘Reklamın çeşidi ne?’ dedim. ‘Türkiye’de tanıtımını birinci kez sizin yapacağınız Derby tıraş bıçağı!’ dediler. Çabucak reklam çekimlerine başladık. Bana teklif edilen fiyat aklımın ucundan bile geçmezdi. bu biçimdece reklam dünyasına adım atmış oldum. Bir anda hem fotoromanda birebir vakitte reklam sinemalarında oynamaya başladım. Aranan bir fotomodel oldum. Tıraş bıçağından daha sonra KİP’in reklamında oynadım: ‘Erkekler İçin Erkekçe Giyim’. daha sonradan Haydarabad Nizamı’nın karısı olarak çok ünlü ve varlıklı bir insan olan Manolya Onur, o senelerda gencecikti. Ankara’dan yeni gelmiş bir hoşluk kraliçesiydi. Nişantaşı’nda pansiyonda kalırdı. Onunla Eros İç Çamaşırları’nın reklamlarında oynadım. Sloganını da unutmam: ‘Kadında Hoşluk, Erkekte Eros’. Televizyon reklamları da çektik. En son 90’lar başında Eti Bank reklamında oynadım”.
Derby tıraş bıçağı reklamı
KARTPOSTALLI KUTLAMALAR
Halûk Beyefendi artık reklamların aranan yüzü, fotoromanların “kral”ıdır. Yüzü taşrada yollar, seyahatler düşleyen bayanların ezberindedir. Genç kız odalarındaki endam aynalarında sureti asılı kalır. Bununla da yetinmez. Kırmızı-mavi kaplı harita metod defterinin içinde kartpostalları biriktirilmeye başlanır: “Kartpostallar o periyot epeyce kıymetliydi. Bu dalda merhum Tarık Akan ile başa başa giderdik. Çiğdem İşbilir ile hayli kartpostalımız vardı. O da daha sonradan sinema oyuncusu oldu. Bayram, yılbaşı vs. öncesi ajanslara sipariş gelirdi: ‘Bize Halûk Durak’lı kartpostal gönderin’. Fevkalade satılırdı. hiç bir işi küçümsemeyin. Bu işin de geri plânında ağır bir emek vardı. Çok önemli yapımlar, set çalışanları hatırlıyorum. Bir periyot gelin –damat konseptinde kartpostallar epeyce tuttu. Serpil Çakmaklı, sinemaya adım atmadan öce birinci çalışmasını benimle yaptı. Kartpostallarda yan yana pozlar verdik. Sanırım on yedi yaşlarındaydı. Üç sene evvel Moda Caddesi’ndeki As Sineması’nın (Günümüzde Moda Sport Universe) oradan yürüyorum. Biri gerimden sesleniyor: ‘Halûk Beeey, Halûk Beyyy… ‘ Yeri gelmişken şunu da söylemekte yarar var. Bizim neslin ünlüleri hayranlarını asla kırmazdı, tanımadığın belirli lakin buna karşın o şahsa hürmetle yaklaşmak, güya tanışıyormuşsun üzere davranmak kabul görürdü. ‘Buyrun’ dedim… ‘Sizi görür görmez fazlaca heyecanlandım. 80’li senelerda, Güneydoğu’da askerdim. Bayramda bana bir kartpostal geldi, Serpil Çakmaklı ve siz vardınız. Hâlâ konutumun başköşesinde durur’ dedi. Çok duygulandım, nerelere gittim… “
ONUN SİNEMALARI
1970’lerde İstiklal Caddesi’nde, sırtında yakası kalkık bir ceket, cebinde imzaladığı artist fotoğraflarıyla bir “kral” dolaşır. Bayanlar kalplerinin en genç kız köşesini ona ayırır. Beyoğlu tarihinde fiyakalı bir sayfa daha açılır: “Bu ortada sinemadan teklif geldi. Çok ağırdım, sinemaya fazla vakit ayıramadım. Bir gün Uğur Film’nden beni aradılar. Uğur Sinema, Memduh Ün ve Şerif nazarann’in şirketiydi. Şerif nazarann, ‘Gelincik’ diye bir sinema çekecekmiş. Cüneyt Arkın, Fatma Girik ve benim oynamamı istiyormuş. Çekimler için Side’ye gittik. Aşağı üst yirmi gün Side’de kaldık. Cüneyt Arkın ailesi ile bir arada geldi: eşi Betûl Hanım, oğulları Murat ve Kaan. Cüneyt Arkın ailesine fazlaca düşkündü. Fatma Girik, ‘çekimin olmadığı bir gün denize gidelim’ dedi. Fatma, Türk sinemasının en farklı karakterlerindendir. İnsan sevgisinin yanı sıra hayvan dostuydu. Levent’teki meskeninde dört cins köpek beslerdi. Köpek sevgisinin ağır olduğunu biliyordum da bu kadarını kestirim etmemiştim. Fatma ile birlikte bir koya gittik. Havlularımızı serdik oturuyoruz, kimse yok. Baktım, bize gerçek başıboş bir sokak hayvanı geliyor. Takibe aldım. Fatma köpeği görür görmez hayli sevindi, sevmeye başladı. Apansız köpek Fatma’yı ısırdı. Ben çok korktum. ‘Hadi, doktora gidiyoruz’ dedim. Fatma, çok sakin… Gitti, elini deniz suyuna soktu. ‘Birazdan kan durur’ dedi. daha sonra da çantasından çıkardığı bir fular ile elini sardı. hiç bir şey olmamış üzere de denize girdi, çıktı. Bunu hiç unutmam”.
.
Halûk Beyefendi, vakit ortasında sinema dünyasından çabucak herkesle tanışır, dost olur. Artık Beyoğlu’nun “yerli”si sayılır. O denli ki iskambil oynayan kabadayılar, vatmanlar, Karaköy rıhtımında barbut atanlar, kasketi yana yıkık serserilerle de uygun geçinmesini öğrenir. Set personellerine, işçilerine sahip çıkar. Beyoğlu bu biçimdelar bir sinemalar semtidir: “Filmi çektik, bitti. Pazartesi günü Atlas Sineması’nda vizyona girdi. O senelerda sinemalarda ‘fener’ dedikleri bir ışıklı afiş hazırlanırdı. Çok heybetli olurdu. Pazartesi gününü iple çektim, heyecanla Beyoğlu’na çıktım. O fenerde, Cüneyt Arkın, Fatma Girik, Halûk Durak ismini görür görmez bir keyiflendim ki. Elmadağ’a kadar yürüdüm. Divan Oteli’nin karşısında Şan Sineması vardı. Orda da gösterimdeydi. Ne senelerdı… Düşünsenize bir gecede üç reklam sinemam birden oynuyor, yüzlerce kartpostaldayım, sinema salonlarında sinemam oynuyor. O yaşta bir insan daha ne ister?”
Kısa müddette şöhret bulunmasına karşın, yol göstereni yoktur. Kendi yolunu kendisi bulur. Hayalde gezer üzere, el yordamıyla… Derken bir sinema teklifi daha gelir: “Kanun Gücü”: “bir daha Cüneyt Arkın’la birlikte oynuyoruz, üstelik bu sinemaya Cüneyt Arkın direktörlük yapıyor. Karlı kış günlerinde, Pera Palas Oteli’nde çalışıyorduk. Cüneyt, senede on iki sinema çekiyordu. Karateciydi. Modalı Hakkı Koşar’dan ders almıştı, siyah nesli vardı. Havada parende atardı! Cüneyt Arkın hayli pahalı bir sinema oyuncudur. Asla dublör kullanmamıştır! Sineması keyifle çektik. İlerleyen süreçte şarkıcı-türkücü sinemaları furyası başladı. Sinema dalında birtakım kasvetler baş gösterdi. Gelen tekliflere kendimi kapattım”.
.
BULUŞMALAR: PAPİRÜS, TAKSİM SANAT
O vakitlerde Beyoğlu daha fazlaca sinemacılarındır. Yerler müdavimleri ile birlikte anılır. Erman Han’ın altı katındaki Papirüs Bar’da, pazartesi ve cuma günleri sinema, tiyatro, edebiyat dünyasının isimleri toplanır: “Yaşar Kemal bütün takımın başıydı, masalara tatlı tatlı sataşırdı. Rakı içilirdi. O gürültü patırtının ortasında, Safa Önal da senaryo yazardı! Papirüs’ten çıkar, Taksim Sanat’a giderdik. Papirüs, Çiçek Bar’ın öncüsüydü. Çiçek Bar, başlangıçta Çiçek Film’in yazıhanesiydi. Bir gün Tarık Akan, yakın dostu Çiçek Arif’e, ‘Yahu biz senin yazıhanene gelip, içki içiyoruz. Sen düzgünü mi burayı bara çevir. Hem sen para kazanırsın tıpkı vakitte bizim üzere beşerler bir yer kazanır’ demiş. Arif’in de aklına yatmış ki orayı bar yapmış. Ben ömrümde Çiçek Arif kadar entelektüel düzeyi yüksek, her kesitten insan tanıyan, herkes tarafınca sevilen bir insan görmedim”.
vakit içinder geçer… Türkiye için 70’ler tarihin ve toplumun vicdanında derin yaralar açar. 12 Mart Muhtırası, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamı, Maraş Katliamı, Kanlı 1 Mayıs, sayısız hak ihlali ve tutuklamalar toplumsal bellekten silinmez. 12 Eylül 1980 Darbesi’nin biçimlendirdiği 80’li yılların bedelini de gencecik beşerler öder. Toplumdaki siyasi ve ekonomik sarsıntılar, kaçınılmaz halde kültür-sanat dünyasına da yansır. Halûk Beyefendi de yavaş yavaş fotoroman-kartpostal-sinema dalından çekilir. Onun da bir kesimi olduğu devrin tanınan kültürü masumiyetini yitirmiştir. Gelen teklifleri reddeder. Renkli televizyonların yaygınlaşması fotoroman devranını kapatır. Birinci mesleğine döner, mimarlık ofisinde çalışmaya başlar. yıllar evvel Moda Plajı’nda gördüğü, o incecik genç kızı, Nesime’sini hiç unutmaz. Büyük bir tutkuyla bağlandığı Nesime (Kadırgan Durak) hanımefendi ile evlenir. Şimdilerde dinmiş bir sağanak üzere, sarı okul defterinde gizli.
.