Muhabir
New member
Getty ImagesAlmanya’nın yeni önderinin Merkel’in AB ortasında edindiği deneyim ve yüke sahip olması güç görülüyor
Angela Merkel’e yakıştırılan lakaplardan biri de “Avrupa’nın Kraliçesi“. Fakat 26 Eylül’de yapılacak seçimlerden daha sonra siyasete veda edecek olan Almanya Başbakanı yalnızca parlak zaferleri ve başarılarıyla anılmayacak.
Gerçek, Angela Merkel şu an Avrupa Birliği (AB) önderleri içerisinde en uzun iktidarda kalan siyasetçi. Tahminen 100 kere başkanlar tepesine katıldı ve sıkça da “Odadaki tek yetişkin” diye anıldı.
Ve AB’ye göçmen krizi, euro krizi, Covid-19 krizi ve bir ölçüde İngiltere’nin ayrılış süreci olan Brexit krizini aşmakta liderlik ettiği de bir gerçek.
Lakin buna “İki Merkel’in Hikayesi” diyebiliriz.
Merkel’in Avrupa siyasetine bıraktığı miras da tıpkı iç siyasetteki sicili üzere artılarının yanında eksileriyle de hatırlanacak.
Almanya siyasetinde Merkel, 16 yıllık liderliği devrinde bir “Krisenmanagerin” yani kriz yöneticisi olmakla, harekete geçmek için çoklukla son dakikaya kadar beklemekle, ayrıyeten vizyon sahibi bir başkan olmamakla eleştiriliyor. Birebir şeyler Avrupa siyasetinde oynadığı rol için de söylenebilir.
Ve bunların izi Merkel siyaseti bıraktıktan uzun yıllar daha sonra bile hissedilecek.
‘PRAGMATİK’ ANCAK ‘VİZYONSUZ’
“Pragmatik” Merkel, AB’nin epey sayıda var oluş krizini aşmasına yardımcı olmuş olabilir.
Lakin uzun bir devir AB’nin en varlıklı ve en tesirli üyesinin başkanı konumunda olan “vizyonsuz” Merkel’in birtakım konularda daha kararlı olmadığı için bloku olabileceğinden daha zayıf ve liderliksiz bıraktığı da söylenebilir.
örneğin 2015’teki Euro Bölgesi krizini ele alalım. Yunanistan’ın, -kısa mühlet misyonda kalmış da olsa- o devirdeki ateşli Maliye Bakanı Yanis Varoufakis bile Angela Merkel’in, ortasında bulunduğu mali ezalara karşın, ülkesini ortak para sistemi ortasında tutmakla euro’yu kurtardığını itiraf ediyor.
Merkel’in mirasını konuştuğum Varoufakis, “Doğru, sonuçta Euro Bölgesi’nin bir ortada kalabilmesi onun yardımıyla oldu zira şayet Yunanistan bu sistemin dışına çıksaydı, bu mümkün olmayacaktı” dedi ve ekledi:
“Fakat izlediği siyasetlerle ilgili epeyce önemli birtakım itirazlarım var. hiç bir vakit Euro Bölgesi konusunda bir vizyonu olmadı. Euro Bölgesi’ni kurtardığında onunla ne yapacağı konusunda da hiç bir vizyonu yoktu ve bölgeyi kurtarırken izlediği metot hayli bölücü oldu. Hem Almanya’da hem Yunanistan’da.”
Varoufakis tek başına olmasa bile büyük ölçüde Almanya’nın zoruyla Yunanistan’a uygulanan büyük kemer sıkma tedbirlerini hatırlattı.
Almanya ve AB zıddı reaksiyonların sokaklara taştığı o 2015 yılında ben de Atina sokaklarından haber yapıyordum. Göstericiler, üzerine Hitler bıyığı çizilmiş Angela Merkel dövizleri taşıyor kimileri da AB bayrakları yakıyordu.
İspanya ve İtalya da birçok vergi mükellefinin çok ve adaletsiz bulduğu kemer sıkma tedbirlerine zorlandı ve bunun sorumlusunun Angela Merkel olduğunu düşündüler.
Sonuçta İtalya tutkulu bir AByanlısı ülke iken, birliğe karşı önemli kuşkular besleyen bir ülkeye dönüştü.
Getty ImagesMerkel Yunanistan, İspanya ve İtalya’nın ekonomik krizlerine katı yaklaşımıyla AB’yi ikiye bölmekle suçlanmıştı
‘ÖNCE ALMANYA’ MI?
Konuştuğum öfkeli İtalyan seçmenler bana Euro Bölgesi kurallarının Almanya’nın çıkarları doğrultusunda, onun karlı ihracat bölümüne yarayacak biçimde düzenlendiğinden emin olduklarını söylemiş olduler. Şayet Almanya üzere daha varlıklı ve kuvvetli ülkeler daha zayıf ve zahmette olan üyelere yardım etmeyecekse AB ortasında bulunmanın manasını sorguladılar. Yardıma muhtaçlıkları olduğunda Alman vergi mükellefinin nerede olduğunu sordular.
İşte bunlar Angela Merkel’e yönelik bir başka tenkidin de yerini oluşturuyor: Son analizde AB’de “Önce Almanya” doktrinine sahip olduğu eleştirisi.
“Hiç şaşırtan değil” diyebilirsiniz. Her şeydilk evvel her seçilmiş başkan muhtemelen kendi ulusunun çıkarlarını önceleyecektir denebilir.
Ama buna ilaveten Almanya’ya has bir durum olarak -Nazi geçmişinden ötürü- Almanlar ve başkanlarının çoklukla milletlerarası seviyede öne çıkma ve liderlik rolü üstlenme konusunda hayli utangaç olduklarını da göz önüne almak gerekiyor.
‘AVRUPA’NIN KRALİÇESİ’ LAKABINI HAK EDİYOR MU?
Merkel, Euro Bölgesi’ni kurtarmak için müdahale etti lakin hem de AB ortasındaki kuzey-güney ayrılığının derinleşmesine de yol açtı. Bu ayrılık gerek göçmen krizi gerekse de Covid salgınının başlarında da hissedildi. Güney Avrupa kendisini bu krizlerin en ağır yüküyle baş etme konusunda yalnız bırakılmış hissetti.
Lakin bu uzun sürmedi. Adım atmakta hayli geç kalma eğiliminde olsa bile bir daha büyük ölçüde Angela Merkel yardımıyla.
İşte bu yüzden AB konusundaki mirasının yalnızca artı yahut eksi olarak görülemeyeceğini düşünüyorum.
Covid-19 krizi, euro krizinden farklı olarak Merkel’i, Almanya üzere daha güçlü ülkelerin salgının ekonomik olarak fazlaca daha fazla etkilediği AB’nin daha fakir ülkelerinin borçlarını omuzlamaları gerektiğine ikna etti.
Bunu yapmakla AB ortasında çarpıcı da bir emsal oluşturmuş oldu. Bir Almanya Başbakanı açısından bilhassa de ülke ortasından gelen klasik denk bütçe baskıları göz önüne alındığında hayli radikal bir adımdı bu.
Fransa İktisat Bakanı Bruno Le Maire, Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un ortak önerisi olan AB Covid Yardım Fonu planının mimarı.
Görüştüğümüzde Le Mair bana, bu planın Merkel’in hamaseti yardımıyla AB’de bir çığır açtığını söylemiş oldu:
“(Merkel) Almanya’daki mevcut düşünme biçimine karşıt ve Avrupa kıtasının daha sıkı ve tesirli bütünleşmesinden yana kararlar alabileceğini gösterdi.”
Le Maire, Başbakan Merkel’in, bu plana onay vermezse Avrupa’nın geleceğinin tehlikede olduğunu gördüğünü söylüyor.
Lakin öteki bir görüş de Angela Merkel’in aslında bu mevzuda da zati ve evvela Almanya’nın çıkarlarına uygun adım attığı tarafında. Merkel muhtemelen İtalya, İspanya, Fransa ve öbürleri pandemi yüzünden ekonomik badireye girerse AB ortak pazarının çökebileceğinin çok âlâ farkındaydı.
Getty ImagesAngela Merkel ve Emmanuel Macron
MÜLTECİ KRİZİNDE DRAMATİK ADIMLAR
Ortak Avrupa pazarı Alman iş dünyası için hayati gelir kaynağı. ötürüsıyla kriz yöneticisi Angela Merkel kolları sıvayıp dramatik ve pragmatik adımlar attı. Attığı adımla Almanya ve ötesinde manşetlere hakim oldu ve tarih yazdı.
bir daha de AB mülteci-göçmen krizine bulduğu tahlilin yarattığı yankıya ulaşamadı.
2015 yılı yazının sonlarına hakikat Angela Merkel bir milyonu aşkın mülteci ve mülteci adayına Almanya’nın sonlarını açtığında bütün dünya ondan bahsediyordu. Kimi alkışlayarak, kimi dalga geçerek de olsa.
Ülke ortasında bazıları ülkelerinin Wilkommenkultur diye anılan klâsik misafirperverliğiyle övünüyor, göç akınına öfkeyle reaksiyon gösteren bazıları de çok sağcı AfD hareketinin saflarına katılıyordu. AfD, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Almanya’da federal parlamentoya girebilen birinci çok sağcı parti oldu.
Mülteciler konusunda aldığı sonucun AB üstündeki tesiri de epey büyük ve farklı yönlerdeydi.
AB 2012 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştü ancak bundan üç yıl daha sonra 2015’te üye ülkeler birden fazla Suriye’den kaçan mültecilere kapılarını ve sonlarını kapatıyorlardı.
Almanya başkanının attığı adım AB’nin, temel prensiplerinin ikinci unsurunda düzenlenen insan haklarının önde gelen bir savunucusu olma ününü muhafazasına yardımcı olmuştu.
Getty Images
‘OBAMA’YA İLHAM VERDİ’
O yıl periyodun ABD Lideri Barack Obama’nın Ulusal Güvenlik Danışman Yardımcısı ve sağ kolu olan Ben Rhodes, Merkel’in adımının ABD Lideri’ne ilham verdiğini söylüyor.
“Obama’nın lider olduğu o devirde, dünyada, yanlışsız olduğuna inandığı şeyi, siyasi olarak kendisine ziyan vereceğini bile bile yapacak hayli fazlaca az önder vardı.
“Merkel bütün mültecileri alma sonucunı verdiğinde bunun siyasi bir bedeli olacağı hayli muhakkaktı ve Obama bundan ve Merkel’in bunu savunma biçiminden inanılmaz derecede etkilendi.”
Ben Rhodes’a göre Barack Obama, özellikle da ABD’de Başkanlık Seçimlerini Donald Trump’un kazanması ve İngiltere’nin AB’den ayrılışından daha sonra Merkel’i Avrupa’yı daha kuvvetle savunmaya teşvik etti. Rhodes Merkel’in isteksiz bulunmasına karşın Obama’nın onu dördüncü kere seçime girmeye ikna ettiğini de düşünüyor.
bir daha Ben Rhodes’a nazaran, 2016 yılının sonlarında Obama artık Angela Merkel ve Almanya’nın “liberal demokratik nizamın tartı merkezi” olduğunu düşünmeye başlamıştı.
Angela Merkel’in artan prestiji Brüksel’e da yarıyordu.
Öbür yandan Merkel’in neden AB başkanlarını 2015 mülteci krizine evvelinde hazırlanmaya zorlamadığını sorabilirsiniz. “Suriye ve Libya’da yaşananlardan daha sonra mülteci akını bir sürpriz değildi. Merkel gücünü ve tesirini tertipli göç kanalları oluşturmak için kullanabilirdi” diyenler var.
halbuki çaresizlik ortasındaki göçmenler ve mülteciler, yasa dışı yollardan Avrupa’ya erişmeye çalışırken denizlerde hayatlarını kaybediyor ve AB ülkeleri onları içeri almamak için aldığı tedbirlerle gurur duyulamayacak bir manzara veriyordu.
Ayrıyeten Almanya Başbakanı, ondan sonrasında mülteciler konusunda AB ismine Türkiye’nin otoriter önderi Recep Tayyip Erdoğan ile varılan tartışmalı mutabakat niçiniyle Memleketler arası Af Örgütü (Amnesty International) ve mülteci kümelerinin sert tenkitlerine maksat oldu. Mutabakata bakılırsa Türkiye yalnızca mültecilerin huduttan kaçakçıların botlarıyla Avrupa’ya gelmelerini engellemekle kalmayacak, Yunanistan kıyılarına ayak basmayı başaranları da geri almaya başlayacaktı.
Getty Images
MACARİSTAN VE LGBTQ+ KONUSUNDA HAL
Bahis AB’nin kelamda insan hakları muhafızı Angela Merkel olunca bunun üzere pek epeyce “Evet, ama” ile başlayan örnek verilebilir.
Evet, bu yaz Merkel ve 16 AB başkanı, üye ülkelerden Macaristan’da kabul edilen tartışmalı yeni bir yasal düzenlemenin yarattığı tartışmalar sürerken LGBTQ+ toplumunun haklarını savunan bir ortak mektuba imza attılar. Ama Angela Merkel birfazlacaları tarafınca Macaristan’da demokrasinin yıllardır geriye gitmesinin yolunu açan kişi olarak görülüyor.
Macaristan’ın nevi şahsına münhasır “liberalizm karşıtı” Başbakanı Viktor Orban yakın vakte kadar AB siyasi yapılanması-yelpazesi ortasında Merkel’in merkez-sağ Avrupa Halk Partisi kümesinin ortasında yer alıyor ve Avrupa Parlamentosu’nda bu kümenin daha fazla sandalye, ötürüsıyla daha fazla kelam sahibi bulunmasına katkıda bulunuyordu. Ona zıt düşmek sorun yaratacaktı ve Merkel tekraren Orban’la ilgili kararlı adım atmaktan kaçındı.
Almanya sanayi dalının hayati çıkar bağlarıyla bağlı olduğu Macaristan ve müttefiki Polonya şunu öğrendiler: Merkel ve bir bütün olarak AB, insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusundaki ihlaller hakkında süratli adım atmaya kısmen isteksizdi ve kısmen de bunu beceremiyordu.
İspanya’nın eski dışişleri bakanlarından ve Dünya Bankası Kümesi’nin eski lider yardımcısı Ana Palacio yakınlarda Almanya’yı, otoriterleşen üyelerini hizaya getirme konusundaki “stratejisizlikin” fiilen başını çekmekle suçladı. Palacio’ya göre Almanya şayet AB’nin kurucu unsurlarından insan hakları ve hukukun üstünlüğünü korumak isteseydi, bu prensipler korunurdu.
EVVEL İKTİSAT Mİ?
Palacio ayrıyeten AB dış siyasetini da eleştirdi ve AB’nin Türkiye ile alakalarından Çin ile Kapsamlı Yatırım Mutabakatı yapılmasına kadar pek fazlaca “şaibeli” karar ve ilkesizlikte Angela Merkel’in de büyük günahı olduğunu savundu. Çin ile Almanya’nın altı aylık AB devir başkanlığı devrinde imzalanan mutabakat Washington’da o sırada idaresi devralmaya hazırlanan Biden idaresini de dehşete düşürmüştü.
Çin 2020 yılında Almanya’nın en büyük dış ticaret partneriydi.
Angela Merkel sık sık Almanya’nın ticari çıkarlarının, dış siyasetini da biçimlendirdiği ötürüsıyla AB’yi de etkilediği söylenerek eleştirildi.
Örneğin Rusya ile münasebetlerine bakalım. Rusya ile Almanya içinde daha ucuz güç akışı sağlamaya yönelik Kuzey Akımı 2 boru çizgisinin inşa edilmesi sonucu niçiniyle AB’nin Moskova’ya karşı ortak strateji ve dış siyaset geliştirmesini baltaladığı, beraberinde Vladimir Putin’in eline, zayıflaması işine gelen AB bloku karşısında daha fazla koz verdiği söylendi.
Orta ve Doğu Avrupa’da birfazlaca ülke boru çizgisine karşı çıktı. Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelensky yakında Kuzey Akımı 2’yi “tehlikeli bir jeo-politik silah” diye tanımladı.
Angela Merkel is, bu tenkitlere cevaben Moskova boru çizgisini berbata kullanırsa AB’nin daha fazla yaptırım uygulayabileceğini söyleyerek karşılık verdi.
Ancak hem de Ukrayna konusunda Rusya’ya sıkı yaptırımlar uygulanmasının ateşli bir savunucusuydu. daha sonra önde gelen muhalif Rus siyasetçi (Aleksey Navalni) 2020 Ağustos’unda zehirlendiğinde onu Berlin’de bir hastaneye taşıtmış ve kendisine beklenmedik bir ziyaret yaparak son derece sıra dışı bir jestte bulunmuştu.
Bir defa daha “Evet”ler ve “Ama”lar…
HELMUT KOHL-ANGELA MERKEL FARKI
Bu yazının hedefi AB’nin yanlışlarının faturasını Angela Merkel’e yazmak değil olağan olarak.
Ancak AB mirası kelam konusu olduğunda, eski Almanya Başbakanı ve Merkel’in yol göstericisi Helmut Kohl’u hatırlamakta fayda var.
Kohl Brüksel’de genel olarak çağdaş AB’nin kurucu başkanı sayılıyor. Almanya’da bu biçimdelar kamuoyunun büyük çoğunluğunun karşı olduğu euroyu desteklemişti. Bunu yaparken ekonomik değil politik saiklerle hareket etmişti. Helmut Kohl, ortak bir para ünitesinin Avrupalı komşular içinde yeni savaşlar çıkmasını engelleyebileceğine inanıyordu.
Getty Images
Kohl bununla birlikte faturasının Batı Almanyalı vergi mükellefine çıkacağını bile bile Almanya’nın birleşmesini savunmuş, o sırada üyelikleri ihtimali fazlaca uzak olsa bile Doğu ve Orta Avrupa’yı AB’ye biraz daha yaklaştırmıştı.
Angela Merkel’in Avrupa tacı Kohl ile kıyaslandığında o kadar parlak görünmüyor. “Krizlerle dolu bir devirde vazife yapmış kıymetli bir Avrupa önderi, birliği zar sıkıntı da olsa bir ortada tutan tutkal” mı desek yanlışsız bir tarif olur mu?
Evet.
“AB’nin yeni geleceğinin kendine inançlı mimarı” diyebilir miyiz? Muhtemelen, Hayır.
MACRON’UN DÜŞÜ: AVRUPA’NIN HÜKÜMDARI OLMAK
Bu unvanın talibi hala Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron.
Bundan dört yıl evvel Paris’te Cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferini ilan ettiğinde AB’nin marşı olan Beethoven’in 9. senfonisinin çalışmasını istemişti. Bay Avrupa lakabıyla anılan Macron’un AB için, ABD’den stratejik özerklik – ya da en azından ona daha az bağımlı olmayı – içeren tezli bir ıslahat planı da vardı. Ancak bunun için Merkel’in takviyesine gereksinimi vardı.
Bazılarının Avrupa’nın lokomotifi ismini verdiği Fransız-Alman işbirliğini canlandırmak, Alman vergi mükellefinin paralarını 21. yüzyılın bu yeni AB vizyonunu gerçek kılmaya yatırılmasını sağlayabilmek için Merkel’in Macron’a takviye vermesi gerekiyordu. Bu ise Angela Merkel’in hayli yeterli bildiği üzere Almanya’da en tanınan plan sayılmaz.
Merkel’in Covid yardım fonunun oluşturulmasına kadar Almanya vergi mükellefinin parasını kullanma konusundaki teşebbüsleri defaatle püskürtmesi ve kullandığı oyalama taktikleri ona alttan alta “Nein diyen Şansölye” unvanını kazandırmıştı.
Berlin’de, Fransa idarelerinden “Av tüfeği” lakabıyla bahsedildiğini duymuştum. Fransa’nın Avrupa konusunda, AB’nin kendi ordusunu oluşturmasından tutun etraf ve para ünitesi konusundaki öneriilere kadar daima ve hayli sayıda farklı fikirle ortaya çıkmasını av tüfeğinin saçmalarına benzettikleri anlaşılıyor.
Getty Images
Bu ayın sonundaki seçimlerde Almanya’nın yeni başbakanı kim olursa olsun bu kişinin Brüksel’de Angela Merkel’in senelerca biriktirdiği tecrübe ve yüke sahip olması mümkün değil.
Emmanuel Macron, bunu, AB masasında Merkel’den boşalan yeri doldurma fırsatı olarak görüyor.
Bunu yapabilirse birlik büyük kimi değişiklikler geçirebilir. Fransa’da Elysee Sarayı’ndaki İmparator diye anılan Macron Avrupa’nın Hükümdarı olmaya epeyce istekli.
Lakin evvel Fransa’da Nisan ve Mayıs aylarında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanması gerekiyor ki, bu da hafifçee alınmaması gereken bir mani.
Angela Merkel’e yakıştırılan lakaplardan biri de “Avrupa’nın Kraliçesi“. Fakat 26 Eylül’de yapılacak seçimlerden daha sonra siyasete veda edecek olan Almanya Başbakanı yalnızca parlak zaferleri ve başarılarıyla anılmayacak.
Gerçek, Angela Merkel şu an Avrupa Birliği (AB) önderleri içerisinde en uzun iktidarda kalan siyasetçi. Tahminen 100 kere başkanlar tepesine katıldı ve sıkça da “Odadaki tek yetişkin” diye anıldı.
Ve AB’ye göçmen krizi, euro krizi, Covid-19 krizi ve bir ölçüde İngiltere’nin ayrılış süreci olan Brexit krizini aşmakta liderlik ettiği de bir gerçek.
Lakin buna “İki Merkel’in Hikayesi” diyebiliriz.
Merkel’in Avrupa siyasetine bıraktığı miras da tıpkı iç siyasetteki sicili üzere artılarının yanında eksileriyle de hatırlanacak.
Almanya siyasetinde Merkel, 16 yıllık liderliği devrinde bir “Krisenmanagerin” yani kriz yöneticisi olmakla, harekete geçmek için çoklukla son dakikaya kadar beklemekle, ayrıyeten vizyon sahibi bir başkan olmamakla eleştiriliyor. Birebir şeyler Avrupa siyasetinde oynadığı rol için de söylenebilir.
Ve bunların izi Merkel siyaseti bıraktıktan uzun yıllar daha sonra bile hissedilecek.
‘PRAGMATİK’ ANCAK ‘VİZYONSUZ’
“Pragmatik” Merkel, AB’nin epey sayıda var oluş krizini aşmasına yardımcı olmuş olabilir.
Lakin uzun bir devir AB’nin en varlıklı ve en tesirli üyesinin başkanı konumunda olan “vizyonsuz” Merkel’in birtakım konularda daha kararlı olmadığı için bloku olabileceğinden daha zayıf ve liderliksiz bıraktığı da söylenebilir.
örneğin 2015’teki Euro Bölgesi krizini ele alalım. Yunanistan’ın, -kısa mühlet misyonda kalmış da olsa- o devirdeki ateşli Maliye Bakanı Yanis Varoufakis bile Angela Merkel’in, ortasında bulunduğu mali ezalara karşın, ülkesini ortak para sistemi ortasında tutmakla euro’yu kurtardığını itiraf ediyor.
Merkel’in mirasını konuştuğum Varoufakis, “Doğru, sonuçta Euro Bölgesi’nin bir ortada kalabilmesi onun yardımıyla oldu zira şayet Yunanistan bu sistemin dışına çıksaydı, bu mümkün olmayacaktı” dedi ve ekledi:
“Fakat izlediği siyasetlerle ilgili epeyce önemli birtakım itirazlarım var. hiç bir vakit Euro Bölgesi konusunda bir vizyonu olmadı. Euro Bölgesi’ni kurtardığında onunla ne yapacağı konusunda da hiç bir vizyonu yoktu ve bölgeyi kurtarırken izlediği metot hayli bölücü oldu. Hem Almanya’da hem Yunanistan’da.”
Varoufakis tek başına olmasa bile büyük ölçüde Almanya’nın zoruyla Yunanistan’a uygulanan büyük kemer sıkma tedbirlerini hatırlattı.
Almanya ve AB zıddı reaksiyonların sokaklara taştığı o 2015 yılında ben de Atina sokaklarından haber yapıyordum. Göstericiler, üzerine Hitler bıyığı çizilmiş Angela Merkel dövizleri taşıyor kimileri da AB bayrakları yakıyordu.
İspanya ve İtalya da birçok vergi mükellefinin çok ve adaletsiz bulduğu kemer sıkma tedbirlerine zorlandı ve bunun sorumlusunun Angela Merkel olduğunu düşündüler.
Sonuçta İtalya tutkulu bir AByanlısı ülke iken, birliğe karşı önemli kuşkular besleyen bir ülkeye dönüştü.
Getty ImagesMerkel Yunanistan, İspanya ve İtalya’nın ekonomik krizlerine katı yaklaşımıyla AB’yi ikiye bölmekle suçlanmıştı
‘ÖNCE ALMANYA’ MI?
Konuştuğum öfkeli İtalyan seçmenler bana Euro Bölgesi kurallarının Almanya’nın çıkarları doğrultusunda, onun karlı ihracat bölümüne yarayacak biçimde düzenlendiğinden emin olduklarını söylemiş olduler. Şayet Almanya üzere daha varlıklı ve kuvvetli ülkeler daha zayıf ve zahmette olan üyelere yardım etmeyecekse AB ortasında bulunmanın manasını sorguladılar. Yardıma muhtaçlıkları olduğunda Alman vergi mükellefinin nerede olduğunu sordular.
İşte bunlar Angela Merkel’e yönelik bir başka tenkidin de yerini oluşturuyor: Son analizde AB’de “Önce Almanya” doktrinine sahip olduğu eleştirisi.
“Hiç şaşırtan değil” diyebilirsiniz. Her şeydilk evvel her seçilmiş başkan muhtemelen kendi ulusunun çıkarlarını önceleyecektir denebilir.
Ama buna ilaveten Almanya’ya has bir durum olarak -Nazi geçmişinden ötürü- Almanlar ve başkanlarının çoklukla milletlerarası seviyede öne çıkma ve liderlik rolü üstlenme konusunda hayli utangaç olduklarını da göz önüne almak gerekiyor.
‘AVRUPA’NIN KRALİÇESİ’ LAKABINI HAK EDİYOR MU?
Merkel, Euro Bölgesi’ni kurtarmak için müdahale etti lakin hem de AB ortasındaki kuzey-güney ayrılığının derinleşmesine de yol açtı. Bu ayrılık gerek göçmen krizi gerekse de Covid salgınının başlarında da hissedildi. Güney Avrupa kendisini bu krizlerin en ağır yüküyle baş etme konusunda yalnız bırakılmış hissetti.
Lakin bu uzun sürmedi. Adım atmakta hayli geç kalma eğiliminde olsa bile bir daha büyük ölçüde Angela Merkel yardımıyla.
İşte bu yüzden AB konusundaki mirasının yalnızca artı yahut eksi olarak görülemeyeceğini düşünüyorum.
Covid-19 krizi, euro krizinden farklı olarak Merkel’i, Almanya üzere daha güçlü ülkelerin salgının ekonomik olarak fazlaca daha fazla etkilediği AB’nin daha fakir ülkelerinin borçlarını omuzlamaları gerektiğine ikna etti.
Bunu yapmakla AB ortasında çarpıcı da bir emsal oluşturmuş oldu. Bir Almanya Başbakanı açısından bilhassa de ülke ortasından gelen klasik denk bütçe baskıları göz önüne alındığında hayli radikal bir adımdı bu.
Fransa İktisat Bakanı Bruno Le Maire, Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un ortak önerisi olan AB Covid Yardım Fonu planının mimarı.
Görüştüğümüzde Le Mair bana, bu planın Merkel’in hamaseti yardımıyla AB’de bir çığır açtığını söylemiş oldu:
“(Merkel) Almanya’daki mevcut düşünme biçimine karşıt ve Avrupa kıtasının daha sıkı ve tesirli bütünleşmesinden yana kararlar alabileceğini gösterdi.”
Le Maire, Başbakan Merkel’in, bu plana onay vermezse Avrupa’nın geleceğinin tehlikede olduğunu gördüğünü söylüyor.
Lakin öteki bir görüş de Angela Merkel’in aslında bu mevzuda da zati ve evvela Almanya’nın çıkarlarına uygun adım attığı tarafında. Merkel muhtemelen İtalya, İspanya, Fransa ve öbürleri pandemi yüzünden ekonomik badireye girerse AB ortak pazarının çökebileceğinin çok âlâ farkındaydı.
Getty ImagesAngela Merkel ve Emmanuel Macron
MÜLTECİ KRİZİNDE DRAMATİK ADIMLAR
Ortak Avrupa pazarı Alman iş dünyası için hayati gelir kaynağı. ötürüsıyla kriz yöneticisi Angela Merkel kolları sıvayıp dramatik ve pragmatik adımlar attı. Attığı adımla Almanya ve ötesinde manşetlere hakim oldu ve tarih yazdı.
bir daha de AB mülteci-göçmen krizine bulduğu tahlilin yarattığı yankıya ulaşamadı.
2015 yılı yazının sonlarına hakikat Angela Merkel bir milyonu aşkın mülteci ve mülteci adayına Almanya’nın sonlarını açtığında bütün dünya ondan bahsediyordu. Kimi alkışlayarak, kimi dalga geçerek de olsa.
Ülke ortasında bazıları ülkelerinin Wilkommenkultur diye anılan klâsik misafirperverliğiyle övünüyor, göç akınına öfkeyle reaksiyon gösteren bazıları de çok sağcı AfD hareketinin saflarına katılıyordu. AfD, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Almanya’da federal parlamentoya girebilen birinci çok sağcı parti oldu.
Mülteciler konusunda aldığı sonucun AB üstündeki tesiri de epey büyük ve farklı yönlerdeydi.
AB 2012 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştü ancak bundan üç yıl daha sonra 2015’te üye ülkeler birden fazla Suriye’den kaçan mültecilere kapılarını ve sonlarını kapatıyorlardı.
Almanya başkanının attığı adım AB’nin, temel prensiplerinin ikinci unsurunda düzenlenen insan haklarının önde gelen bir savunucusu olma ününü muhafazasına yardımcı olmuştu.
Getty Images
‘OBAMA’YA İLHAM VERDİ’
O yıl periyodun ABD Lideri Barack Obama’nın Ulusal Güvenlik Danışman Yardımcısı ve sağ kolu olan Ben Rhodes, Merkel’in adımının ABD Lideri’ne ilham verdiğini söylüyor.
“Obama’nın lider olduğu o devirde, dünyada, yanlışsız olduğuna inandığı şeyi, siyasi olarak kendisine ziyan vereceğini bile bile yapacak hayli fazlaca az önder vardı.
“Merkel bütün mültecileri alma sonucunı verdiğinde bunun siyasi bir bedeli olacağı hayli muhakkaktı ve Obama bundan ve Merkel’in bunu savunma biçiminden inanılmaz derecede etkilendi.”
Ben Rhodes’a göre Barack Obama, özellikle da ABD’de Başkanlık Seçimlerini Donald Trump’un kazanması ve İngiltere’nin AB’den ayrılışından daha sonra Merkel’i Avrupa’yı daha kuvvetle savunmaya teşvik etti. Rhodes Merkel’in isteksiz bulunmasına karşın Obama’nın onu dördüncü kere seçime girmeye ikna ettiğini de düşünüyor.
bir daha Ben Rhodes’a nazaran, 2016 yılının sonlarında Obama artık Angela Merkel ve Almanya’nın “liberal demokratik nizamın tartı merkezi” olduğunu düşünmeye başlamıştı.
Angela Merkel’in artan prestiji Brüksel’e da yarıyordu.
Öbür yandan Merkel’in neden AB başkanlarını 2015 mülteci krizine evvelinde hazırlanmaya zorlamadığını sorabilirsiniz. “Suriye ve Libya’da yaşananlardan daha sonra mülteci akını bir sürpriz değildi. Merkel gücünü ve tesirini tertipli göç kanalları oluşturmak için kullanabilirdi” diyenler var.
halbuki çaresizlik ortasındaki göçmenler ve mülteciler, yasa dışı yollardan Avrupa’ya erişmeye çalışırken denizlerde hayatlarını kaybediyor ve AB ülkeleri onları içeri almamak için aldığı tedbirlerle gurur duyulamayacak bir manzara veriyordu.
Ayrıyeten Almanya Başbakanı, ondan sonrasında mülteciler konusunda AB ismine Türkiye’nin otoriter önderi Recep Tayyip Erdoğan ile varılan tartışmalı mutabakat niçiniyle Memleketler arası Af Örgütü (Amnesty International) ve mülteci kümelerinin sert tenkitlerine maksat oldu. Mutabakata bakılırsa Türkiye yalnızca mültecilerin huduttan kaçakçıların botlarıyla Avrupa’ya gelmelerini engellemekle kalmayacak, Yunanistan kıyılarına ayak basmayı başaranları da geri almaya başlayacaktı.
Getty Images
MACARİSTAN VE LGBTQ+ KONUSUNDA HAL
Bahis AB’nin kelamda insan hakları muhafızı Angela Merkel olunca bunun üzere pek epeyce “Evet, ama” ile başlayan örnek verilebilir.
Evet, bu yaz Merkel ve 16 AB başkanı, üye ülkelerden Macaristan’da kabul edilen tartışmalı yeni bir yasal düzenlemenin yarattığı tartışmalar sürerken LGBTQ+ toplumunun haklarını savunan bir ortak mektuba imza attılar. Ama Angela Merkel birfazlacaları tarafınca Macaristan’da demokrasinin yıllardır geriye gitmesinin yolunu açan kişi olarak görülüyor.
Macaristan’ın nevi şahsına münhasır “liberalizm karşıtı” Başbakanı Viktor Orban yakın vakte kadar AB siyasi yapılanması-yelpazesi ortasında Merkel’in merkez-sağ Avrupa Halk Partisi kümesinin ortasında yer alıyor ve Avrupa Parlamentosu’nda bu kümenin daha fazla sandalye, ötürüsıyla daha fazla kelam sahibi bulunmasına katkıda bulunuyordu. Ona zıt düşmek sorun yaratacaktı ve Merkel tekraren Orban’la ilgili kararlı adım atmaktan kaçındı.
Almanya sanayi dalının hayati çıkar bağlarıyla bağlı olduğu Macaristan ve müttefiki Polonya şunu öğrendiler: Merkel ve bir bütün olarak AB, insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusundaki ihlaller hakkında süratli adım atmaya kısmen isteksizdi ve kısmen de bunu beceremiyordu.
İspanya’nın eski dışişleri bakanlarından ve Dünya Bankası Kümesi’nin eski lider yardımcısı Ana Palacio yakınlarda Almanya’yı, otoriterleşen üyelerini hizaya getirme konusundaki “stratejisizlikin” fiilen başını çekmekle suçladı. Palacio’ya göre Almanya şayet AB’nin kurucu unsurlarından insan hakları ve hukukun üstünlüğünü korumak isteseydi, bu prensipler korunurdu.
EVVEL İKTİSAT Mİ?
Palacio ayrıyeten AB dış siyasetini da eleştirdi ve AB’nin Türkiye ile alakalarından Çin ile Kapsamlı Yatırım Mutabakatı yapılmasına kadar pek fazlaca “şaibeli” karar ve ilkesizlikte Angela Merkel’in de büyük günahı olduğunu savundu. Çin ile Almanya’nın altı aylık AB devir başkanlığı devrinde imzalanan mutabakat Washington’da o sırada idaresi devralmaya hazırlanan Biden idaresini de dehşete düşürmüştü.
Çin 2020 yılında Almanya’nın en büyük dış ticaret partneriydi.
Angela Merkel sık sık Almanya’nın ticari çıkarlarının, dış siyasetini da biçimlendirdiği ötürüsıyla AB’yi de etkilediği söylenerek eleştirildi.
Örneğin Rusya ile münasebetlerine bakalım. Rusya ile Almanya içinde daha ucuz güç akışı sağlamaya yönelik Kuzey Akımı 2 boru çizgisinin inşa edilmesi sonucu niçiniyle AB’nin Moskova’ya karşı ortak strateji ve dış siyaset geliştirmesini baltaladığı, beraberinde Vladimir Putin’in eline, zayıflaması işine gelen AB bloku karşısında daha fazla koz verdiği söylendi.
Orta ve Doğu Avrupa’da birfazlaca ülke boru çizgisine karşı çıktı. Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelensky yakında Kuzey Akımı 2’yi “tehlikeli bir jeo-politik silah” diye tanımladı.
Angela Merkel is, bu tenkitlere cevaben Moskova boru çizgisini berbata kullanırsa AB’nin daha fazla yaptırım uygulayabileceğini söyleyerek karşılık verdi.
Ancak hem de Ukrayna konusunda Rusya’ya sıkı yaptırımlar uygulanmasının ateşli bir savunucusuydu. daha sonra önde gelen muhalif Rus siyasetçi (Aleksey Navalni) 2020 Ağustos’unda zehirlendiğinde onu Berlin’de bir hastaneye taşıtmış ve kendisine beklenmedik bir ziyaret yaparak son derece sıra dışı bir jestte bulunmuştu.
Bir defa daha “Evet”ler ve “Ama”lar…
HELMUT KOHL-ANGELA MERKEL FARKI
Bu yazının hedefi AB’nin yanlışlarının faturasını Angela Merkel’e yazmak değil olağan olarak.
Ancak AB mirası kelam konusu olduğunda, eski Almanya Başbakanı ve Merkel’in yol göstericisi Helmut Kohl’u hatırlamakta fayda var.
Kohl Brüksel’de genel olarak çağdaş AB’nin kurucu başkanı sayılıyor. Almanya’da bu biçimdelar kamuoyunun büyük çoğunluğunun karşı olduğu euroyu desteklemişti. Bunu yaparken ekonomik değil politik saiklerle hareket etmişti. Helmut Kohl, ortak bir para ünitesinin Avrupalı komşular içinde yeni savaşlar çıkmasını engelleyebileceğine inanıyordu.
Getty Images
Kohl bununla birlikte faturasının Batı Almanyalı vergi mükellefine çıkacağını bile bile Almanya’nın birleşmesini savunmuş, o sırada üyelikleri ihtimali fazlaca uzak olsa bile Doğu ve Orta Avrupa’yı AB’ye biraz daha yaklaştırmıştı.
Angela Merkel’in Avrupa tacı Kohl ile kıyaslandığında o kadar parlak görünmüyor. “Krizlerle dolu bir devirde vazife yapmış kıymetli bir Avrupa önderi, birliği zar sıkıntı da olsa bir ortada tutan tutkal” mı desek yanlışsız bir tarif olur mu?
Evet.
“AB’nin yeni geleceğinin kendine inançlı mimarı” diyebilir miyiz? Muhtemelen, Hayır.
MACRON’UN DÜŞÜ: AVRUPA’NIN HÜKÜMDARI OLMAK
Bu unvanın talibi hala Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron.
Bundan dört yıl evvel Paris’te Cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferini ilan ettiğinde AB’nin marşı olan Beethoven’in 9. senfonisinin çalışmasını istemişti. Bay Avrupa lakabıyla anılan Macron’un AB için, ABD’den stratejik özerklik – ya da en azından ona daha az bağımlı olmayı – içeren tezli bir ıslahat planı da vardı. Ancak bunun için Merkel’in takviyesine gereksinimi vardı.
Bazılarının Avrupa’nın lokomotifi ismini verdiği Fransız-Alman işbirliğini canlandırmak, Alman vergi mükellefinin paralarını 21. yüzyılın bu yeni AB vizyonunu gerçek kılmaya yatırılmasını sağlayabilmek için Merkel’in Macron’a takviye vermesi gerekiyordu. Bu ise Angela Merkel’in hayli yeterli bildiği üzere Almanya’da en tanınan plan sayılmaz.
Merkel’in Covid yardım fonunun oluşturulmasına kadar Almanya vergi mükellefinin parasını kullanma konusundaki teşebbüsleri defaatle püskürtmesi ve kullandığı oyalama taktikleri ona alttan alta “Nein diyen Şansölye” unvanını kazandırmıştı.
Berlin’de, Fransa idarelerinden “Av tüfeği” lakabıyla bahsedildiğini duymuştum. Fransa’nın Avrupa konusunda, AB’nin kendi ordusunu oluşturmasından tutun etraf ve para ünitesi konusundaki öneriilere kadar daima ve hayli sayıda farklı fikirle ortaya çıkmasını av tüfeğinin saçmalarına benzettikleri anlaşılıyor.
Getty Images
Bu ayın sonundaki seçimlerde Almanya’nın yeni başbakanı kim olursa olsun bu kişinin Brüksel’de Angela Merkel’in senelerca biriktirdiği tecrübe ve yüke sahip olması mümkün değil.
Emmanuel Macron, bunu, AB masasında Merkel’den boşalan yeri doldurma fırsatı olarak görüyor.
Bunu yapabilirse birlik büyük kimi değişiklikler geçirebilir. Fransa’da Elysee Sarayı’ndaki İmparator diye anılan Macron Avrupa’nın Hükümdarı olmaya epeyce istekli.
Lakin evvel Fransa’da Nisan ve Mayıs aylarında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanması gerekiyor ki, bu da hafifçee alınmaması gereken bir mani.