Undertaker
New member
Son devirde ABD’li milyarder Elon Musk’ın Twitter’ı satın alması toplumsal medyada ‘sermaye tekeli’ tartışmasını bir kere daha gündeme getirdi. şahsi dataların güvenliği, algoritmalar, toplumsal medya şirketlerinin devletlerle olan ilgileri üzere bahisler aslına bakarsanız korku verici gündemlerdi.
Peki lakin Musk’ın Twitter’ı, mevcut durumu daha da dayanılmaz bir hale getirecek mi? Elon Musk’ın maksadı ne? Twitter’a alternatif ve inançlı mecralar var mı? Toplumsal medyanın kontrol hakkı şirketlere ya da devletlere verilmeyecekse kime verilecek?
Medya, bilişim ve kolektif hareketler üzerine çalışan müellif ve mütercim Diyar Saraçoğlu ile konuştuk. Sermayeden bağımsız bir medyanın hayal olup olmadığını tartıştığımız Saraçoğlu, teknik tarafın ‘en kolay’ kısım olduğunu lisana getirdi, “Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu sistemin yıkılmış olması gerekir” dedi.
‘SATILABİLECEK BİR ŞEY YAPARSANIZ, BİR GÜN KESİNLİKLE SATILIR’
Önce kısa ancak en epey merak edilen soruyla kelama başlayalım. Elon Musk niye Twitter’ı satın aldı?
Elon Musk’ın Twitter’ı satın alacağını duyurduğu nisan ayından beri bu mevzu farklı hallerde tartışılıyor. Satış sürecinin akabinde Musk’ın bir dizi atılımıyla de bu tartışmalar yeterlice ağırlaştı. Bu satın almanın gorebildiğimiz kadarıyla bir epey sebebi var.
Elon Musk yarattığı ‘teknolojik öncü’ imajını Twitter üzerinden pekiştirmeyi deneyecek ve tüm şirketleri için propaganda kanalı olarak Twitter’ı tesirli bir biçimde kullanacak. Musk, siyasal sıkıntılara dair görüşlerini de (ki sağ, milliyetçi görüşler bunlar) tabir etmekten çekinmeyen biri. Twitter’ı bu manada hem kendisinin birebir vakitte ABD’nin çıkarları için kullanacağına dair hiç bir kuşku yok. Yani ‘ifade özgürlüğünü’ onların anladığı manasıyla kullanmaktan çekinmeyecek. Bu ortada Musk’ın satın almasının akabinde sağ fenomenlerin Twitter’ı “Şimdi özgürce konuşabileceğimiz bir yere dönüşecek” diyerek kutlamalarını da gözden kaçırmamak gerekiyor.
Twitter’la ilgili en çok tartışılan konulardan biri de mevcut gücüne karşın, var olan modelin şirketin daima ziyan açıklamasının önüne geçememesi, yani yüzlerce milyon kullanıcıya karşın paraya çevirme kriziydi. Musk, muhtemelen Twitter’ı daha kârlı bir hale getirebilecek bir model üzerinde çalışıyor ve onaylı kullanıcılardan aylık fiyat alınması atağı tahminen de bunun birinci adımı.
Tesla, SpaceX (ve alt projesi Starlink), Boring Company, Tesla Energy, Neuralink… Musk’ın sahibi olduğu şirketler listesi uzayıp gidiyor. Bunların birbirlerinin araştırma-geliştirme tabanı olabilme potansiyeline, bir de öbür tanınan toplumsal medya mecraları kadar olmasa da bir daha de hiç azımsanmayacak bir kullanıcı sayısına sahip Twitter eklendi. Twitter kullanıcılarından elde edilebilecek bilgi ve üst bilgilerin diğer şirketlerle paylaşılması tehlikesi karşımıza epey önemli bir sorun olarak çıkacak üzere görünüyor.
Asıl soru bir daha beliriyor. Satılabilecek bir şey yaparsanız, kapitalizm yıkılmadığı surece o elbette bir gün satılacaktır. Liberallerin göklere taşıdığı ‘özgürlükçü hippi’ Jack Dorsey’in Twitter’ı bir gün satılacaktı ve de satıldı.
KULLANICILARI NELER BEKLİYOR?
Peki lakin niye Musk’ın bu satın alımı dünya çapında bir ‘tantana’ yarattı? Twitter daha öncesinde özgür ve muteber bir platformdu da Musk mı buna pürüz oldu? Elon Musk ile bir arada Twitter’ı neler bekliyor?
Ne Twitter ne de Facebook yahut Instagram üzere mecralar, hiç bir vakit özgür ve muteber platformlar değillerdi. Kâr hedefi güden şirketlerin sahibi olduğu, nasıl çalıştıklarını tam olarak nazaranmediğimiz (kodlarının erişime açık olmaması), bilgilerimizi başta reklamcılık dahil olmak üzere bir fazlaca gayeyle kullanan bu mecralara niye özgürlük ve güvenilirlik rolü atfedelim ki? Fakat yükselen hareketler ve kendilerini tabir etme kanalları güzelce sıkışan beşerler için bir potansiyel taşıyorlardı ve bu potansiyel 2008 ekonomik erizi daha sonrasında patlak veren hareketlerde simgeleştiği üzere bir hayli biçimde kullanıldı, hâlâ da kullanılıyor.
Bizim coğrafyamızda ise ana akımdan yandaşa hakikat seyreden medya ortamında hakikaten tesirli bir araca dönüştüler. Seyahat Parkı protestoları devrinde, ‘penguen medyası’ karşısında hepimizin bir biçimde dahil olduğu araçlar olarak fazlacaça kullanıldılar. O günden beri de örgütlü trollere, yasal sınırlamalara karşın tesirli bir biçimde kullanılıyorlar. Son devirde maddelerle sınırlanmaya çalışılmaları da bu tesirli kullanmasın yarattığı ve seçim devrinde yaratacağı ‘rahatsızlığı’ gösteriyor.
Musk daha sonrası Twitter’da neler olacağının fragmanını 1 aydır izliyoruz. Şirkette bir epeyce çalışanın işten çıkarılması, kalanların ağır baskı görmesi, doğrulanmış kullanıcılar için 8 dolar talebi, Trump’la ilgili anket, her yerinden erkeklik akan ve şirketlerinde yüklü olarak erkekleri çalıştırdığı bilinen Musk’ın Trump’la ilgili ondan sonrasında paylaştığı eril görsel… En başta da konuştuğumuz bir hayli niye de dahil olmak üzere, ileride hem çalışanları birebir vakitte kullanıcıları hoş günlerin beklemediği ortada.
‘ABD’NİN ÇIKARI GÖZETİLİYOR’
Aslında toplumsal medyaya sahip tek milyarder Musk değil. Amazon ya da Meta (Facebook) üzere mecralara baktığımızda bir daha milyarderleri görüyoruz. Bu milyarderler niye bir ‘sosyal medya’ arayışında?
Evet, sıkıntı hakikaten Musk’ta cisimleşse de, hiç biri başkasından daha saf değil. Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Bill Gates ve Larry Page üzere isimlerin sahibi olduğu şirketler rekabet tabanında, ulusal ve milletlerarası çıkarlar içindeki krizlerden de faydalanarak, büyüyen ve ‘ümit var eden’ bir epey şirketi satın alıp farklı alanlara giriyorlar. Bu, yapay zekâ alanındaki satın almalar da olabiliyor (Google’ın DeepMind’ı satın alması vb.). Ya da en kıymetli sıkıntılardan biri olan güç alanında bir şirketin alınması yahut yeni bir yatırım biçiminde de olabiliyor (Bill Gates’in Breakthrough Energy’yi kurması vb.).
En geniş manasıyla, medya ise bilgi gücü üzere bir fazlaca niçinle birlikte yaratmaya çalıştıkları imaj (vizyoner, öngörülü, geleceğe taşıyan vb. saçmalıklar) açısından da büyük kıymet taşıyor. örneğin Jeff Bezos, The Washington Post’u satın alarak medya alanına önemli bir ‘yatırım’ yaparken, Musk Twitter’ı satın alabiliyor. Doğal bir hayli atılım, ABD’nin çıkarları gözetilerek yapılıyor. ABD, Çin ve Rusya karşısında bu şirketler ve araçları (askeri teknoloji yatırımları da dahil) çok büyük bir fonksiyon görüyorlar.
Bir de alışılmış toplumsal medya başlığında konuştuğumuz bu mecraların, yalnızca bir medya aracı yahut alanı olarak görülmemesi gerektiğini belirtmek gerekiyor. Bu mecralar artık hem istihbarat fonksiyonuna sahip tıpkı vakitte yapay zekâ vb. teknolojik araçlarının test edildiği bir ar-ge platformu olarak da hizmet ediyorlar. Haliyle, bahsi geçen isimler ya da benzerleri buralarda da varlık göstermek isteyecekler.
‘SEVİMLİ KEDİ VİDEOSU’ TEHLİKELİ Mİ?
Son periyotta bir kelimeyi daha sık duymaya başladık: Algoritma. Yalnızca Twitter değil, şimdi tüm toplumsal mecralar için bahsedebileceğimiz bir gündem bu. Nitekim de kullandığımız platformlarda toplumsal medya içeriğinin büyük bir kısmı bizim tercihlerimiz haricinde oluşuyor. Hem reklamlarla birebir vakitte neredeyse ‘bizi bizden daha güzel tanıdığı’ tezindeki bu algoritma tarafınca önümüze konulan şeylerle boğuşuyoruz. Algoritma sandığımız kadar suçsuz bir şey midir? Temiz bile olsa bizi kendi dünyamızla sonlandırıyor oluşu, siyasi manada da can sıkıcı sayılmaz mı?
Algoritma tarifi olarak, muhakkak bir sorunu çözmek yahut muhakkak bir vazifesi yerine getirmek için izlenecek adımlar dizisi diyebiliriz. Algoritma tartışmaları, bahsi geçen kâr maksadı güden toplumsal medya mecralarında ise bu mecraların kodlarının kapalı kaynak kodlu olmaları niçiniyle nasıl çalıştıklarının tam olarak incelenememesi ve denetlenememesi biçiminde karşımıza çıkıyor. Yani aslında biz bu mecraların nasıl işlediğini tam olarak bilemiyoruz. Evet tecrübelerimiz ve müşahedelerimiz var lakin bunlar işleyişi tam manasıyla anlamak açısından yetersiz. Üstelik bu işleyişi denetleme yahut değiştirme imkanına da sahip değiliz. Haliyle tanınan, sponsorlu ve siyasal olarak yakın bulmadığımız gönderiler karşımıza çoğunlukla çıkabiliyor ve biz bu duruma sıklıkla müdahale edemiyoruz. Cümbüş içeren gönderilerin, olumlu bir his durumunun (sevimli kedi görüntüleri izleme tuzağı vb.) daima olarak gösterilmesi de (ve birtakım durumlarda gösterilmemesi de) öbür bir tehlike.
Algoritmalarla ilgili bu sorun bilgiye erişimimizden (Google aramaları vb.), müzik dinleme (Spotify, YouTube vb.) yahut sinema izleme (Netflix vb.) alışkanlıklarımıza kadar bir fazlaca yerde daha karşımıza çıkıyor. Kendimizi muhakkak bir görüntüde oluşan kara delikte (örn. ‘Evgeny Grinko-Valse’ görüntüsü çoğumuzun karşısına yine tekrar çıkmıştır) bulabiliyoruz. Alışılmış eşitler içinde konseyi olmayan bir bağın karar sürdüğü internet ortamında bu, büyük şirketler ve ana akım siyasetçilerin lehine dönüşürken bizler için son derece dezavantajlı bir durum da yaratıyor.
Algoritmalarla ilgili krizin bu konuştuğumuz boyutlarından öteki, daha tehlikeli kısımları da mevcut. Şayet bahsi geçen rastgele bir yazılım, yapay zekâ halleri kullanılarak datalı bir eğitim seti üzerinden eğitilmişse ve data seti bir hayli açıdan taraflıysa yazılım da taraflı olur. ABD’den örnek verelim buna. Diyelim büyük bir yazılım şirketinin evvelki işe alım kararları (ve bu kararlarda ABD’li, beyaz ve erkek şahıslar sıklıkla tercih edilmişse, ki bu fazlaca olasıdır) bir bilgi seti olarak dikkate alınmış ve yazılım bunun üzerinden eğitilmişse, yazılım yeni işçi seçiminde mevcut tüm ayrımcılıkları bir daha üretmeye (örneğin ABD’li olmayan siyah bir bayanı şartları sağlayamadığı için işe almayabilir) yatkın olacaktır. Bizim coğrafyamızda da güvenlik soruşturmalarında tahminen benzeri bir algoritma işliyordur, bilemiyoruz.
Haliyle algoritmalarla ilgili tarafsızlık savları gerçeklikten pek uzak. Bu kadar ayrımcı ve sömürgen bir dünyada, denetleyemediğimiz, müdahale edemediğimiz tüm algoritmalar daima benzeri bir riski barındıracaktır.
SOSYAL MEDYANIN KONTROLÜ NASIL SAĞLANABİLİR?
Öyle ya da bu biçimde Twitter, bir manada insanların fikirlerini söylemiş olduği ‘kamu meydanı’ fonksiyonu görüyor. Bugün, Musk meselade bu devasa meydanın bir şahsa devredilebildiğini bir sefer daha gördük. Sermayenin toplumsal medya üstündeki hâkimiyetinden şikâyet ediyoruz lakin bu meydanı kim denetlemeli? Sıhhat ya da eğitim üzere hizmetlerin kamulaştırılıp devlet inhisarına girmesi sol-sosyalist talepler çerçevesinde savunuluyor. Lakin birebir şeyi irtibat konusunda söyleyemiyoruz. İrtibat hizmetlerinin özel sermaye yerine devlet inhisarına girmesi söz özgürlüğü için bir tehdit değil mi? Öyleyse bu düzenek nasıl yaratılmalı?
Evet, bu hususun sıklıkla ya üzerinden atlanıyor ya da riskli diye “Hiç bulaşmayalım” deniyor. Natürel ülkelerin özgün şartları da bu husus üzerine düşünme pratiğini etkileyebiliyor. Daha evvel de bahsi geçen ve meclisten geçen son sansür yasasında yer alan toplumsal medya şirketlerinin temsilcilik açma problemi bu biçimde bir bahis. Olağanda şirketlerin egemenliğine ve vergi kaçırma vb. bir hayli muhtemel hareketine karşı bu değerli olabilecek bir atak. Fakat bu, siyasal iktidarın kendisine muhalif olan herkese karşı direkt kullanabileceği bir şey olacak. bu biçimdelikle, sıkışık bir yerde bu mevzuya dair siyaset belirlemek güç olabiliyor.
Bu noktada, “İletişimi bir kamusallık yerinde nasıl görmeliyiz?” sorusunu sormak gerekiyor. Her kişinin kolaylıkla dahil olabildiği (sınıfsal farkların engelleyemediği), işleyişin büsbütün şeffaf olduğu (yazılımlar kelam mevzusuysa özel mülk, kapalı kaynak kodlu yazılımlar yerine açık kaynak kodlara sahip özgür yazılımlardan kelam ediyoruz), kullanım prensiplerinin ortaklaşa belirlendiği, her türlü ayrımcılığın önüne geçilen bir irtibat ortamından kelam etmek en güzeli. bu biçimdesi bir ortamı yaratma kademesinde, işin en kolay kısmı sanırım teknik tarafı. Akla en yatkın seçenek merkezsiz, öz-örgütlü irtibat araçları ve yerleri yaratmak. Bu araçları denetleme işini devlet yerine öz-örgütlülüğü yaratanlara vermek ve bu öz-örgütlülüklerin birbirleriyle irtibat kurma tabanını muhakkak prensipler çerçevesinde planlamak mümkün.
‘AYKIRI TOHUM SAÇABİLME GÜCÜMÜZ VAR’
Sermayeden ve devletlerden bağımsız bir kamu meydanı talep edilebilir mi? bu biçimdesi bir talep gerçekçi mi? Bugün kimi örneklerden bahsedebilir miyiz?
Önce olumsuz tabloyu çizelim. Yalnızca toplumsal medya mecralarından bahsederken bile bu biçimde bir bağımsız varlık oluşturmanın ne kadar güç olduğunu gorebiliyoruz. Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu sistemin yıkılmış olması gerekir. Üzerine epey konuşmadığımız fakat epey kritik olan donanım ve altyapı sıkıntıları var örneğin. Bu üzere ‘kamusal alanlara’ girebilmek için kullandığımız telefon, bilgisayar vb. tüm aygıtların üretimi monopol halindeki şirketlerin elinde. Üstelik bu alanlara erişim için gereksinim duyduğumuz altyapı da (İnternet irtibatı, elektrik vb.) devletlerin ya da özelleştirmelerle şirketlerin egemenliğinde. Coğrafyalar içinde altyapıya erişim konusunda önemli eşitsizlikler de kelam konusu. bir epeyce insanın pak suya erişemediği bir dünyada, internet kontağıyla erişilebilen kamusal alanlara eşit bir biçimde dahil olmaktan kelam etmek ne kadar mantıklı, üzerine düşünmek lazım.
Meselenin bir öteki boyutu da kâr maksadı güden, algoritmalarının nasıl işlediğini tam olarak bilemediğimiz bu mecraların, datalarımız üzerinde de büyük bir tahakküme sahip olmaları. Çoğunlukla okumadığımız kullanıcı kontratlarıyla -ki bizim okuyamayacağımız biçimde yazılmışlardır- bilgi kullanım müsaadelerini onlara devrediyoruz ve reklamcılık başta olmak üzere bir epey emelle bilgilerimiz işleniyor, birbirleriyle ilişkilendiriliyor.
Yasal imkanlar da sermaye ve devlete diğer bir güç veriyor. Yakın vakitte gündemimize ağır bir biçimde giren sansür yasasının yanı sıra fikri mülkiyet ve telif kanunları da, büsbütün bağımsız bir kamusal alan kurmamızı engellemede büyük bir koz niteliğinde.
Tabii her şey bu olumsuz tablodan ibaret değil. Binlerce yıldır ‘aykırı tohumlar’ saçabilme gücümüz var. İnternet kontaklı irtibat dünyasında da birinci günlerden beri -farklı saiklere sahip olsalar da- bir epeyce örnek çıktı, çıkacak da. Şirketlerin egemenliğinde olmayan, merkezsiz teknik yapıları üzere özellikleri ile sansürü atlatan, telif maddelerine ve kâr hedefine karşı yasal yerde gedikler açan ‘copyleft’ yahut ‘copyfarleft’ üzere lisansların oluşturulması için bir epeyce uğraş var. Son devirde Twitter tartışmalarıyla bir seviyede popülerliğe kavuşan Mastodon bu biçimde bir örnek örneğin. Riseup kolektifinin geliştirdiği araçları ya da Wikipedia’yı da bu bağlama yerleştirebiliriz.
Bize bu kurumuş bağlantı yerinde çatlaklar yaratmak ve bu çatlaklardan yeni tohumlar yeşertmek bakılırsavi düşüyor. El ele verip bunu başarabiliriz.
Peki lakin Musk’ın Twitter’ı, mevcut durumu daha da dayanılmaz bir hale getirecek mi? Elon Musk’ın maksadı ne? Twitter’a alternatif ve inançlı mecralar var mı? Toplumsal medyanın kontrol hakkı şirketlere ya da devletlere verilmeyecekse kime verilecek?
Medya, bilişim ve kolektif hareketler üzerine çalışan müellif ve mütercim Diyar Saraçoğlu ile konuştuk. Sermayeden bağımsız bir medyanın hayal olup olmadığını tartıştığımız Saraçoğlu, teknik tarafın ‘en kolay’ kısım olduğunu lisana getirdi, “Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu sistemin yıkılmış olması gerekir” dedi.
‘SATILABİLECEK BİR ŞEY YAPARSANIZ, BİR GÜN KESİNLİKLE SATILIR’
Önce kısa ancak en epey merak edilen soruyla kelama başlayalım. Elon Musk niye Twitter’ı satın aldı?
Elon Musk’ın Twitter’ı satın alacağını duyurduğu nisan ayından beri bu mevzu farklı hallerde tartışılıyor. Satış sürecinin akabinde Musk’ın bir dizi atılımıyla de bu tartışmalar yeterlice ağırlaştı. Bu satın almanın gorebildiğimiz kadarıyla bir epey sebebi var.
Elon Musk yarattığı ‘teknolojik öncü’ imajını Twitter üzerinden pekiştirmeyi deneyecek ve tüm şirketleri için propaganda kanalı olarak Twitter’ı tesirli bir biçimde kullanacak. Musk, siyasal sıkıntılara dair görüşlerini de (ki sağ, milliyetçi görüşler bunlar) tabir etmekten çekinmeyen biri. Twitter’ı bu manada hem kendisinin birebir vakitte ABD’nin çıkarları için kullanacağına dair hiç bir kuşku yok. Yani ‘ifade özgürlüğünü’ onların anladığı manasıyla kullanmaktan çekinmeyecek. Bu ortada Musk’ın satın almasının akabinde sağ fenomenlerin Twitter’ı “Şimdi özgürce konuşabileceğimiz bir yere dönüşecek” diyerek kutlamalarını da gözden kaçırmamak gerekiyor.
Twitter’la ilgili en çok tartışılan konulardan biri de mevcut gücüne karşın, var olan modelin şirketin daima ziyan açıklamasının önüne geçememesi, yani yüzlerce milyon kullanıcıya karşın paraya çevirme kriziydi. Musk, muhtemelen Twitter’ı daha kârlı bir hale getirebilecek bir model üzerinde çalışıyor ve onaylı kullanıcılardan aylık fiyat alınması atağı tahminen de bunun birinci adımı.
Tesla, SpaceX (ve alt projesi Starlink), Boring Company, Tesla Energy, Neuralink… Musk’ın sahibi olduğu şirketler listesi uzayıp gidiyor. Bunların birbirlerinin araştırma-geliştirme tabanı olabilme potansiyeline, bir de öbür tanınan toplumsal medya mecraları kadar olmasa da bir daha de hiç azımsanmayacak bir kullanıcı sayısına sahip Twitter eklendi. Twitter kullanıcılarından elde edilebilecek bilgi ve üst bilgilerin diğer şirketlerle paylaşılması tehlikesi karşımıza epey önemli bir sorun olarak çıkacak üzere görünüyor.
Asıl soru bir daha beliriyor. Satılabilecek bir şey yaparsanız, kapitalizm yıkılmadığı surece o elbette bir gün satılacaktır. Liberallerin göklere taşıdığı ‘özgürlükçü hippi’ Jack Dorsey’in Twitter’ı bir gün satılacaktı ve de satıldı.
KULLANICILARI NELER BEKLİYOR?
Peki lakin niye Musk’ın bu satın alımı dünya çapında bir ‘tantana’ yarattı? Twitter daha öncesinde özgür ve muteber bir platformdu da Musk mı buna pürüz oldu? Elon Musk ile bir arada Twitter’ı neler bekliyor?
Ne Twitter ne de Facebook yahut Instagram üzere mecralar, hiç bir vakit özgür ve muteber platformlar değillerdi. Kâr hedefi güden şirketlerin sahibi olduğu, nasıl çalıştıklarını tam olarak nazaranmediğimiz (kodlarının erişime açık olmaması), bilgilerimizi başta reklamcılık dahil olmak üzere bir fazlaca gayeyle kullanan bu mecralara niye özgürlük ve güvenilirlik rolü atfedelim ki? Fakat yükselen hareketler ve kendilerini tabir etme kanalları güzelce sıkışan beşerler için bir potansiyel taşıyorlardı ve bu potansiyel 2008 ekonomik erizi daha sonrasında patlak veren hareketlerde simgeleştiği üzere bir hayli biçimde kullanıldı, hâlâ da kullanılıyor.
Bizim coğrafyamızda ise ana akımdan yandaşa hakikat seyreden medya ortamında hakikaten tesirli bir araca dönüştüler. Seyahat Parkı protestoları devrinde, ‘penguen medyası’ karşısında hepimizin bir biçimde dahil olduğu araçlar olarak fazlacaça kullanıldılar. O günden beri de örgütlü trollere, yasal sınırlamalara karşın tesirli bir biçimde kullanılıyorlar. Son devirde maddelerle sınırlanmaya çalışılmaları da bu tesirli kullanmasın yarattığı ve seçim devrinde yaratacağı ‘rahatsızlığı’ gösteriyor.
Musk daha sonrası Twitter’da neler olacağının fragmanını 1 aydır izliyoruz. Şirkette bir epeyce çalışanın işten çıkarılması, kalanların ağır baskı görmesi, doğrulanmış kullanıcılar için 8 dolar talebi, Trump’la ilgili anket, her yerinden erkeklik akan ve şirketlerinde yüklü olarak erkekleri çalıştırdığı bilinen Musk’ın Trump’la ilgili ondan sonrasında paylaştığı eril görsel… En başta da konuştuğumuz bir hayli niye de dahil olmak üzere, ileride hem çalışanları birebir vakitte kullanıcıları hoş günlerin beklemediği ortada.
‘ABD’NİN ÇIKARI GÖZETİLİYOR’
Aslında toplumsal medyaya sahip tek milyarder Musk değil. Amazon ya da Meta (Facebook) üzere mecralara baktığımızda bir daha milyarderleri görüyoruz. Bu milyarderler niye bir ‘sosyal medya’ arayışında?
Evet, sıkıntı hakikaten Musk’ta cisimleşse de, hiç biri başkasından daha saf değil. Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Bill Gates ve Larry Page üzere isimlerin sahibi olduğu şirketler rekabet tabanında, ulusal ve milletlerarası çıkarlar içindeki krizlerden de faydalanarak, büyüyen ve ‘ümit var eden’ bir epey şirketi satın alıp farklı alanlara giriyorlar. Bu, yapay zekâ alanındaki satın almalar da olabiliyor (Google’ın DeepMind’ı satın alması vb.). Ya da en kıymetli sıkıntılardan biri olan güç alanında bir şirketin alınması yahut yeni bir yatırım biçiminde de olabiliyor (Bill Gates’in Breakthrough Energy’yi kurması vb.).
En geniş manasıyla, medya ise bilgi gücü üzere bir fazlaca niçinle birlikte yaratmaya çalıştıkları imaj (vizyoner, öngörülü, geleceğe taşıyan vb. saçmalıklar) açısından da büyük kıymet taşıyor. örneğin Jeff Bezos, The Washington Post’u satın alarak medya alanına önemli bir ‘yatırım’ yaparken, Musk Twitter’ı satın alabiliyor. Doğal bir hayli atılım, ABD’nin çıkarları gözetilerek yapılıyor. ABD, Çin ve Rusya karşısında bu şirketler ve araçları (askeri teknoloji yatırımları da dahil) çok büyük bir fonksiyon görüyorlar.
Bir de alışılmış toplumsal medya başlığında konuştuğumuz bu mecraların, yalnızca bir medya aracı yahut alanı olarak görülmemesi gerektiğini belirtmek gerekiyor. Bu mecralar artık hem istihbarat fonksiyonuna sahip tıpkı vakitte yapay zekâ vb. teknolojik araçlarının test edildiği bir ar-ge platformu olarak da hizmet ediyorlar. Haliyle, bahsi geçen isimler ya da benzerleri buralarda da varlık göstermek isteyecekler.
‘SEVİMLİ KEDİ VİDEOSU’ TEHLİKELİ Mİ?
Son periyotta bir kelimeyi daha sık duymaya başladık: Algoritma. Yalnızca Twitter değil, şimdi tüm toplumsal mecralar için bahsedebileceğimiz bir gündem bu. Nitekim de kullandığımız platformlarda toplumsal medya içeriğinin büyük bir kısmı bizim tercihlerimiz haricinde oluşuyor. Hem reklamlarla birebir vakitte neredeyse ‘bizi bizden daha güzel tanıdığı’ tezindeki bu algoritma tarafınca önümüze konulan şeylerle boğuşuyoruz. Algoritma sandığımız kadar suçsuz bir şey midir? Temiz bile olsa bizi kendi dünyamızla sonlandırıyor oluşu, siyasi manada da can sıkıcı sayılmaz mı?
Algoritma tarifi olarak, muhakkak bir sorunu çözmek yahut muhakkak bir vazifesi yerine getirmek için izlenecek adımlar dizisi diyebiliriz. Algoritma tartışmaları, bahsi geçen kâr maksadı güden toplumsal medya mecralarında ise bu mecraların kodlarının kapalı kaynak kodlu olmaları niçiniyle nasıl çalıştıklarının tam olarak incelenememesi ve denetlenememesi biçiminde karşımıza çıkıyor. Yani aslında biz bu mecraların nasıl işlediğini tam olarak bilemiyoruz. Evet tecrübelerimiz ve müşahedelerimiz var lakin bunlar işleyişi tam manasıyla anlamak açısından yetersiz. Üstelik bu işleyişi denetleme yahut değiştirme imkanına da sahip değiliz. Haliyle tanınan, sponsorlu ve siyasal olarak yakın bulmadığımız gönderiler karşımıza çoğunlukla çıkabiliyor ve biz bu duruma sıklıkla müdahale edemiyoruz. Cümbüş içeren gönderilerin, olumlu bir his durumunun (sevimli kedi görüntüleri izleme tuzağı vb.) daima olarak gösterilmesi de (ve birtakım durumlarda gösterilmemesi de) öbür bir tehlike.
Algoritmalarla ilgili bu sorun bilgiye erişimimizden (Google aramaları vb.), müzik dinleme (Spotify, YouTube vb.) yahut sinema izleme (Netflix vb.) alışkanlıklarımıza kadar bir fazlaca yerde daha karşımıza çıkıyor. Kendimizi muhakkak bir görüntüde oluşan kara delikte (örn. ‘Evgeny Grinko-Valse’ görüntüsü çoğumuzun karşısına yine tekrar çıkmıştır) bulabiliyoruz. Alışılmış eşitler içinde konseyi olmayan bir bağın karar sürdüğü internet ortamında bu, büyük şirketler ve ana akım siyasetçilerin lehine dönüşürken bizler için son derece dezavantajlı bir durum da yaratıyor.
Algoritmalarla ilgili krizin bu konuştuğumuz boyutlarından öteki, daha tehlikeli kısımları da mevcut. Şayet bahsi geçen rastgele bir yazılım, yapay zekâ halleri kullanılarak datalı bir eğitim seti üzerinden eğitilmişse ve data seti bir hayli açıdan taraflıysa yazılım da taraflı olur. ABD’den örnek verelim buna. Diyelim büyük bir yazılım şirketinin evvelki işe alım kararları (ve bu kararlarda ABD’li, beyaz ve erkek şahıslar sıklıkla tercih edilmişse, ki bu fazlaca olasıdır) bir bilgi seti olarak dikkate alınmış ve yazılım bunun üzerinden eğitilmişse, yazılım yeni işçi seçiminde mevcut tüm ayrımcılıkları bir daha üretmeye (örneğin ABD’li olmayan siyah bir bayanı şartları sağlayamadığı için işe almayabilir) yatkın olacaktır. Bizim coğrafyamızda da güvenlik soruşturmalarında tahminen benzeri bir algoritma işliyordur, bilemiyoruz.
Haliyle algoritmalarla ilgili tarafsızlık savları gerçeklikten pek uzak. Bu kadar ayrımcı ve sömürgen bir dünyada, denetleyemediğimiz, müdahale edemediğimiz tüm algoritmalar daima benzeri bir riski barındıracaktır.
SOSYAL MEDYANIN KONTROLÜ NASIL SAĞLANABİLİR?
Öyle ya da bu biçimde Twitter, bir manada insanların fikirlerini söylemiş olduği ‘kamu meydanı’ fonksiyonu görüyor. Bugün, Musk meselade bu devasa meydanın bir şahsa devredilebildiğini bir sefer daha gördük. Sermayenin toplumsal medya üstündeki hâkimiyetinden şikâyet ediyoruz lakin bu meydanı kim denetlemeli? Sıhhat ya da eğitim üzere hizmetlerin kamulaştırılıp devlet inhisarına girmesi sol-sosyalist talepler çerçevesinde savunuluyor. Lakin birebir şeyi irtibat konusunda söyleyemiyoruz. İrtibat hizmetlerinin özel sermaye yerine devlet inhisarına girmesi söz özgürlüğü için bir tehdit değil mi? Öyleyse bu düzenek nasıl yaratılmalı?
Evet, bu hususun sıklıkla ya üzerinden atlanıyor ya da riskli diye “Hiç bulaşmayalım” deniyor. Natürel ülkelerin özgün şartları da bu husus üzerine düşünme pratiğini etkileyebiliyor. Daha evvel de bahsi geçen ve meclisten geçen son sansür yasasında yer alan toplumsal medya şirketlerinin temsilcilik açma problemi bu biçimde bir bahis. Olağanda şirketlerin egemenliğine ve vergi kaçırma vb. bir hayli muhtemel hareketine karşı bu değerli olabilecek bir atak. Fakat bu, siyasal iktidarın kendisine muhalif olan herkese karşı direkt kullanabileceği bir şey olacak. bu biçimdelikle, sıkışık bir yerde bu mevzuya dair siyaset belirlemek güç olabiliyor.
Bu noktada, “İletişimi bir kamusallık yerinde nasıl görmeliyiz?” sorusunu sormak gerekiyor. Her kişinin kolaylıkla dahil olabildiği (sınıfsal farkların engelleyemediği), işleyişin büsbütün şeffaf olduğu (yazılımlar kelam mevzusuysa özel mülk, kapalı kaynak kodlu yazılımlar yerine açık kaynak kodlara sahip özgür yazılımlardan kelam ediyoruz), kullanım prensiplerinin ortaklaşa belirlendiği, her türlü ayrımcılığın önüne geçilen bir irtibat ortamından kelam etmek en güzeli. bu biçimdesi bir ortamı yaratma kademesinde, işin en kolay kısmı sanırım teknik tarafı. Akla en yatkın seçenek merkezsiz, öz-örgütlü irtibat araçları ve yerleri yaratmak. Bu araçları denetleme işini devlet yerine öz-örgütlülüğü yaratanlara vermek ve bu öz-örgütlülüklerin birbirleriyle irtibat kurma tabanını muhakkak prensipler çerçevesinde planlamak mümkün.
‘AYKIRI TOHUM SAÇABİLME GÜCÜMÜZ VAR’
Sermayeden ve devletlerden bağımsız bir kamu meydanı talep edilebilir mi? bu biçimdesi bir talep gerçekçi mi? Bugün kimi örneklerden bahsedebilir miyiz?
Önce olumsuz tabloyu çizelim. Yalnızca toplumsal medya mecralarından bahsederken bile bu biçimde bir bağımsız varlık oluşturmanın ne kadar güç olduğunu gorebiliyoruz. Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu sistemin yıkılmış olması gerekir. Üzerine epey konuşmadığımız fakat epey kritik olan donanım ve altyapı sıkıntıları var örneğin. Bu üzere ‘kamusal alanlara’ girebilmek için kullandığımız telefon, bilgisayar vb. tüm aygıtların üretimi monopol halindeki şirketlerin elinde. Üstelik bu alanlara erişim için gereksinim duyduğumuz altyapı da (İnternet irtibatı, elektrik vb.) devletlerin ya da özelleştirmelerle şirketlerin egemenliğinde. Coğrafyalar içinde altyapıya erişim konusunda önemli eşitsizlikler de kelam konusu. bir epeyce insanın pak suya erişemediği bir dünyada, internet kontağıyla erişilebilen kamusal alanlara eşit bir biçimde dahil olmaktan kelam etmek ne kadar mantıklı, üzerine düşünmek lazım.
Meselenin bir öteki boyutu da kâr maksadı güden, algoritmalarının nasıl işlediğini tam olarak bilemediğimiz bu mecraların, datalarımız üzerinde de büyük bir tahakküme sahip olmaları. Çoğunlukla okumadığımız kullanıcı kontratlarıyla -ki bizim okuyamayacağımız biçimde yazılmışlardır- bilgi kullanım müsaadelerini onlara devrediyoruz ve reklamcılık başta olmak üzere bir epey emelle bilgilerimiz işleniyor, birbirleriyle ilişkilendiriliyor.
Yasal imkanlar da sermaye ve devlete diğer bir güç veriyor. Yakın vakitte gündemimize ağır bir biçimde giren sansür yasasının yanı sıra fikri mülkiyet ve telif kanunları da, büsbütün bağımsız bir kamusal alan kurmamızı engellemede büyük bir koz niteliğinde.
Tabii her şey bu olumsuz tablodan ibaret değil. Binlerce yıldır ‘aykırı tohumlar’ saçabilme gücümüz var. İnternet kontaklı irtibat dünyasında da birinci günlerden beri -farklı saiklere sahip olsalar da- bir epeyce örnek çıktı, çıkacak da. Şirketlerin egemenliğinde olmayan, merkezsiz teknik yapıları üzere özellikleri ile sansürü atlatan, telif maddelerine ve kâr hedefine karşı yasal yerde gedikler açan ‘copyleft’ yahut ‘copyfarleft’ üzere lisansların oluşturulması için bir epeyce uğraş var. Son devirde Twitter tartışmalarıyla bir seviyede popülerliğe kavuşan Mastodon bu biçimde bir örnek örneğin. Riseup kolektifinin geliştirdiği araçları ya da Wikipedia’yı da bu bağlama yerleştirebiliriz.
Bize bu kurumuş bağlantı yerinde çatlaklar yaratmak ve bu çatlaklardan yeni tohumlar yeşertmek bakılırsavi düşüyor. El ele verip bunu başarabiliriz.