Undertaker
New member
her insanın malumu olduğu üzere bilhassa birkaç haftadır Türkiye’de doğal afetler gündemin bir numaralı unsuru. Türkiye’nin doğusu ve kuzeyi büyük oranda sellerle, batısı ve güneyi de yangınlarla gayret halinde.
Bir yandan doğal afetler fizikî dünyada hayatımızı tahrip ve tehdit ediyor. Öteki yandan da dijital platformlar ve medya vasıtasıyla da zihnimizde, ruhumuzda derin yaralar açılıyor. Dijital dünyanın açtığı yaraların bir kısmının duygusal yorgunluk yarattığını kabul ediyorum. Fakat bu yazıya husus olacak kısım zihinleri zehirleyen dezenformasyon üzerine olacak.
Türkiye’de yaşayan ve ortalama medya okuryazarlığına sahip her insan şunun farkında ki artık 20 yıl evvelki üzere yalnızca gazeteler, haber televizyonları ve ilgili devlet kurumları habere, bilgiye erişilen kaynaklar değil. Dijital kozmosun ortasında bilhassa de toplumsal ağlar -doğru yahut şüpheli- bilgiye erişilen birinci yer; kullanıcıların güvendiği gazete ve haber televizyonları ile onların web sayfaları da bu bilgiyi teyit etmek için baktıkları ikinci yer olarak karşımıza çıkıyor. bir daha araştırmalardan biliyoruz ki, dijital mecralarda yanlış yahut bağlamından koparılmış bilgiler, doğrulanmış bilgilerden ve gerçeklerden daha süratli yayılıyor, tesirleri daha kalıcı oluyor.
Bu girizgâh ışığında 28 Temmuz itibariyle bilhassa Türkiye’nin güneyi ve batısında arka arda başlayan yangınları dezenformasyon düzleminde özetlemek gerekirse anlamlandırmaya çalışalım.
DOĞRULANMIŞ, MUTEBER BİLGİ ZİNCİRİ PARAMPARÇA
Biz beşerler olağan kaideler altında nereden, kimden gelen bilgilere güveniriz? Sorumlu devlet kurumları, bürokratlar, hükümet ve halkın vaktinde ve hakikat haber alması düsturuyla hareket eden medya kuruluşları hepimizin müracaat deposudur. Fakat, medya kuruluşlarının büyük bir kısmı -hangi cenahtan olursa olsun- sahiplik yapısı sebebiyle haber veren mecralar olmaktan çıkıp kendi çizgisine nazaran propaganda yapar hale geldi. Editörün yönlendirici yorumu olmaksızın haber paylaşımı yapmayan medya kuruluşu sayısı koskoca ülkede galiba iki elin parmağını geçmez. Haydi medya hayli kirlendi, bakılırsavleri ve sorumlulukları halkı korumak, hakikat ve vaktinde gerçek duyurular yapmak olan devlet kurumları? hiç birinden doyurucu ölçüde ve vaktinde bilgi akmıyor.
Bu durumda gazete okuru, internet kullanıcısı, televizyon izleyici olan halk ne yapıyor? Toplumsal medyanın ve şifreli iletileşme uygulamalarındaki kümelerin ortasında kendini buluyor. Hepimizin temel sıkıntısı de olabildiğince çabuk ve hakikat bilgiye erişmek.
Varsayım edebileceğiniz üzere sonuç hüsran. Zira toplumsal ağlarda, dijital cihanda ve iletileşme uygulamalarında bağlamında koparılmış bilgiler, gerçek olmayan/o ana ilişkin olmayan görseller ve görüntüler, dedikodular insanları yönlendiriyor. birebir vakitte o denli bir yönlendiriyor ki köylerinin girişinde elinde bulabildikleri ve silah olarak kullanabilecekleri ne var ise onu alıp nöbet tutmaya başlıyor beşerler. Tıpkı Can Ertuna’nın paylaştığı görüntüdeki üzere. Köy muhtarının eniştesinin araba plakası, ormanı kundaklayacak terörist diye sirkülasyona giriyor. Pekala kolluk kuvvetleri bunu fark edemeseydi, müdahale etmekte geç kalsaydı ne olurdu? Az hayli hepiniz kestirim edebilirsiniz. Bir küme insan, WhatsApp’ta gördükleri bir ileti üzerine konuşmasına bile müsaade vermeden yangının harıyla o arabada kim var ise katlederdi.
Öteki taraftan toplumsal ağlardaki yahut şifreli iletileşme uygulamalarındaki kaynağı bilinmeyen, kuşkulu bilgi parçacıklarının haricindeki medya ekosisteminde de durum yeterli değil. Örneğin, Sözcü gazetesi muharriri Rahmi Turan, yanan ağaçların ABD’nin 2. Dünya Savaşı daha sonrası Türkiye’ye yapılan Marshall Yardım Planı kapsamında buraya ithal edilmiş, bu coğrafyadan bağımsız ağaçlar olduğunu ve bu büyük yangınların niçini olduğunu argüman ediyor. Yazısının başlığı da şu biçimde: Yanan çam ağaçları ABD tuzağıdır! halbuki İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Ünal Akkemik de bilimsel bulgulara dayanarak diyor ki, çam ağaçları son bulgulara göre 23 milyon yıldır bu coğrafyada yaşıyor. Komplo teorileri, ulusal bir gazete vesilesiyle işte bu biçimde yayılıyor.
Son olarak da yeni dünyanın kanaat liderlerinden bir örnek verelim. Bulundukları platforma göre fenomen, influencer üzere isimler alsalar da ortak özellikleri yüz binlerce insanın onları bir vesile ile takip ediyor oluşu. Onlardan biri de Berna Laçin. Twitter’da 1 milyon takipçisi olan Laçin, bir tweet attı. Provokasyona gelmeyin diyerek fotomontaj ve palavra dediği bir görsel paylaştı. 3 saat daha sonra paylaşılan görselin gerçek olduğunu fakat bahsedilen yerde olmadığını da altına ekledi. Nerede gördü, kimden gördü, tekrar doğruluğunu nasıl tespit etti, görsel sahiden de nereye aitti? Bunların hiç birini paylaşmadı. Birinci attığı tweet 150 retweet, bin 400 beğeni alırken düzeltme yazdığı tweet’i 5 retweet ve 132 beğeni aldı. Düzeltme tweet’inde de ön almak için şu biçimde yazdı “Artık bir foto bulundu ya daha kaç sene her olayda karşımıza çıkar.” Daha evvel insanların yaptıkları paylaşımlardaki yanlışları ortaya sürmek çoklukla aykırı politik motivasyon gerektirse de 1 milyon takipçisi olan birisi daha dikkatli davranmalıydı. Her mevzuda çabucak fikir beyan etmek yahut her gördüğünü kâfi bilgi olmadan doğrulamak ya da yanlışlamak birçok insanı yanılgıya sürükleyebilir. Berna Laçin yalnızca benim gözüme çarpan bir örnekti.
Dijital ağlarda tek bir mesajıyla binlerce kullanıcıya ulaşan insanların dijital prestij sorumluluğu vardır. 3 takipçili bir hesabın yarattığı tesirle 3 milyon takipçili bir hesabın yarattığı tesir içindeki fark, tam olarak da bu sorumluluğu gösterir.
Politik motivasyonlarla mesajlar paylaşan bot hesapların yahut gerçek şahısların yönettiği hesapların yarattığı dezenformasyonu anlatmaktan biz, okumaktan siz yoruldunuz fakat dijital kainatın en büyük problemlerinden biri olan onlar işlerini yapmaktan vazgeçmediler. Ortalama dijital okuryazarlığı olan bireylerin artık bu tip paylaşımları aslına bakarsan ayırt edebildiğini de düşünerek o mevzuyu pas geçiyorum.
DİJİTAL KOZMOSTA DAYANIŞMA DA VAR
Van’da sel, Antalya’da alevler yolları kapatırken şüphesiz dijital cihan yalnızca berbatlıklar, yanlış bilgiler, arbedeler üretmiyor. Bireyler, belediyeler, sivil toplum örgütleri yardım davetlerini, afet bölgelerindeki muhtaçlıkları ve uzaktan da olsa katkıda bulunmak isteyen insanları bir daha dijital ağlar yoluyla haberdar edebiliyor. En acil muhtaçlık materyalleri, nereye teslim edilebilecekleri, neler yapılması gerektiği üzere bilgiler de düzgün niyetli insanlarca elden ele yayılıyor. Ülkü seviyede organize bir beraberlik, yardım akışı sağlanamamış olsa da ülkenin diğer bölgelerindeki insanların birbirinden bu yolla haberdar olduğunu ve yardım elini kudretli devletin kurumlarından evvel uzattığını unutmayalım.
Dijital bağlantı teknolojisi yalnızca sıradan bir araç; ne emelle kullanırsanız o istikamete bükebilirsiniz.
Bir yandan doğal afetler fizikî dünyada hayatımızı tahrip ve tehdit ediyor. Öteki yandan da dijital platformlar ve medya vasıtasıyla da zihnimizde, ruhumuzda derin yaralar açılıyor. Dijital dünyanın açtığı yaraların bir kısmının duygusal yorgunluk yarattığını kabul ediyorum. Fakat bu yazıya husus olacak kısım zihinleri zehirleyen dezenformasyon üzerine olacak.
Türkiye’de yaşayan ve ortalama medya okuryazarlığına sahip her insan şunun farkında ki artık 20 yıl evvelki üzere yalnızca gazeteler, haber televizyonları ve ilgili devlet kurumları habere, bilgiye erişilen kaynaklar değil. Dijital kozmosun ortasında bilhassa de toplumsal ağlar -doğru yahut şüpheli- bilgiye erişilen birinci yer; kullanıcıların güvendiği gazete ve haber televizyonları ile onların web sayfaları da bu bilgiyi teyit etmek için baktıkları ikinci yer olarak karşımıza çıkıyor. bir daha araştırmalardan biliyoruz ki, dijital mecralarda yanlış yahut bağlamından koparılmış bilgiler, doğrulanmış bilgilerden ve gerçeklerden daha süratli yayılıyor, tesirleri daha kalıcı oluyor.
Bu girizgâh ışığında 28 Temmuz itibariyle bilhassa Türkiye’nin güneyi ve batısında arka arda başlayan yangınları dezenformasyon düzleminde özetlemek gerekirse anlamlandırmaya çalışalım.
DOĞRULANMIŞ, MUTEBER BİLGİ ZİNCİRİ PARAMPARÇA
Biz beşerler olağan kaideler altında nereden, kimden gelen bilgilere güveniriz? Sorumlu devlet kurumları, bürokratlar, hükümet ve halkın vaktinde ve hakikat haber alması düsturuyla hareket eden medya kuruluşları hepimizin müracaat deposudur. Fakat, medya kuruluşlarının büyük bir kısmı -hangi cenahtan olursa olsun- sahiplik yapısı sebebiyle haber veren mecralar olmaktan çıkıp kendi çizgisine nazaran propaganda yapar hale geldi. Editörün yönlendirici yorumu olmaksızın haber paylaşımı yapmayan medya kuruluşu sayısı koskoca ülkede galiba iki elin parmağını geçmez. Haydi medya hayli kirlendi, bakılırsavleri ve sorumlulukları halkı korumak, hakikat ve vaktinde gerçek duyurular yapmak olan devlet kurumları? hiç birinden doyurucu ölçüde ve vaktinde bilgi akmıyor.
Bu durumda gazete okuru, internet kullanıcısı, televizyon izleyici olan halk ne yapıyor? Toplumsal medyanın ve şifreli iletileşme uygulamalarındaki kümelerin ortasında kendini buluyor. Hepimizin temel sıkıntısı de olabildiğince çabuk ve hakikat bilgiye erişmek.
Varsayım edebileceğiniz üzere sonuç hüsran. Zira toplumsal ağlarda, dijital cihanda ve iletileşme uygulamalarında bağlamında koparılmış bilgiler, gerçek olmayan/o ana ilişkin olmayan görseller ve görüntüler, dedikodular insanları yönlendiriyor. birebir vakitte o denli bir yönlendiriyor ki köylerinin girişinde elinde bulabildikleri ve silah olarak kullanabilecekleri ne var ise onu alıp nöbet tutmaya başlıyor beşerler. Tıpkı Can Ertuna’nın paylaştığı görüntüdeki üzere. Köy muhtarının eniştesinin araba plakası, ormanı kundaklayacak terörist diye sirkülasyona giriyor. Pekala kolluk kuvvetleri bunu fark edemeseydi, müdahale etmekte geç kalsaydı ne olurdu? Az hayli hepiniz kestirim edebilirsiniz. Bir küme insan, WhatsApp’ta gördükleri bir ileti üzerine konuşmasına bile müsaade vermeden yangının harıyla o arabada kim var ise katlederdi.
Öteki taraftan toplumsal ağlardaki yahut şifreli iletileşme uygulamalarındaki kaynağı bilinmeyen, kuşkulu bilgi parçacıklarının haricindeki medya ekosisteminde de durum yeterli değil. Örneğin, Sözcü gazetesi muharriri Rahmi Turan, yanan ağaçların ABD’nin 2. Dünya Savaşı daha sonrası Türkiye’ye yapılan Marshall Yardım Planı kapsamında buraya ithal edilmiş, bu coğrafyadan bağımsız ağaçlar olduğunu ve bu büyük yangınların niçini olduğunu argüman ediyor. Yazısının başlığı da şu biçimde: Yanan çam ağaçları ABD tuzağıdır! halbuki İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Ünal Akkemik de bilimsel bulgulara dayanarak diyor ki, çam ağaçları son bulgulara göre 23 milyon yıldır bu coğrafyada yaşıyor. Komplo teorileri, ulusal bir gazete vesilesiyle işte bu biçimde yayılıyor.
Son olarak da yeni dünyanın kanaat liderlerinden bir örnek verelim. Bulundukları platforma göre fenomen, influencer üzere isimler alsalar da ortak özellikleri yüz binlerce insanın onları bir vesile ile takip ediyor oluşu. Onlardan biri de Berna Laçin. Twitter’da 1 milyon takipçisi olan Laçin, bir tweet attı. Provokasyona gelmeyin diyerek fotomontaj ve palavra dediği bir görsel paylaştı. 3 saat daha sonra paylaşılan görselin gerçek olduğunu fakat bahsedilen yerde olmadığını da altına ekledi. Nerede gördü, kimden gördü, tekrar doğruluğunu nasıl tespit etti, görsel sahiden de nereye aitti? Bunların hiç birini paylaşmadı. Birinci attığı tweet 150 retweet, bin 400 beğeni alırken düzeltme yazdığı tweet’i 5 retweet ve 132 beğeni aldı. Düzeltme tweet’inde de ön almak için şu biçimde yazdı “Artık bir foto bulundu ya daha kaç sene her olayda karşımıza çıkar.” Daha evvel insanların yaptıkları paylaşımlardaki yanlışları ortaya sürmek çoklukla aykırı politik motivasyon gerektirse de 1 milyon takipçisi olan birisi daha dikkatli davranmalıydı. Her mevzuda çabucak fikir beyan etmek yahut her gördüğünü kâfi bilgi olmadan doğrulamak ya da yanlışlamak birçok insanı yanılgıya sürükleyebilir. Berna Laçin yalnızca benim gözüme çarpan bir örnekti.
Dijital ağlarda tek bir mesajıyla binlerce kullanıcıya ulaşan insanların dijital prestij sorumluluğu vardır. 3 takipçili bir hesabın yarattığı tesirle 3 milyon takipçili bir hesabın yarattığı tesir içindeki fark, tam olarak da bu sorumluluğu gösterir.
Politik motivasyonlarla mesajlar paylaşan bot hesapların yahut gerçek şahısların yönettiği hesapların yarattığı dezenformasyonu anlatmaktan biz, okumaktan siz yoruldunuz fakat dijital kainatın en büyük problemlerinden biri olan onlar işlerini yapmaktan vazgeçmediler. Ortalama dijital okuryazarlığı olan bireylerin artık bu tip paylaşımları aslına bakarsan ayırt edebildiğini de düşünerek o mevzuyu pas geçiyorum.
DİJİTAL KOZMOSTA DAYANIŞMA DA VAR
Van’da sel, Antalya’da alevler yolları kapatırken şüphesiz dijital cihan yalnızca berbatlıklar, yanlış bilgiler, arbedeler üretmiyor. Bireyler, belediyeler, sivil toplum örgütleri yardım davetlerini, afet bölgelerindeki muhtaçlıkları ve uzaktan da olsa katkıda bulunmak isteyen insanları bir daha dijital ağlar yoluyla haberdar edebiliyor. En acil muhtaçlık materyalleri, nereye teslim edilebilecekleri, neler yapılması gerektiği üzere bilgiler de düzgün niyetli insanlarca elden ele yayılıyor. Ülkü seviyede organize bir beraberlik, yardım akışı sağlanamamış olsa da ülkenin diğer bölgelerindeki insanların birbirinden bu yolla haberdar olduğunu ve yardım elini kudretli devletin kurumlarından evvel uzattığını unutmayalım.
Dijital bağlantı teknolojisi yalnızca sıradan bir araç; ne emelle kullanırsanız o istikamete bükebilirsiniz.