Morgoth
New member
Kadıköy İskelesi’nin girişinde üstte, ilanlar için ayrılmış panoda ‘Andropoz’ dizisinin tanıtım afişi uzanıyor. Uzunluktan boya Andropoz, pembeyle yazılmış. Poz kısmının orta yerine ise sevimli bir hız kondurulmuş. Kaşları kalkık, tüm Türkiye’nin tanıdığı bir söz tamamlıyor reklamı. Pozun hakkını veren bu ifadeyi poz kalmaktan kurtarıp bir toplumsal göndermeye çeviren Engin Günaydın var karşımızda.
Günaydın’ın yazıp Yağmur-Durul Taylan Biraderlerin yönettiği ‘Andropoz’, birinci dönemiyle Netflix’te yayınlandı. Andropoza giren bir adamın hayatına âdeta “kaş kaldırdığı” dizi, toplumumuzda artık müzminleşmiş; yer yapmış, iz yapmış “olamama” hâlinin de bir nişanı…
ESNAFI TABURESİNDEN KALDIRAN ANDROPOZ
Taylan Biraderler ile Günaydın’ı “Vavien” ve “Azizler”in akabinde tekrar bir ortaya getiren dizinin hikayesini özetlemek gerekirse analım. ‘Andropoz’, orta yaş sancıları çeken kendi hâlinde bir esnafın rutini dışına çıkmaya çalışınca başına gelenleri husus alıyor.
Yusuf (Engin Günaydın), Marmaris’te tuhafiye işleten, iç çamaşırı pazarına toplumsal medya üzerinden girip yavaş yavaş büyümeyi aklına koymuş bir yurdum insanıdır. Çocukları Akya (Doğa Zeynep Doğuşlu), Velihan (Ergin Torun) ve eşi Meryem (Derya Karadaş) ile ortalama memnunluk ve kayıtsızlıkta bir aile tablosu çizerken bir şeylerin değişmeye başladığını fark eder. Yaşlanmakta, canı sıkılmaktadır, her şey birebir gelmeye başlamıştır. Boyacıyla, berberiyle önüne gelen herkesle dertleşir. Kuyruk sokumundaki iltihap ömrünün öylece akıp gideceği tasalarına tüy diker. Tabibe nazaran bu tipten iltihaplar fazla oturmaktan kaynaklanır. Yusuf’un mazereti hazırdır: Esnaftır, natürel oturacaktır. Mazeret getirir ancak içi içini kemirmektedir. Bu değişim isteğine daha fazla direnemez ve “kalkmaya” karar verir. Bu karar Marmaris’i birbirine katacak olayların da başlangıcıdır.
Yusuf, bir yandan kız kardeşi Fadime (Şebnem Hassanisoughi) ve alkolik eniştesi Halit’le (Tamer Karadağlı) uğraşırken bir yandan da malı mülkü satıp deniz kıyısında villa almanın hesabını yapmaktadır. Üstelik her şey yolunda giderken birkaç tesadüf, birkaç karışıklık tüm ömrünü tepetaklak eder.
.
GÜNAYDIN-TAYLAN BİRADERLER İŞTİRAKİ VE BİR TAŞRA ÇARESİZLİĞİ DAHA!
Diziyi değerlendirmeye geçmeden Taylan Biraderler-Engin Günaydın iştirakine değinmek yerinde olacak. En son “Azizler”de, kentte buluşan üçlünün öyküsü aslında daha eskiye, taşra çaresizliği temasının işlendiği 2009 imali “Vavien”e uzanıyor. Günaydın’ın memleketinde geçen ve cet mesleği elektrikçiliğe göndermeler taşıyan sinema, Taylan Biraderlerin kara mizah şekli ile öne çıkıyordu. Diyebiliriz ki yıllar daha sonra gelen ‘Andropoz’un kahramanları da birtakım farklılıklar arz etse bile çıkış noktası ve olay örgüsü bakımından “Vavien”inkilerle benzerlik taşıyor. Öte yandan metin, idare ve oyunculuğun benzerliği kelam konusu. Nelerin benzediğine özetlemek gerekirse bakalım. Her iki anlatı da bir değişim fikri ekseninde gelişip ilerleyip başkahramanının başına gelenleri bahis alıyor. Anlatı boyunca tuhaf gelişmeler yaşanırken kara güldürüden dayanak alınıyor. Her iki anlatı da uçurumları ve cesetleri fazlaca fazla kullanıyor. Biri orta Anadolu’da başkası deniz kıyısında geçse de esnaflıkta ortaklaşılıyor. Çayın yerini bira alıyor yalnızca. Üstelik Engin Günaydın’ın her iki anlatıda canlandırdığı çaresiz hisseden esnaf karakteri, beraberinde baba ve büyüme çağında oğluyla tansiyonlu bir bağlantı yaşıyor.
Nedir ki farklılıklar da yok değil. Örneğin “Vavien”de baş karakter Celal, her ne kadar başarısız pasif bir çizgide salınsa da özne. Teşbihte olmayan yanılgıya sığınarak söylersek müteşebbis… Karısını ortadan kaldırmak istiyor örneğin! Harekete geçiyor, sonuçlarını göze alıyor. ‘Andropoz’da ise olayların etrafında geliştiği kişi olan Yusuf, büyük ölçüde obje… Basılmaması gereken bir tuşa basmış ve tesadüflerin iç içe geçeceği bir oyun başlatmış üzere. Natürel bu fark Günaydın üzerine oynandığı gerçeğini değiştirmiyor. Saz bir sefer daha Günaydın’a verilmiş ve canlandırdığı karakterinin hisleri temel alınmış.
YAŞ SORUNU, SIRA PROBLEMİ
‘Andropoz’, yalnızca Yusuf’a değil orta yaşlı iki erkek karaktere daha konut sahipliği yapıyor: Halit ile Mahmut’a. Ve değişiktir içlerinde yalnızca Yusuf’un fırtınasız bir ömrü var. Eniştesi Halit alkolik, hayatına çabucak sonrasında çeşitli sıfatlarla girip ortalığı karıştıracak olan Mahmut (Turgut Tunçalp) ise su katılmamış bir maço. Bu üç andropoza karşılık bir de genç nesil var. Bu genç nesil, değişim rüzgârlarından güç üretip satacak kadar maddiyat düşkünü. Genç jenerasyonun bir öteki temsilini Mahmut’un ikiz kızları Asu ve Ahu’da (Merih ve Melisa Dilber) görüyoruz. İkizler de aklı bir karış havada geziyorlar. Örneğin Ahu, Yusuf’u ‘ayartıp’ tüm hayatını altüst ederken sonuçlarını hesaplamıyor. Korkutucu bir figür bulunmasına rağmen “babalarından korkmuyorlar”, bu istikametiyle bakarsak “aile terbiyesi” almamışlar(!)
Bu yaş ve jenerasyon sorunu, klâsik aile yapısının çözüldüğünü, yeni kuşağın kendi kıymet yargılarına yaslandığını ortaya koyuyor. Bu noktada Yusuf’un çocuklardan yana yüzünün gülüp gülmediğini anlayamıyoruz. Akya, sevgilisini ailesini mal varlığına göre seçerken, daima olarak çabucak hemen 15 yaşında olduğu vurgulanan Velihan sevgilisi Sıla (Zeynep Selimoğlu) ile bir arada uzunluğundan büyük işlere giriyor. Kurumsal bir ağızla konuşan ikili yeni jenerasyondaki bozukluğun diğer bir boyutunu gözler önüne seriyor. Yeni jenerasyon sıkça vurgulandığı üzere yalnızca umursamaz ve para düşkünü değil, sistemin tüm işleyişiyle de barışık.
Bu yaş sorunu bir öteki soruna bağlanmakta. Sınıf ve sıra sorunu… İfadeyi biraz sadeleştirelim. Bu sorun, matematik sorunlarına benziyor. Hani sıraya kaçar kişi oturulduğunda kaç kişinin ayakta kalacağı kararınu veren sorunlar vardır ya, onlardan… Olayların geçtiği yer Marmaris. Hâliyle elinizi sallasanız kodamana, parayı bulup şımarmışa çarpıyor. Bu beğenilen yazlık kentinde mazbut bir hayat süren Yusuf’un birinci orta yaş sancıları da sınıfsal hasretlere işaret ediyor. Kıyıda bir villaya hayran Yusuf… Oğlu tuhafiyeciyi, çağa uydurup tasarım atölyesine çevirirken kendisi de “yazlık semtteyiz deniz görmüyoruz” serzenişinde. Bu küskün ruh hâli, aklının çelinmesini kolaylaştırıyor. hayatına alışveriş mazeretiyle giren ikizlerden Ahu’nun tesirine kapılan Yusuf, ne yapacağını bilemezken karşı tarafa bir aralık khalbuki dahi şeytana uyup “seni seviyorum” iletisi atıyor. Burada sevilenin, salt Ahu’da cisimleşmiş gençlik ve karşı cins cazibesi olduğunu söyleyemeyiz. Yusuf, ikizlerin meskenine gittiğinde başını döndüren bir zenginlik ve pervasız bir alım gücüyle karşılaşıyor. Çeyreğine razı olduğu hayat standardı, çoluk çocuk tarafınca tüm hoyratlığıyla yaşanıyor. Alışveriş çılgınlığında simgeleşmiş bir sınıfsal şiddete maruz kalıyor Yusuf ve “kendinde olmayan”a, gençliğe ve yarın yokmuşçasına harcama iktisadına kapılıyor nihayet.
Bu varsıl sınıfta sıralara kimlerin oturacağı, kaç kişinin eksilmesi gerektiği sorunu ise finalde enteresan bir tahlile kavuşuyor ve dizide yaşın yanı sıra ekonomik eşitsizliğin sorun çıkarıcı tarafına dikkat çekiliyor. Üstü oldukça kapalı olsa da.
BİRLEŞMİYOR YAKALAR, KAVUŞMUYOR DÜĞMELER
Andropoz, etimolojisi göz önüne alındığında kabaca erkeğin durması manasına geliyor ki gündelik hayatta çoğunlukla kullandığınız poz vermek de durmak, donmak manasında ve elektronik eşyalarımızın vazgeçilmez bir çıkıntısı olan pause tuşunu hayata taşıyor. Erkeğin durması ise bir bakıma erkeklik faaliyetinin durması veya yavaşlaması üzere bir mana taşıyor. Bayanlarda menopozun karşılığı olarak da söz edilebilir andropoz. ötürüsıyla Yusuf’un dönüşümü ömrün tekdüze geçtiği tarafındaki varoluşsal sancının yanı sıra cinsel bir tansiyon de taşıyor. Dizide bu tansiyonu Yusuf’un etrafındaki ilgiler üzerinden fark ediyoruz. Cinselliğin genç ve doğurgan kimliği, ikizler aracılığıyla aktarılırken ergin bayanları tam aksi tarafta, cinsellikten soğutan bir çerçevede izliyoruz. Mahmut’un Rus sevgilisi Svetlena (Yuliia Sobol) küfürbaz ve ağzından düşürmediği “muamele” tabiriyle karşı cinsi soğutuyor. bir daha Mahmut’un karısı Şahinde (Gülçin Şantırcıoğlu), elinde okla gezen erkeksi bir karakter. Mahmut’la da gençlik senelerında okçuluk sporu vesilesiyle tanışmışlar. Yusuf’un karısı Meryem, cinsel isteklerinden sıyrılarak meskenine ve eşine bağlanmış. Halit’in eşi Fadime ise yamaç paraşütü hocasıyla bir bağ yaşasa dahi hikayenin haricinde kalıyor.
Buna rağmen ikizler, Yusuf’un sattığı giysi eşyasına (sütyene) atıfta bulunan karakterler ve bilhassa Ahu’da gördüğümüz teşhiri temsil ediyorlar. Asu, Ahu’yu frenlemeye çalışsa da çabucak her sahnede düğmelerin kavuşmaması durumu var. Ahu, Yusuf’u baştan çıkarmak için biroldukça yol deniyor. Seksi iç çamaşırlarıyla karşısına çıkıyor, gözleriyle süzüyor, bildiri atıyor. Burada enteresan olan cinselliğin çıplaklıkla bir ortada verilmesi. Öbür yandan gençliğin baştan çıkarmayı cinsellikle örtüştürmesi de dikkat cazip. Aslında bu cinsel yoğunluğun dizinin ismine ve özüne işaret ettiğini söyleyebiliriz.
.
YA BENİ BOŞA YA YARDIM ET!
‘Andropoz’, Taylan Biraderlerin bir daha Netflix’e çektikleri “Azizler” sinemasından daha keyifli ve optimist bir dizi, bir daha ona kıyasla dizi olmasının da getirdiği avantajı kullanarak hikayesini yayabiliyor. İleride, dizinin zayıf taraflarını ele alırken bu duruma değinmeye çalışacağım ancak birinci elden şu söylenebilir: ‘Andropoz’ -muhtemelen şuurlu bir tercih doğrultusunda- tüm olayları zapturapt altına almayan, akışına bırakan bir anlatı. Direktörlerin, olayları ortaya tuhaf karışıklıklar katarak köpürtelim fakat hayli da abartmayalım, girift imaj vermeyelim lakin düğümler de atalım biçiminde, ne şiş yansın ne kebap düsturuyla ördükleri dizide absürt tahliller ve gülünç anlaşılmazlıklar öne çıkıyor. Yusuf’un tuhafiyesi ve olağan olarak hayatı bu tuhaf tahlillerin, uyuşmazlıkların odağında. Tuhafiyenin dönüşümü ile dağ konutunun satışı çok denetim dışı ilerlerken küçük bir dükkâna kurumsal fakat bir o kadar da sevecen bir görünüm katılması, profesyonelliğe övgü (ve şüphesiz küçük esnafla yergi) olarak karşımıza çıkıyor. Veli ile Sıla’nın, Yusuf’un dalgınlığından faydalanarak “her şeyci”den şık bir butik mağaza yaratmaları, Instagram üzerinden reklam yapıp sipariş almaya başlamaları bir daha dağ konutunun müşterisi ile telefon görüşmesinde yaşanan tuhaf uyuşmazlık diziye renk katan ögeler. Burada temelin Yusuf’un değişim eforuyla kazıldığını ama yapının Yusuf’un isteği haricinde, değişimlerle yükseldiğini de görüyoruz. Yusuf, olayların merkezindeki kişi olarak tek dönüşümü ironik bir halde objeye indirgenerek yaşıyor. hiç bir olaya tesir edemezken her olaydan kendisi etkileniyor.
Taylan Biraderler’in üslubunda olayların nereye bağlanacağını kestirmek güç. Üstelik Biraderler olağanüstü sonuçlarla ilgilenmiyorlar. Fakat hayli fazla risk almasalar da olayları denetim dışı bıraktıkları için seyirciyi şaşırtabiliyorlar. Biraz Türkiye’ye benziyor Taylan Biraderler’in anlatı üslubu… Alabildiğine risksiz lakin tövbe kapısı sürekli açık! Yusuf da Meryem’e yediği haltları itiraf ettikten daha sonra “ya beni boşa ya yardım et” diyebiliyor. Günaydın’ın senaryosu ile Taylan Biraderler’in idaresi olayların gelişimi noktasında kesişirken anlatıda taraflar ikiye ayrılıyor: Üste çıkanlar ve altta kalanlar.
DOZUNDA BİR KARA MİZAH VE HİSTE DEVAMLILIK SORUNLARI
Taylan Biraderler’in dizisi, tesadüflere ve absürt olaylara dayanan “bir çılgınlığı” ipleri salmadan aktarmasına karşın açık da veriyor. Olay örgüsündeki kimi boşluklar dizinin zayıf karnı… Öte yandan birtakım esprilerde uzun müddet kalınması tat kaçırıyor. Boşluklardan başlayalım. Meryem’in kıssası bu noktada dikkat cazip… Hakkında pek fazla bilgi sahibi olmadığımız, baktığı fal ve vardığı sonuç ile olaylarda sembolik bir yükü olsa dahi ileri gitmiyor. Yatan bir adam var diyor yengesi Meryem’e. daha sonra dizi boyunca kendisi yatıyor aslında! Doğrulup anlatıya giremiyor bir türlü. Hakkında bir şeyler dinliyoruz lakin dayak yediğinde bile sahnenin devamını bakılırsamiyoruz. Bu elbet tercih ama karakter anlatının genelinde silik kaldığından sahnenin bağlanmaması “unutulmuş” havası yaratıyor.
Mahmut’un öfkesi de bir tıp histe devamlılık meselesine yol açmış. Bu adam psikopatsa dahi cana kıymak o kadar kolay mı? Dağ meskeninde maksat gözeterek ok atan Mahmut birkaç sahne evvel tıpkı gayeye silah sıkan Svetlana’yı durdurmuştu. Dağ konutundan daha sonra Yusuf’u bu kere yatında ağırladığında bir defa daha yumuşuyor ve bir implantını kırmakla yetiniyor. Kızının bana dokunmadı beyanı bunda rol oynasa da bir iş insanı olan Mahmut’un bu kadar şahide karşın Yusuf’u orada öldürmesi pek kolay sayılmaz. Öyleyse kıyasıya sallanan okların manası nedir? Olağan yat sahnesinde diğer bir mantık yanılgısı göze çarpmakta… Yusuf, dağ meskenini sattıktan daha sonra kıyıdaki meskeni almak için Mahmut’un yatına gidiyor. Daha doğrusu Mahmut, tapu müdürünün arkadaşı olduğunu söyleyerek süreçlerin orada yapılabileceğini belirtip yata davet ediyor Yusuf’u. halbuki Yusuf ile Meryem az evvel görmüşler prosedürü. Tapu dairesinde kameraya bakarak istek veriyor, satan da alan da. Alan da satan da razı dedikleri! Bu prosedürün yatta gerçekleşemeyeceğini hiç mi düşünmüyorlar? Veyahut Mahmut’un kudreti mi bağlıyor gözlerini?
Dizideki esprilere gelirsek evvela sıradan esprilerin yeğlendiğini söyleyebiliriz. Karışıklıklar, uyuşmazlıklar, tesadüfler aksı belirlemekle kalmıyor, esprilere de materyal veriyor. Düşen implantı örnek verebiliriz. Dağ meskeni uyuşmazlığı üzere implant esprisi de uzatılmış ve hatta bu protez bir nevi lens muamelesi yapılmış. Hani zayıf karakter eğilip de düşürdüğü lensin yahut gözlüğünü arar Yusuf da implantının peşinden koşuyor. sonucunda kalsa tüm bir diziyi özetleyebilecekken uzadıkça tat kaçırıyor.
ÇİKO TEKRAR Mİ AĞLIYIN!
Yazıyı oyunculukları kıymetlendirerek bağlayabiliriz. Öncelikle ‘Andropoz’, renkli bir dizi ve cast başarısı göze çarpıyor. Oyuncu-rol eşleşmesinden azamî randıman alınmış. Birtakım karakterler oyun açısından etkisiz kalmış ancak oyunculuklarda boş yok. Dizinin sürprizi ise elbet Tamer Karadağlı. Son periyotta mesleğinden fazla polemiklerle gündeme gelen Karadağlı oyunculuğa dönmüş. Dizide yıllardır yaptığına, maço erkeğe benzeri bir şey yapıyor fakat düzgün yapıyor. Ayrıyeten ‘Çocuklar Duymasın’dan itibaren izlediğimiz kaba saba duruşunu yumuşatması, değişmeye ve değiştirmeye çalışan bir portre çizmesi vakit içindeması ile mana kazanıyor. Şive yapmasa nasıl olurdu diye düşündürmüyor değil fakat bu şive muhakkak ki galerici daha sonradan görme güçlü rolü için uygun görülmüş. Derya Karadaş, her zamanki Karadaş, “esnaf eşi” rolü ile yenilikten uzak ancak performansı göz dolduruyor. Birebir şeyleri Tunçalp için de söyleyebiliriz. Gülçin Şantırcıoğlu ve Ukraynalı oyuncu Yuliia Sobol, ağzı ve davranışı bozuk rollerde karşımıza çıkan oyuncular, savaşçı, absürtler… İkizleri canlandıran Melisa ve Merih Dilber kardeşler; bir daha Yusuf’un çocuklarını canlandıran genç oyuncular Tabiat Zeynep Doğuşlu ile Ergin Torun da üzerine düşeni yapmışlar.
.
Tabii dizinin yıldızı elbet senaryoyu da yazan Engin Günaydın. Girişte de not düştüğümüz üzere “olmama” hâlini tastamam karşılayan ve defoları hayli uygun gösteren karakterleriyle toplumsallık kazanan bir oyunculuk sergiliyor yıllardır Günaydın. Onu gördüğümüzde artık Burhan Altıntop (Avrupa Yakası) karakteri geliyor akıllara. Ama Günaydın bundan epeyce daha fazlası… ‘Bir Demet Tiyatro’da Zabıta İrfan, ‘Aşkım Aşkım’da Tarık Usta, “Vavien”de Celal, “Yeraltı”nda Muharrem. Çok farklı kalemlerden çıkıp epeyce öteki emeller için farklı rejilerden geçen bu sinema ve dizilerin ortak noktası “bize bizi anlatan” bir tipleme sunmaları, uyanık, fırsatçı veyahut yenilmiş… Veyahut matrak kaybeden… Veya hepsinin ötesinde tamamen ve esasen kültürel olarak kaybeden ve hatta tahminen siyasi iktidarın kültürel hegemonyayı bir türlü kuramayışının da gerisinde yatan eğreti bir duyguyu yansıtması. Nişantaşılı olamaması örneğin… Avrupai olamaması, Koreli olamaması… Kaybettiğinde üçkâğıtçı, kazandığında uygar olamaması… Öteki bir deyişle üçkâğıtçı olmadığında kaybedip, uygar olamadığı için kazanamaması. Çoğun üç kuruşun hesabını yapması, kimi vakit menfaat peşinde kimi vakit de platonik aşkının peşinde koşması fakat her daim aşikâr bir uzaklıkta kalması… Soluğunun kesilmesi… Bu kadar bizden iken bu kadar farklı durması ve günün sonunda maalesef “olamaması”.
Engin Günaydın ‘Andropoz’da ayrıksı bir kompozisyon çizmiyor, şapkadan tavşan çıkarmıyor, kaldı ki şapkası da yok… Altında taburesi, elinde çay bardağından öbür kaybedecek şeyi yok. bir daha de bu sadeliğe, bu aynılığa rağmen esnafı, yönetim müdürünü, zabıtayı tek bir vücutta birleştirip naif bir çerçeveye sığdırmayı başarıyor. Günaydın, televizyon ve sinema yakın tarihimiz için değerli bir isim, sözün tam manasıyla topluma mal olmuş bir isim. Çiko ağladıkça o da var olacak!
* *
‘Andropoz’ eğlenceli bir seyirlik. Tempolu, seyirciyi bir daha sonraki kısma bağlayan dinamik bir anlatıya sahip. Doğrusu bir çırpıda bitirebilirsiniz. Alt metni pek güçlü değilse de ele aldığı sıkıntıyı yoruma açık bir halde tartışıyor. Son kararı açıklama yanlışına düşmüyor. Kara mizah ögesi ve uzayan espriler yer yer bildirilerin önüne geçse de geneli prestijiyle orta yaş buhranındaki erkek çaresizliğini muvaffakiyetle yansıtmakta.
Günaydın’ın yazıp Yağmur-Durul Taylan Biraderlerin yönettiği ‘Andropoz’, birinci dönemiyle Netflix’te yayınlandı. Andropoza giren bir adamın hayatına âdeta “kaş kaldırdığı” dizi, toplumumuzda artık müzminleşmiş; yer yapmış, iz yapmış “olamama” hâlinin de bir nişanı…
ESNAFI TABURESİNDEN KALDIRAN ANDROPOZ
Taylan Biraderler ile Günaydın’ı “Vavien” ve “Azizler”in akabinde tekrar bir ortaya getiren dizinin hikayesini özetlemek gerekirse analım. ‘Andropoz’, orta yaş sancıları çeken kendi hâlinde bir esnafın rutini dışına çıkmaya çalışınca başına gelenleri husus alıyor.
Yusuf (Engin Günaydın), Marmaris’te tuhafiye işleten, iç çamaşırı pazarına toplumsal medya üzerinden girip yavaş yavaş büyümeyi aklına koymuş bir yurdum insanıdır. Çocukları Akya (Doğa Zeynep Doğuşlu), Velihan (Ergin Torun) ve eşi Meryem (Derya Karadaş) ile ortalama memnunluk ve kayıtsızlıkta bir aile tablosu çizerken bir şeylerin değişmeye başladığını fark eder. Yaşlanmakta, canı sıkılmaktadır, her şey birebir gelmeye başlamıştır. Boyacıyla, berberiyle önüne gelen herkesle dertleşir. Kuyruk sokumundaki iltihap ömrünün öylece akıp gideceği tasalarına tüy diker. Tabibe nazaran bu tipten iltihaplar fazla oturmaktan kaynaklanır. Yusuf’un mazereti hazırdır: Esnaftır, natürel oturacaktır. Mazeret getirir ancak içi içini kemirmektedir. Bu değişim isteğine daha fazla direnemez ve “kalkmaya” karar verir. Bu karar Marmaris’i birbirine katacak olayların da başlangıcıdır.
Yusuf, bir yandan kız kardeşi Fadime (Şebnem Hassanisoughi) ve alkolik eniştesi Halit’le (Tamer Karadağlı) uğraşırken bir yandan da malı mülkü satıp deniz kıyısında villa almanın hesabını yapmaktadır. Üstelik her şey yolunda giderken birkaç tesadüf, birkaç karışıklık tüm ömrünü tepetaklak eder.
.
GÜNAYDIN-TAYLAN BİRADERLER İŞTİRAKİ VE BİR TAŞRA ÇARESİZLİĞİ DAHA!
Diziyi değerlendirmeye geçmeden Taylan Biraderler-Engin Günaydın iştirakine değinmek yerinde olacak. En son “Azizler”de, kentte buluşan üçlünün öyküsü aslında daha eskiye, taşra çaresizliği temasının işlendiği 2009 imali “Vavien”e uzanıyor. Günaydın’ın memleketinde geçen ve cet mesleği elektrikçiliğe göndermeler taşıyan sinema, Taylan Biraderlerin kara mizah şekli ile öne çıkıyordu. Diyebiliriz ki yıllar daha sonra gelen ‘Andropoz’un kahramanları da birtakım farklılıklar arz etse bile çıkış noktası ve olay örgüsü bakımından “Vavien”inkilerle benzerlik taşıyor. Öte yandan metin, idare ve oyunculuğun benzerliği kelam konusu. Nelerin benzediğine özetlemek gerekirse bakalım. Her iki anlatı da bir değişim fikri ekseninde gelişip ilerleyip başkahramanının başına gelenleri bahis alıyor. Anlatı boyunca tuhaf gelişmeler yaşanırken kara güldürüden dayanak alınıyor. Her iki anlatı da uçurumları ve cesetleri fazlaca fazla kullanıyor. Biri orta Anadolu’da başkası deniz kıyısında geçse de esnaflıkta ortaklaşılıyor. Çayın yerini bira alıyor yalnızca. Üstelik Engin Günaydın’ın her iki anlatıda canlandırdığı çaresiz hisseden esnaf karakteri, beraberinde baba ve büyüme çağında oğluyla tansiyonlu bir bağlantı yaşıyor.
Nedir ki farklılıklar da yok değil. Örneğin “Vavien”de baş karakter Celal, her ne kadar başarısız pasif bir çizgide salınsa da özne. Teşbihte olmayan yanılgıya sığınarak söylersek müteşebbis… Karısını ortadan kaldırmak istiyor örneğin! Harekete geçiyor, sonuçlarını göze alıyor. ‘Andropoz’da ise olayların etrafında geliştiği kişi olan Yusuf, büyük ölçüde obje… Basılmaması gereken bir tuşa basmış ve tesadüflerin iç içe geçeceği bir oyun başlatmış üzere. Natürel bu fark Günaydın üzerine oynandığı gerçeğini değiştirmiyor. Saz bir sefer daha Günaydın’a verilmiş ve canlandırdığı karakterinin hisleri temel alınmış.
YAŞ SORUNU, SIRA PROBLEMİ
‘Andropoz’, yalnızca Yusuf’a değil orta yaşlı iki erkek karaktere daha konut sahipliği yapıyor: Halit ile Mahmut’a. Ve değişiktir içlerinde yalnızca Yusuf’un fırtınasız bir ömrü var. Eniştesi Halit alkolik, hayatına çabucak sonrasında çeşitli sıfatlarla girip ortalığı karıştıracak olan Mahmut (Turgut Tunçalp) ise su katılmamış bir maço. Bu üç andropoza karşılık bir de genç nesil var. Bu genç nesil, değişim rüzgârlarından güç üretip satacak kadar maddiyat düşkünü. Genç jenerasyonun bir öteki temsilini Mahmut’un ikiz kızları Asu ve Ahu’da (Merih ve Melisa Dilber) görüyoruz. İkizler de aklı bir karış havada geziyorlar. Örneğin Ahu, Yusuf’u ‘ayartıp’ tüm hayatını altüst ederken sonuçlarını hesaplamıyor. Korkutucu bir figür bulunmasına rağmen “babalarından korkmuyorlar”, bu istikametiyle bakarsak “aile terbiyesi” almamışlar(!)
Bu yaş ve jenerasyon sorunu, klâsik aile yapısının çözüldüğünü, yeni kuşağın kendi kıymet yargılarına yaslandığını ortaya koyuyor. Bu noktada Yusuf’un çocuklardan yana yüzünün gülüp gülmediğini anlayamıyoruz. Akya, sevgilisini ailesini mal varlığına göre seçerken, daima olarak çabucak hemen 15 yaşında olduğu vurgulanan Velihan sevgilisi Sıla (Zeynep Selimoğlu) ile bir arada uzunluğundan büyük işlere giriyor. Kurumsal bir ağızla konuşan ikili yeni jenerasyondaki bozukluğun diğer bir boyutunu gözler önüne seriyor. Yeni jenerasyon sıkça vurgulandığı üzere yalnızca umursamaz ve para düşkünü değil, sistemin tüm işleyişiyle de barışık.
Bu yaş sorunu bir öteki soruna bağlanmakta. Sınıf ve sıra sorunu… İfadeyi biraz sadeleştirelim. Bu sorun, matematik sorunlarına benziyor. Hani sıraya kaçar kişi oturulduğunda kaç kişinin ayakta kalacağı kararınu veren sorunlar vardır ya, onlardan… Olayların geçtiği yer Marmaris. Hâliyle elinizi sallasanız kodamana, parayı bulup şımarmışa çarpıyor. Bu beğenilen yazlık kentinde mazbut bir hayat süren Yusuf’un birinci orta yaş sancıları da sınıfsal hasretlere işaret ediyor. Kıyıda bir villaya hayran Yusuf… Oğlu tuhafiyeciyi, çağa uydurup tasarım atölyesine çevirirken kendisi de “yazlık semtteyiz deniz görmüyoruz” serzenişinde. Bu küskün ruh hâli, aklının çelinmesini kolaylaştırıyor. hayatına alışveriş mazeretiyle giren ikizlerden Ahu’nun tesirine kapılan Yusuf, ne yapacağını bilemezken karşı tarafa bir aralık khalbuki dahi şeytana uyup “seni seviyorum” iletisi atıyor. Burada sevilenin, salt Ahu’da cisimleşmiş gençlik ve karşı cins cazibesi olduğunu söyleyemeyiz. Yusuf, ikizlerin meskenine gittiğinde başını döndüren bir zenginlik ve pervasız bir alım gücüyle karşılaşıyor. Çeyreğine razı olduğu hayat standardı, çoluk çocuk tarafınca tüm hoyratlığıyla yaşanıyor. Alışveriş çılgınlığında simgeleşmiş bir sınıfsal şiddete maruz kalıyor Yusuf ve “kendinde olmayan”a, gençliğe ve yarın yokmuşçasına harcama iktisadına kapılıyor nihayet.
Bu varsıl sınıfta sıralara kimlerin oturacağı, kaç kişinin eksilmesi gerektiği sorunu ise finalde enteresan bir tahlile kavuşuyor ve dizide yaşın yanı sıra ekonomik eşitsizliğin sorun çıkarıcı tarafına dikkat çekiliyor. Üstü oldukça kapalı olsa da.
BİRLEŞMİYOR YAKALAR, KAVUŞMUYOR DÜĞMELER
Andropoz, etimolojisi göz önüne alındığında kabaca erkeğin durması manasına geliyor ki gündelik hayatta çoğunlukla kullandığınız poz vermek de durmak, donmak manasında ve elektronik eşyalarımızın vazgeçilmez bir çıkıntısı olan pause tuşunu hayata taşıyor. Erkeğin durması ise bir bakıma erkeklik faaliyetinin durması veya yavaşlaması üzere bir mana taşıyor. Bayanlarda menopozun karşılığı olarak da söz edilebilir andropoz. ötürüsıyla Yusuf’un dönüşümü ömrün tekdüze geçtiği tarafındaki varoluşsal sancının yanı sıra cinsel bir tansiyon de taşıyor. Dizide bu tansiyonu Yusuf’un etrafındaki ilgiler üzerinden fark ediyoruz. Cinselliğin genç ve doğurgan kimliği, ikizler aracılığıyla aktarılırken ergin bayanları tam aksi tarafta, cinsellikten soğutan bir çerçevede izliyoruz. Mahmut’un Rus sevgilisi Svetlena (Yuliia Sobol) küfürbaz ve ağzından düşürmediği “muamele” tabiriyle karşı cinsi soğutuyor. bir daha Mahmut’un karısı Şahinde (Gülçin Şantırcıoğlu), elinde okla gezen erkeksi bir karakter. Mahmut’la da gençlik senelerında okçuluk sporu vesilesiyle tanışmışlar. Yusuf’un karısı Meryem, cinsel isteklerinden sıyrılarak meskenine ve eşine bağlanmış. Halit’in eşi Fadime ise yamaç paraşütü hocasıyla bir bağ yaşasa dahi hikayenin haricinde kalıyor.
Buna rağmen ikizler, Yusuf’un sattığı giysi eşyasına (sütyene) atıfta bulunan karakterler ve bilhassa Ahu’da gördüğümüz teşhiri temsil ediyorlar. Asu, Ahu’yu frenlemeye çalışsa da çabucak her sahnede düğmelerin kavuşmaması durumu var. Ahu, Yusuf’u baştan çıkarmak için biroldukça yol deniyor. Seksi iç çamaşırlarıyla karşısına çıkıyor, gözleriyle süzüyor, bildiri atıyor. Burada enteresan olan cinselliğin çıplaklıkla bir ortada verilmesi. Öbür yandan gençliğin baştan çıkarmayı cinsellikle örtüştürmesi de dikkat cazip. Aslında bu cinsel yoğunluğun dizinin ismine ve özüne işaret ettiğini söyleyebiliriz.
.
YA BENİ BOŞA YA YARDIM ET!
‘Andropoz’, Taylan Biraderlerin bir daha Netflix’e çektikleri “Azizler” sinemasından daha keyifli ve optimist bir dizi, bir daha ona kıyasla dizi olmasının da getirdiği avantajı kullanarak hikayesini yayabiliyor. İleride, dizinin zayıf taraflarını ele alırken bu duruma değinmeye çalışacağım ancak birinci elden şu söylenebilir: ‘Andropoz’ -muhtemelen şuurlu bir tercih doğrultusunda- tüm olayları zapturapt altına almayan, akışına bırakan bir anlatı. Direktörlerin, olayları ortaya tuhaf karışıklıklar katarak köpürtelim fakat hayli da abartmayalım, girift imaj vermeyelim lakin düğümler de atalım biçiminde, ne şiş yansın ne kebap düsturuyla ördükleri dizide absürt tahliller ve gülünç anlaşılmazlıklar öne çıkıyor. Yusuf’un tuhafiyesi ve olağan olarak hayatı bu tuhaf tahlillerin, uyuşmazlıkların odağında. Tuhafiyenin dönüşümü ile dağ konutunun satışı çok denetim dışı ilerlerken küçük bir dükkâna kurumsal fakat bir o kadar da sevecen bir görünüm katılması, profesyonelliğe övgü (ve şüphesiz küçük esnafla yergi) olarak karşımıza çıkıyor. Veli ile Sıla’nın, Yusuf’un dalgınlığından faydalanarak “her şeyci”den şık bir butik mağaza yaratmaları, Instagram üzerinden reklam yapıp sipariş almaya başlamaları bir daha dağ konutunun müşterisi ile telefon görüşmesinde yaşanan tuhaf uyuşmazlık diziye renk katan ögeler. Burada temelin Yusuf’un değişim eforuyla kazıldığını ama yapının Yusuf’un isteği haricinde, değişimlerle yükseldiğini de görüyoruz. Yusuf, olayların merkezindeki kişi olarak tek dönüşümü ironik bir halde objeye indirgenerek yaşıyor. hiç bir olaya tesir edemezken her olaydan kendisi etkileniyor.
Taylan Biraderler’in üslubunda olayların nereye bağlanacağını kestirmek güç. Üstelik Biraderler olağanüstü sonuçlarla ilgilenmiyorlar. Fakat hayli fazla risk almasalar da olayları denetim dışı bıraktıkları için seyirciyi şaşırtabiliyorlar. Biraz Türkiye’ye benziyor Taylan Biraderler’in anlatı üslubu… Alabildiğine risksiz lakin tövbe kapısı sürekli açık! Yusuf da Meryem’e yediği haltları itiraf ettikten daha sonra “ya beni boşa ya yardım et” diyebiliyor. Günaydın’ın senaryosu ile Taylan Biraderler’in idaresi olayların gelişimi noktasında kesişirken anlatıda taraflar ikiye ayrılıyor: Üste çıkanlar ve altta kalanlar.
DOZUNDA BİR KARA MİZAH VE HİSTE DEVAMLILIK SORUNLARI
Taylan Biraderler’in dizisi, tesadüflere ve absürt olaylara dayanan “bir çılgınlığı” ipleri salmadan aktarmasına karşın açık da veriyor. Olay örgüsündeki kimi boşluklar dizinin zayıf karnı… Öte yandan birtakım esprilerde uzun müddet kalınması tat kaçırıyor. Boşluklardan başlayalım. Meryem’in kıssası bu noktada dikkat cazip… Hakkında pek fazla bilgi sahibi olmadığımız, baktığı fal ve vardığı sonuç ile olaylarda sembolik bir yükü olsa dahi ileri gitmiyor. Yatan bir adam var diyor yengesi Meryem’e. daha sonra dizi boyunca kendisi yatıyor aslında! Doğrulup anlatıya giremiyor bir türlü. Hakkında bir şeyler dinliyoruz lakin dayak yediğinde bile sahnenin devamını bakılırsamiyoruz. Bu elbet tercih ama karakter anlatının genelinde silik kaldığından sahnenin bağlanmaması “unutulmuş” havası yaratıyor.
Mahmut’un öfkesi de bir tıp histe devamlılık meselesine yol açmış. Bu adam psikopatsa dahi cana kıymak o kadar kolay mı? Dağ meskeninde maksat gözeterek ok atan Mahmut birkaç sahne evvel tıpkı gayeye silah sıkan Svetlana’yı durdurmuştu. Dağ konutundan daha sonra Yusuf’u bu kere yatında ağırladığında bir defa daha yumuşuyor ve bir implantını kırmakla yetiniyor. Kızının bana dokunmadı beyanı bunda rol oynasa da bir iş insanı olan Mahmut’un bu kadar şahide karşın Yusuf’u orada öldürmesi pek kolay sayılmaz. Öyleyse kıyasıya sallanan okların manası nedir? Olağan yat sahnesinde diğer bir mantık yanılgısı göze çarpmakta… Yusuf, dağ meskenini sattıktan daha sonra kıyıdaki meskeni almak için Mahmut’un yatına gidiyor. Daha doğrusu Mahmut, tapu müdürünün arkadaşı olduğunu söyleyerek süreçlerin orada yapılabileceğini belirtip yata davet ediyor Yusuf’u. halbuki Yusuf ile Meryem az evvel görmüşler prosedürü. Tapu dairesinde kameraya bakarak istek veriyor, satan da alan da. Alan da satan da razı dedikleri! Bu prosedürün yatta gerçekleşemeyeceğini hiç mi düşünmüyorlar? Veyahut Mahmut’un kudreti mi bağlıyor gözlerini?
Dizideki esprilere gelirsek evvela sıradan esprilerin yeğlendiğini söyleyebiliriz. Karışıklıklar, uyuşmazlıklar, tesadüfler aksı belirlemekle kalmıyor, esprilere de materyal veriyor. Düşen implantı örnek verebiliriz. Dağ meskeni uyuşmazlığı üzere implant esprisi de uzatılmış ve hatta bu protez bir nevi lens muamelesi yapılmış. Hani zayıf karakter eğilip de düşürdüğü lensin yahut gözlüğünü arar Yusuf da implantının peşinden koşuyor. sonucunda kalsa tüm bir diziyi özetleyebilecekken uzadıkça tat kaçırıyor.
ÇİKO TEKRAR Mİ AĞLIYIN!
Yazıyı oyunculukları kıymetlendirerek bağlayabiliriz. Öncelikle ‘Andropoz’, renkli bir dizi ve cast başarısı göze çarpıyor. Oyuncu-rol eşleşmesinden azamî randıman alınmış. Birtakım karakterler oyun açısından etkisiz kalmış ancak oyunculuklarda boş yok. Dizinin sürprizi ise elbet Tamer Karadağlı. Son periyotta mesleğinden fazla polemiklerle gündeme gelen Karadağlı oyunculuğa dönmüş. Dizide yıllardır yaptığına, maço erkeğe benzeri bir şey yapıyor fakat düzgün yapıyor. Ayrıyeten ‘Çocuklar Duymasın’dan itibaren izlediğimiz kaba saba duruşunu yumuşatması, değişmeye ve değiştirmeye çalışan bir portre çizmesi vakit içindeması ile mana kazanıyor. Şive yapmasa nasıl olurdu diye düşündürmüyor değil fakat bu şive muhakkak ki galerici daha sonradan görme güçlü rolü için uygun görülmüş. Derya Karadaş, her zamanki Karadaş, “esnaf eşi” rolü ile yenilikten uzak ancak performansı göz dolduruyor. Birebir şeyleri Tunçalp için de söyleyebiliriz. Gülçin Şantırcıoğlu ve Ukraynalı oyuncu Yuliia Sobol, ağzı ve davranışı bozuk rollerde karşımıza çıkan oyuncular, savaşçı, absürtler… İkizleri canlandıran Melisa ve Merih Dilber kardeşler; bir daha Yusuf’un çocuklarını canlandıran genç oyuncular Tabiat Zeynep Doğuşlu ile Ergin Torun da üzerine düşeni yapmışlar.
.
Tabii dizinin yıldızı elbet senaryoyu da yazan Engin Günaydın. Girişte de not düştüğümüz üzere “olmama” hâlini tastamam karşılayan ve defoları hayli uygun gösteren karakterleriyle toplumsallık kazanan bir oyunculuk sergiliyor yıllardır Günaydın. Onu gördüğümüzde artık Burhan Altıntop (Avrupa Yakası) karakteri geliyor akıllara. Ama Günaydın bundan epeyce daha fazlası… ‘Bir Demet Tiyatro’da Zabıta İrfan, ‘Aşkım Aşkım’da Tarık Usta, “Vavien”de Celal, “Yeraltı”nda Muharrem. Çok farklı kalemlerden çıkıp epeyce öteki emeller için farklı rejilerden geçen bu sinema ve dizilerin ortak noktası “bize bizi anlatan” bir tipleme sunmaları, uyanık, fırsatçı veyahut yenilmiş… Veyahut matrak kaybeden… Veya hepsinin ötesinde tamamen ve esasen kültürel olarak kaybeden ve hatta tahminen siyasi iktidarın kültürel hegemonyayı bir türlü kuramayışının da gerisinde yatan eğreti bir duyguyu yansıtması. Nişantaşılı olamaması örneğin… Avrupai olamaması, Koreli olamaması… Kaybettiğinde üçkâğıtçı, kazandığında uygar olamaması… Öteki bir deyişle üçkâğıtçı olmadığında kaybedip, uygar olamadığı için kazanamaması. Çoğun üç kuruşun hesabını yapması, kimi vakit menfaat peşinde kimi vakit de platonik aşkının peşinde koşması fakat her daim aşikâr bir uzaklıkta kalması… Soluğunun kesilmesi… Bu kadar bizden iken bu kadar farklı durması ve günün sonunda maalesef “olamaması”.
Engin Günaydın ‘Andropoz’da ayrıksı bir kompozisyon çizmiyor, şapkadan tavşan çıkarmıyor, kaldı ki şapkası da yok… Altında taburesi, elinde çay bardağından öbür kaybedecek şeyi yok. bir daha de bu sadeliğe, bu aynılığa rağmen esnafı, yönetim müdürünü, zabıtayı tek bir vücutta birleştirip naif bir çerçeveye sığdırmayı başarıyor. Günaydın, televizyon ve sinema yakın tarihimiz için değerli bir isim, sözün tam manasıyla topluma mal olmuş bir isim. Çiko ağladıkça o da var olacak!
* *
‘Andropoz’ eğlenceli bir seyirlik. Tempolu, seyirciyi bir daha sonraki kısma bağlayan dinamik bir anlatıya sahip. Doğrusu bir çırpıda bitirebilirsiniz. Alt metni pek güçlü değilse de ele aldığı sıkıntıyı yoruma açık bir halde tartışıyor. Son kararı açıklama yanlışına düşmüyor. Kara mizah ögesi ve uzayan espriler yer yer bildirilerin önüne geçse de geneli prestijiyle orta yaş buhranındaki erkek çaresizliğini muvaffakiyetle yansıtmakta.