Muhabir
New member
Getty Images
25 Aralık 1991 günü Mihail Gorbaçov, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) liderliğinden istifa etti.
Bir gün daha sonra ülkenin parlamentosu, 15 devletin bağımsızlığını tanıdı ve Sovyetler Birliği resmen çöktü.
Kremlin’de, tarihte bir devrin en kuvvetli ülkelerinden biri olan olan SSCB’nin orak ve çekiç sembollü kırmızı bayrağı indirildi.
1985’te sırf 54 yaşındayken iktidara gelen Gorbaçov, iktisatta sakinlik yaşayan ülkeye nefes aldırma maksatlı bir dizi ıslahata imza atmıştı.
Perestroyka ismi verilen bir daha inşa ve yapılandırma maksatlı ıslahatlar, kimine nazaran ülkenin sonunu getirdi. Bazılarıysa Sovyetler Birliği’nin aslına bakarsan kurtarılamayacak durumda olduğunu savunuyordu.
Yalnızca Rusya’da değil dünyanın geri kalanında da derin izler bırakan Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardındaki niçinleri hatırlayalım.
1. İKTİSAT
Sovyetler Birliği’nin en büyük sorunu, çöken iktisattı.
Öteki ülkelerdeki piyasa ekonomilerine karşılık Sovyetler Birliği’nde devlet güdümlü iktisat siyasetleri yürütülüyordu.
Otomobillerden ayakkabılara ve ekmeğe kadar, üretilecek her şeyin ölçüsünü devlet belirliyordu.
Her bir vatandaşın bu eserlere ne kadar gereksinimi olduğunu, mamüllerin fiyatını ve insanların ne kadar ödemesi gerektiğine de bir daha devlet karar veriyordu.
Getty Images
Teoride aktif ve adil bir sistem amaçlanıyordu lakin pratikte zahmetler vardı. Arz talebe yetişemiyordu ve paranın varlığı anlamsızlaşıyordu.
Aslında insanların birçok fakir değildi; yalnızca temel gereksinim hususları gereğince olmadığı için, onlara erişmeleri de zordu. Örneğin bir otomobil almak için dahi yıllar süren bekleme listesine giriyordunuz. Bir mont ya da kışlık bot almak için saatlerce kuyrukta bekliyor, daha sonra size uygun numaranın kalmadığını öğrenip eli boş dönüyordunuz.
Sovyetler Birliği’nde beşerler bir şeyi satın almaktan (kupit) değil, bir şeyi ele geçirmekten (dostat) bahsediyorlardı.
Uzayda keşif için harcanan paralar ve 1950’li yılların sonundan itibaren birliğin ABD ile yaşadığı silah rekabeti de durumu kötüleştirdi.
Uzaya insan yollayan birinci ülke olan SSCB, beraberinde nükleer silahlara ve kuvvetli balistik füzelere sahipti. Lakin tüm bunlar pek maliyetliydi.
Sovyetler Birliği petrol ve doğal gaz üzere doğal kaynaklarla ayakta kalıyordu lakin 1980’li yılların başında petrol meblağları çöktü ve aslına bakarsanız zayıf olan iktisada darbe vurdu.
Gorbaçov’un Perestroyka (bir daha Yapılanma) siyaseti iktisada piyasanın kimi temellerini soktu lakin iktisat, süratli bir ıslahatı kaldıramayacak kadar hantaldı.
Enflasyon süratle artıyordu. Tüketim mallarında da kıtlık yaşanıyordu.
1990’larda yetkililer milyonlarca insanın aslına bakarsanız kısıtlı olan varlıklarını ortadan kaldıracak bir nakdî ıslahat getirince, hükümete karşı yansılar büyüdü.
niye BUGÜN DEĞERLİ?
Tüketim mallarında yaşanan kıtlık Sovyetler Birliği daha sonrası toplum üzerinde kalıcı izler bıraktı.
Bir nesil daha sonra dahi hâlâ temel gereksinimlere erişimin kısıtlanacağı korkusu hakim.
Seçim vakit içinderı geldiğinde de bu kuvvetli hisleri manipüle etmek kolay oluyor.
2. İDEOLOJİ
Gorbaçov’un Glasnost (Açıklık) siyaseti, baskıcı rejimin altında, on yıllar uzunluğu soru sormadan ve şikayet etmeden, ses çıkarmaya korkarak yaşayan insanların tabir özgürlüğünü genişletmeyi amaçlıyordu.
Gorbaçov, 1924-1953 yılları içinde Joseph Stalin idaresi altında yaşanan baskının boyutunu gözler önüne seren tarihi arşivlerin açılmasını emrederek işe başladı.
Getty Images
Sovyetler Birliği’nin geleceği ve güç yapılarıyla ilgili, bununla birlikte ülkeyi ileriye götürecek ıslahatlara dair tartışmaları da cesaretlendirdi. Komünist Parti’nin karşısına çıkarak oldukçalu parti sistemi fikrini de ortaya atan oydu.
Tüm bunlar toplumda biroldukca insanın, hükümet yetkililerinin emsalsiz seçim sonuçları ile ve atanarak idareye geldiği Komünist parti iktidarının etkisiz, baskıcı ve yolsuzluğa açık olduğu fikrinin yayılmasına niye oldu.
Gorbaçov hükümeti seçim sisteminde özgürlük ve adalet getirmek için birtakım adımlar da attı fakat artık epey geçti.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, kuvvetli bir milliyetçi ideolojinin bilhassa büsbütün şeffaf ve demokratik olmayan bir ülkede ne kadar kıymetli olduğunu erken öğrendi.
Rusya ve Sovyet tarihli çeşitli devirlerde kullanılan birtakım kavramları devlet başkanlığı için bir ulusal ülkü olarak kutsadı.
Rusya İmparatorluğu’nun görkemi, Stalin idaresinde İkinci Dünya Savaşı’nda gösterilen kahramanlık ve fedakarlık, bunun yanı sıra 1970’li senelerdaki istikrar üzere ögeleri, vatansever hisleri pekiştirmek için bir ortada kullandı. bu türlü Rusya’da günümüzde yaşanan problemleri da göz gerisi edebilmeyi amaçladı.
3. MİLLİYETÇİLİK
Rusya İmparatorluğu’nun devamı olarak Sovyetler Birliği fazlaca uluslu bir devletti.
Teoride eşit hakları olan ve kardeş 15 cumhuriyetten oluşuyordu.
Gerçekte ise Rusya epey daha büyük ve kuvvetliydü. Rus lisanı ve kültürü de birçok bölgede daha baskındı.
Glasnost, öteki cumhuriyetlerdeki biroldukça insanın, Ukrayna’da 1930’larda yaşanan kıtlık, hem de Sovyet-Nazi paydaşlığı altında batı Ukrayna ile Baltık devletlerinin ele geçirilmesi, İkinci Dünya Savaşı’nda çeşitli etnik kümelerin zorla tehcir edilmesi üzere olaylarla ilgili gözünü açmasına niye oldu.
Getty Images
Milliyetçilik ve özerklik talepleri de güçlendi.
Memnun bir uluslar ailesi olarak Sovyetler Birliği fikri de silikleşti. Cumhuriyetlere daha fazla özerklik verecek ıslahatlar getirme istikametindeki uğraşlara karşın, artık her şey için geçti.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Eski Sovyet ülkelerinin kıymetli bir kısmı ile Rusya içinde, bilhassa Rusya’nın rolü ve aktiflik alanı ile ilgili gerginlik devam ediyor.
Öte yandan Moskova ve Baltık ülkeleri içindeki problemli bağlar, Avrupa ve ötesindeki jeopolitik münasebetleri şekillendirmeye devam ediyor.
4. KALPLERİ VE ZİHİNLERİ KAYBETMEK
yıllar boyunca Sovyet halkına Batı’nın “çürüdüğü” ve oradaki insanların kapitalist idareler altında acılar çektiği söylendi.
Fakat 1980’li yılların sonunda seyahat imkanları ve bayağı beşerler içindeki direkt bağlantı arttıkça, bu sav sorgulanmaya başladı.
Getty Images
Sovyet Birliği vatandaşları başka ülkelerdeki hayat standartlarını, şahsi özgürlükleri ve toplumsal refah devletinin gelebileceği noktayı kendi ülkeleri ile karşılaştırdılar.
Gorbaçov, Batı ile ilgileri ilerleterek Soğuk Savaşı sonlandırdığı sebebi öne sürülerek takviye gördü lakin bunların istemsiz öbür bir kararı vardı. Sovyet halkının dış dünya ile teması güçlendikçe, diğer ülkelere göre ömür standartlarının daha düşük olduğunu gördüler. Gorbaçov ülke haricinde giderek popülerleşirken, ülkesinde tenkitlerin amacındaydı.
niye BUGÜN DEĞERLİ?
Rusya hükümeti kendi çıkarı için medyanın verdiği bildirileri manipüle etme konusunda adeta uzmanlaşmış durumda.
Dünyanın geri kalanı ile karşılaştırılmaktan kaçınmak ismine, çoğunlukla kendini tarihi ve kültürel olarak eşi gibisi olmayan, etrafı düşmanlarla çevrilmiş bir yalnız kurt olarak konumlandırdı.
Rusya halkının dikkatini günlük hayatın meselelerinden öbür bir yere çekmek için de, ülkedeki bilimsel buluşlar, İkinci Dünya Savaşı’ndaki muvaffakiyet ve kültürel miras üzere ögeler, medyanın en önemli anlatılarından biri oldu.
5. LİDERLİK
Gorbaçov, Sovyet iktisadının daha da fazla aşınmasını engellemek için radikal değişiklikler ve genel ahlaka gereksinim olduğunun farkındaydı. Fakat maksadına ulaşma yolundaki vizyonunun ne olduğu aslında meçhuldü.
Soğuk Savaşı bitirerek bir kahramana dönüştü tahminen lakin ülkesinde hem insiyatifini gereğince kullanmadığını düşünen ıslahat yanlıları birebir vakitte fazla ileri gittiğini düşünen muhafazakarlar tarafınca eleştiriliyordu.
Bunun kararı olarak Gorbaçov, iki tarafın ortasını açtı.
Muhafazakarlar da Ağustos 1991’de Gorbaçov’u iktidardan indirmek için başarısız bir darbe teşebbüsünde bulundu.
Bu darbe teşebbüsü Sovyetler Birliği’ni kurtaramadığı üzere, sonunu da getirmiş oldu.
Bundan yaklaşık 3 gün daha sonra, darbe teşebbüsünün önderleri ülkeden kaçmaya çalıştı ve Gorbaçov kısa müddetliğine de olsa bir daha başa geldi.
Getty Images
Rusya’da Boris Yeltsin ve Sovyetler Birliği’nin kalanındaki başka başkanlar de öne çıktı.
Bunu takip eden aylarda cumhuriyetler kendi bağımsızlık referandumlarını düzenlediler ve Aralık ayına gelmeden, Sovyet ülkelerinin bahtı de belirlenmiş oldu.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Vladimir Putin, Rusya’nın en uzun müddet iktidarda kalan başkanlarından biri.
Putin’in bu kadar uzun müddet ayakta kalmasının bir sırrı da, Rusya’yı birinci sıraya koyması, en azından bunu yapıyor üzere görünmesi.
Gorbaçov uzun çabalarla elde edilmiş kazanımları, mesela Sovyet askerlerini çabucak Doğu Almanya’dan geri çekmek üzere adımlarla feda etmekle suçlanırken, Vladimir Putin, Rusya’nın çıkarı için dişiyle tırnağıyla gayret ettiği izlenimini veriyor.
Putin, Berlin Duvarı yıkıldığında Doğu Almanya’da Sovyet istihbarat servisi KGB için çalışıyordu ve Sovyet askerlerinin çekilmesi ile yaşanan kaosun direkt şahidiydi.
Bundan 30 yıl daha sonra hala NATO’nun Rusya hudutlarına yaklaşmasına sertçe karşı çıkıyor ve son olarak Ukrayna hududunda yaptığı askeri sığınaktan anlaşıldığı üzere, gücünü göstermeye de hazır.
25 Aralık 1991 günü Mihail Gorbaçov, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) liderliğinden istifa etti.
Bir gün daha sonra ülkenin parlamentosu, 15 devletin bağımsızlığını tanıdı ve Sovyetler Birliği resmen çöktü.
Kremlin’de, tarihte bir devrin en kuvvetli ülkelerinden biri olan olan SSCB’nin orak ve çekiç sembollü kırmızı bayrağı indirildi.
1985’te sırf 54 yaşındayken iktidara gelen Gorbaçov, iktisatta sakinlik yaşayan ülkeye nefes aldırma maksatlı bir dizi ıslahata imza atmıştı.
Perestroyka ismi verilen bir daha inşa ve yapılandırma maksatlı ıslahatlar, kimine nazaran ülkenin sonunu getirdi. Bazılarıysa Sovyetler Birliği’nin aslına bakarsan kurtarılamayacak durumda olduğunu savunuyordu.
Yalnızca Rusya’da değil dünyanın geri kalanında da derin izler bırakan Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardındaki niçinleri hatırlayalım.
1. İKTİSAT
Sovyetler Birliği’nin en büyük sorunu, çöken iktisattı.
Öteki ülkelerdeki piyasa ekonomilerine karşılık Sovyetler Birliği’nde devlet güdümlü iktisat siyasetleri yürütülüyordu.
Otomobillerden ayakkabılara ve ekmeğe kadar, üretilecek her şeyin ölçüsünü devlet belirliyordu.
Her bir vatandaşın bu eserlere ne kadar gereksinimi olduğunu, mamüllerin fiyatını ve insanların ne kadar ödemesi gerektiğine de bir daha devlet karar veriyordu.
Getty Images
Teoride aktif ve adil bir sistem amaçlanıyordu lakin pratikte zahmetler vardı. Arz talebe yetişemiyordu ve paranın varlığı anlamsızlaşıyordu.
Aslında insanların birçok fakir değildi; yalnızca temel gereksinim hususları gereğince olmadığı için, onlara erişmeleri de zordu. Örneğin bir otomobil almak için dahi yıllar süren bekleme listesine giriyordunuz. Bir mont ya da kışlık bot almak için saatlerce kuyrukta bekliyor, daha sonra size uygun numaranın kalmadığını öğrenip eli boş dönüyordunuz.
Sovyetler Birliği’nde beşerler bir şeyi satın almaktan (kupit) değil, bir şeyi ele geçirmekten (dostat) bahsediyorlardı.
Uzayda keşif için harcanan paralar ve 1950’li yılların sonundan itibaren birliğin ABD ile yaşadığı silah rekabeti de durumu kötüleştirdi.
Uzaya insan yollayan birinci ülke olan SSCB, beraberinde nükleer silahlara ve kuvvetli balistik füzelere sahipti. Lakin tüm bunlar pek maliyetliydi.
Sovyetler Birliği petrol ve doğal gaz üzere doğal kaynaklarla ayakta kalıyordu lakin 1980’li yılların başında petrol meblağları çöktü ve aslına bakarsanız zayıf olan iktisada darbe vurdu.
Gorbaçov’un Perestroyka (bir daha Yapılanma) siyaseti iktisada piyasanın kimi temellerini soktu lakin iktisat, süratli bir ıslahatı kaldıramayacak kadar hantaldı.
Enflasyon süratle artıyordu. Tüketim mallarında da kıtlık yaşanıyordu.
1990’larda yetkililer milyonlarca insanın aslına bakarsanız kısıtlı olan varlıklarını ortadan kaldıracak bir nakdî ıslahat getirince, hükümete karşı yansılar büyüdü.
niye BUGÜN DEĞERLİ?
Tüketim mallarında yaşanan kıtlık Sovyetler Birliği daha sonrası toplum üzerinde kalıcı izler bıraktı.
Bir nesil daha sonra dahi hâlâ temel gereksinimlere erişimin kısıtlanacağı korkusu hakim.
Seçim vakit içinderı geldiğinde de bu kuvvetli hisleri manipüle etmek kolay oluyor.
2. İDEOLOJİ
Gorbaçov’un Glasnost (Açıklık) siyaseti, baskıcı rejimin altında, on yıllar uzunluğu soru sormadan ve şikayet etmeden, ses çıkarmaya korkarak yaşayan insanların tabir özgürlüğünü genişletmeyi amaçlıyordu.
Gorbaçov, 1924-1953 yılları içinde Joseph Stalin idaresi altında yaşanan baskının boyutunu gözler önüne seren tarihi arşivlerin açılmasını emrederek işe başladı.
Getty Images
Sovyetler Birliği’nin geleceği ve güç yapılarıyla ilgili, bununla birlikte ülkeyi ileriye götürecek ıslahatlara dair tartışmaları da cesaretlendirdi. Komünist Parti’nin karşısına çıkarak oldukçalu parti sistemi fikrini de ortaya atan oydu.
Tüm bunlar toplumda biroldukca insanın, hükümet yetkililerinin emsalsiz seçim sonuçları ile ve atanarak idareye geldiği Komünist parti iktidarının etkisiz, baskıcı ve yolsuzluğa açık olduğu fikrinin yayılmasına niye oldu.
Gorbaçov hükümeti seçim sisteminde özgürlük ve adalet getirmek için birtakım adımlar da attı fakat artık epey geçti.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, kuvvetli bir milliyetçi ideolojinin bilhassa büsbütün şeffaf ve demokratik olmayan bir ülkede ne kadar kıymetli olduğunu erken öğrendi.
Rusya ve Sovyet tarihli çeşitli devirlerde kullanılan birtakım kavramları devlet başkanlığı için bir ulusal ülkü olarak kutsadı.
Rusya İmparatorluğu’nun görkemi, Stalin idaresinde İkinci Dünya Savaşı’nda gösterilen kahramanlık ve fedakarlık, bunun yanı sıra 1970’li senelerdaki istikrar üzere ögeleri, vatansever hisleri pekiştirmek için bir ortada kullandı. bu türlü Rusya’da günümüzde yaşanan problemleri da göz gerisi edebilmeyi amaçladı.
3. MİLLİYETÇİLİK
Rusya İmparatorluğu’nun devamı olarak Sovyetler Birliği fazlaca uluslu bir devletti.
Teoride eşit hakları olan ve kardeş 15 cumhuriyetten oluşuyordu.
Gerçekte ise Rusya epey daha büyük ve kuvvetliydü. Rus lisanı ve kültürü de birçok bölgede daha baskındı.
Glasnost, öteki cumhuriyetlerdeki biroldukça insanın, Ukrayna’da 1930’larda yaşanan kıtlık, hem de Sovyet-Nazi paydaşlığı altında batı Ukrayna ile Baltık devletlerinin ele geçirilmesi, İkinci Dünya Savaşı’nda çeşitli etnik kümelerin zorla tehcir edilmesi üzere olaylarla ilgili gözünü açmasına niye oldu.
Getty Images
Milliyetçilik ve özerklik talepleri de güçlendi.
Memnun bir uluslar ailesi olarak Sovyetler Birliği fikri de silikleşti. Cumhuriyetlere daha fazla özerklik verecek ıslahatlar getirme istikametindeki uğraşlara karşın, artık her şey için geçti.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Eski Sovyet ülkelerinin kıymetli bir kısmı ile Rusya içinde, bilhassa Rusya’nın rolü ve aktiflik alanı ile ilgili gerginlik devam ediyor.
Öte yandan Moskova ve Baltık ülkeleri içindeki problemli bağlar, Avrupa ve ötesindeki jeopolitik münasebetleri şekillendirmeye devam ediyor.
4. KALPLERİ VE ZİHİNLERİ KAYBETMEK
yıllar boyunca Sovyet halkına Batı’nın “çürüdüğü” ve oradaki insanların kapitalist idareler altında acılar çektiği söylendi.
Fakat 1980’li yılların sonunda seyahat imkanları ve bayağı beşerler içindeki direkt bağlantı arttıkça, bu sav sorgulanmaya başladı.
Getty Images
Sovyet Birliği vatandaşları başka ülkelerdeki hayat standartlarını, şahsi özgürlükleri ve toplumsal refah devletinin gelebileceği noktayı kendi ülkeleri ile karşılaştırdılar.
Gorbaçov, Batı ile ilgileri ilerleterek Soğuk Savaşı sonlandırdığı sebebi öne sürülerek takviye gördü lakin bunların istemsiz öbür bir kararı vardı. Sovyet halkının dış dünya ile teması güçlendikçe, diğer ülkelere göre ömür standartlarının daha düşük olduğunu gördüler. Gorbaçov ülke haricinde giderek popülerleşirken, ülkesinde tenkitlerin amacındaydı.
niye BUGÜN DEĞERLİ?
Rusya hükümeti kendi çıkarı için medyanın verdiği bildirileri manipüle etme konusunda adeta uzmanlaşmış durumda.
Dünyanın geri kalanı ile karşılaştırılmaktan kaçınmak ismine, çoğunlukla kendini tarihi ve kültürel olarak eşi gibisi olmayan, etrafı düşmanlarla çevrilmiş bir yalnız kurt olarak konumlandırdı.
Rusya halkının dikkatini günlük hayatın meselelerinden öbür bir yere çekmek için de, ülkedeki bilimsel buluşlar, İkinci Dünya Savaşı’ndaki muvaffakiyet ve kültürel miras üzere ögeler, medyanın en önemli anlatılarından biri oldu.
5. LİDERLİK
Gorbaçov, Sovyet iktisadının daha da fazla aşınmasını engellemek için radikal değişiklikler ve genel ahlaka gereksinim olduğunun farkındaydı. Fakat maksadına ulaşma yolundaki vizyonunun ne olduğu aslında meçhuldü.
Soğuk Savaşı bitirerek bir kahramana dönüştü tahminen lakin ülkesinde hem insiyatifini gereğince kullanmadığını düşünen ıslahat yanlıları birebir vakitte fazla ileri gittiğini düşünen muhafazakarlar tarafınca eleştiriliyordu.
Bunun kararı olarak Gorbaçov, iki tarafın ortasını açtı.
Muhafazakarlar da Ağustos 1991’de Gorbaçov’u iktidardan indirmek için başarısız bir darbe teşebbüsünde bulundu.
Bu darbe teşebbüsü Sovyetler Birliği’ni kurtaramadığı üzere, sonunu da getirmiş oldu.
Bundan yaklaşık 3 gün daha sonra, darbe teşebbüsünün önderleri ülkeden kaçmaya çalıştı ve Gorbaçov kısa müddetliğine de olsa bir daha başa geldi.
Getty Images
Rusya’da Boris Yeltsin ve Sovyetler Birliği’nin kalanındaki başka başkanlar de öne çıktı.
Bunu takip eden aylarda cumhuriyetler kendi bağımsızlık referandumlarını düzenlediler ve Aralık ayına gelmeden, Sovyet ülkelerinin bahtı de belirlenmiş oldu.
niye BUGÜN KIYMETLİ?
Vladimir Putin, Rusya’nın en uzun müddet iktidarda kalan başkanlarından biri.
Putin’in bu kadar uzun müddet ayakta kalmasının bir sırrı da, Rusya’yı birinci sıraya koyması, en azından bunu yapıyor üzere görünmesi.
Gorbaçov uzun çabalarla elde edilmiş kazanımları, mesela Sovyet askerlerini çabucak Doğu Almanya’dan geri çekmek üzere adımlarla feda etmekle suçlanırken, Vladimir Putin, Rusya’nın çıkarı için dişiyle tırnağıyla gayret ettiği izlenimini veriyor.
Putin, Berlin Duvarı yıkıldığında Doğu Almanya’da Sovyet istihbarat servisi KGB için çalışıyordu ve Sovyet askerlerinin çekilmesi ile yaşanan kaosun direkt şahidiydi.
Bundan 30 yıl daha sonra hala NATO’nun Rusya hudutlarına yaklaşmasına sertçe karşı çıkıyor ve son olarak Ukrayna hududunda yaptığı askeri sığınaktan anlaşıldığı üzere, gücünü göstermeye de hazır.